Indische Letteren. Jaargang 27

[p. 73]

Bij de dood van Tjalie Robinson
Gerard Termorshuizen

Op 22 april 1974 overleed Tjalie Robinson in zijn woonplaats Den Haag. Enkele dagen later werd zijn lichaam gecremeerd op de begraafplaats Ockenburgh. Drie maanden daarna bracht zijn zoon Rogier de urn met de asresten naar Jakarta. Op 31 juli 1974 werden die - ingevolge zijn vaders wens - uitgestrooid in de Javazee. Ik was erbij aanwezig en schreef erover in een culturele kroniek voor het tijdschrift Ons Erfdeel (jrg. 17, nr. 5, november-december 1974, p. 778). Op verzoek van de redactie van Indische Letteren wordt dit verslag hieronder nogmaals afgedrukt.

Daaraan vooraf gaat een brief van Frits van den Bosch die hij mij op 3 april 1999 stuurde en die de crematie van Tjalie Robinsons stoffelijk overschot op Ockenburgh tot onderwerp heeft. Een plechtigheid waarheen Frits op weg was gegaan maar waar hij nooit zou arriveren. Als redactielid van Indische Letteren had ik hem kort daarvoor gevraagd of hij op een lezingenmiddag van de Werkgroep iets kon vertellen over Tjalie Robinson. Onlangs vond ik zijn antwoord, dat briefje van 3 april 1999. Het is een kostelijk verhaal dat Frits' epistolair talent laat zien.

3-4-99

Beste Gerard,

Sorry, Tjalie kost mij te veel tijd als ik mij als niet-tjalie-kenner moet inwerken. Het meest steekhoudende dat ik over hem te berde zou kunnen brengen, illustreert tevens mijn onbekendheid met de man. In 1974 was Tjalie dood, kassian, en zou begraven worden, gecremeerd geloof ik, op Okkenburgh, Den Haag. Die morgen arriveerde ik met een gruwelijk vroege trein in Den Haag, Hollands Spoor. Te vroeg. Ik dacht, ik kan dat eind wel lopen. Den Haag, dacht ik, is een groot oerwoud en als jongen uit Indië voel ik mij in oerwoud thuis. Ik begon te lopen. De straat was hard en plat en vermoeiend aan de voeten. Na een half

[p. 74]

uur lopen moest ik, dacht ik, halverwege zijn. Ha, daar aan de overkant van de brede weg waar de tram langs ging zag ik een tramhuisje, waar een plattegrond van de stad moest hangen. Ik stak over, keek op de kaart en op mijn horloge, en was zeer tevreden over mijzelf: mijn schatting van tijd en afstand (richting ook) was juist. Know how in the wilderness, bukan? Ik liep door. Het begon lang te duren, ik had er nu eigenlijk al moeten zijn. Maar, loh, apa ini? Ik betrad bij een heel duidelijk bordje de gemeente Wateringen, waar ik heel bepaald niet moest zijn. Ik begreep dat ik, toen ik naar dat tramhuisje was overgestoken, verzuimd had weer terug over te steken en ongemerkt oost en west verwisseld had. Het was een heel eind lopen weer naar Hollands Spoor, dat ik tenslotte met brandende voeten bereikte. Tjalie's crematie op Okkenburgh had ik gemist. Blijkbaar hoorde ik er niet bij.

Wat is Indisch? Er zijn huizenhoge zeeën van debatten over die vraag gevoerd en ze zijn nog niet voorbij. Maar één ding weet ik - het was rond 1974 heel verschrikkelijk, maar het doet me nu weinig meer - ik ben niet Indisch genoeg, ik ben verdwaald in Den Haag en hogere machten hebben mij verhinderd bij Tjalie's crematie aanwezig te zijn.

Sampai ketemu lagi, Gerard

(w.g.) Frits

Tjalie Robinsons laatste wens vervuld

Het overlijden van de schrijver Tjalie Robinson heeft in de Jakartaanse pers nogal wat aandacht gekregen. Niet te verwonderen bij een schrijver wiens Piekerans van een straatslijper zo nauw verbonden zijn met Jakarta, een ouder Jakarta weliswaar maar dat de oplettende wandelaar van nu nog wel kan terugvinden in het dagelijkse leven op straat. Tjalie Robinson zegt in een van zijn piekerans:

Yes, Djakarta is a bustling city, zoals president Quirino zei. Het bustelt en butst en deukt dapper voorwaarts naar een triomfantelijke plaats onder 's werelds millioenensteden. En al is de bouwtrant net als Djakarta's voornaamste gerecht gado-gado toch maar een rare klutsrommel, het is een stad onder de dorpen van Indonesië, nir! Met karakter, met geintjes en met bravour. Maar wat mij van alles nog het meeste bekoort: onder de nieuwe Djakartaanse vlag zit nog

[p. 75]

steeds die ouwe sobat van een baggerschuit die Betawie heet en altijd Betawie blijven zal.

De zwerftochten van dit ‘anak Betawie’ dat Tjalie was, brachten hem dikwijls naar de oude ‘benedenstad’ van Jakarta, die met de haven van Pasar ikan - nu: Sunda kelapa - grenst aan de Javazee; het hart van het oude handeldrijvende Batavia, en nog steeds de plek waar honderden zeilschepen uit de hele Indonesische archipel elkaar verdringen.

Tjalie Robinson was graag op Pasar ikan. Een zevental kilometers vanaf deze plaats, midden op zee, werd in de vroege morgen van de laatste dag van juli 1974 zijn as uitgestrooid door zijn zoon Rogier Boon. Al een week eerder was de as overgevlogen vanuit Nederland en bewaard ten huize van een van zijn vroegere vrienden, de gepensioneerde generaal van politie drs. Hoegeng, in de wijk Menteng.

Van daaruit werd de urn dwars door de stad naar Pasar ikan gereden, voorafgegaan door politiemotoren met loeiende sirenes - een kennelijk niet te vermijden protocol - en gevolgd door een 40-tal genodigden in hun privéauto's. Via een zaaltje van het douanekantoor gingen we in een zestal kleine motorboten. Vrij wat journalisten volgden in een zevende. Een eind uit de kust kwamen de boten naast elkaar te liggen. Op de middelste vond een eenvoudige plechtigheid plaats: een korte ‘dienst’ geleid door een predikant in donker pak - de tropenzon brandde onveranderd zeer heet - en toespraken die door ontroering niet ten volle konden worden uitgesproken.

De ongebruikelijke entourage vooral maakte het gebeuren indrukwekkend: zwijgende motorboten, wat geklots van golven, een haperende stem in een intense stilte. De urn wil niet open, een gedempte stem vraagt tevergeefs om een blikopener; een schroevedraaier brengt redding en opluchting. Ten slotte, terwijl middels een tape-recorder een bekende krontjongmelodie opklinkt, het stralen van bloemen, veel bloemen, melati, een groots bloembed op zee.

Gerard Termorshuizen (1935) was tussen 1970 en 1975 verbonden aan de vakgroep Nederlands van de Universitas Indonesia in Jakarta. Daarna kwam hij bij het KITLV in Leiden. Hij promoveerde in 1988 op een boek over P.A. Daum en werkte daarna aan een geschiedenis van de Indisch-Nederlandse pers die in twee delen (in 2001 en 2011) verscheen bij Nijgh & Van Ditmar en KITLV.