Indische Letteren. Jaargang 18

[p. 252]

‘En dat is dan Indisch?’
Interview met Theodor Holman
Vilan van de Loo

Vilan van de Loo: Theodor Holman is auteur en dat woord is te klein vergeleken bij zijn veelzijdige productie. Boeken, columns en filmscenario's verschenen van zijn hand. In de omvangrijke bundel Het blijft toch familie beschrijft hij zijn Nederlandse en Indische familieleden. Maar waar hoort hij zelf thuis?

Theodor Holman: Ik ben niet Indisch. Dat staat niet in mijn paspoort, het land Indië bestaat niet meer en ik ben er niet geboren. Ik had een Indische vader, maar dat maakt mij nog niet Indisch. Mijn vader was dus wel Indisch en hij noemde zichzelf ook zo, maar liever niet. Ik heb daar in Het blijft toch familie over geschreven. Als kind kon ik me verschrikkelijk aan hem ergeren. In het Amsterdam uit de jaren zestig had je op het Muntplein een grijs gebouwtje. Daarbovenop zat de politie het verkeer te regelen met een luidspreker. Mijn vader werkte daar in de buurt. Op een dag ging ik hem afhalen - ik was tien jaar - en samen gingen we naar huis, via de Kalverstraat, winkels kijken, rond sinterklaastijd. Op een gegeven moment liepen wie door het rode stoplicht heen en ik hoor een stem klinken: ‘Wil die Indische meneer met dat jongetje terugkeren en opnieuw oversteken!’ Mijn vader liep door. Opnieuw klonk de stem, nu harder. Ik keek mijn vader aan en zei: ‘Pap, die man bedoelt ons.’ Waarop mijn vader zei: ‘Nee ik ben geen Indische meneer. Ik ben een Hollandse meneer.’

Zo vader, zo zoon?

Misschien. Mijn opvoeding heeft in het teken gestaan van nog Nederlandser dan Nederlands te worden. Tot aan mijn pubertijd aten we twee keer per dag warm, een keer Indisch en een keer Hollands. Volkomen geschift. Het betekent dat ik tot op de dag van vandaag bezig ben met vermageringspillen. Daar kwam bij dat mijn ouders met voedsel volkomen gepreoccupeerd waren, omdat mijn ouders in het kamp gezeten hadden en obsessieve ideeën over voedsel hadden. Het moest op, zelfs als het bedorven was. Dan moesten we er maar omheen eten. Dat doe ik nog.

[p. 253]

Men plaatst je in de Tweede generatie Indische auteurs. Tegen je zin. Waarom wil je dat niet?

Omdat ik het nietszeggend vind. Je kunt een gezin hebben met typisch Indische gewoonten en Indische dingen, maar als je daarover schrijft, heb je toch geen Indisch boek? Die Tweede generatie auteurs ontlenen hun identiteit aan het feit dat ze Indisch zijn. Ze noemen een aantal gedragingen op die je overal elders tegenkomt. En dat is dan Indisch? Ik zeg niet dat Indisch niet bestaat, het bestaat wel degelijk. Maar het gaat om de taal waarin je schrijft, die bepaalt de kwaliteit van je boek. Ik ontken de Indische cultuur niet, ik vind het een prachtige cultuur. Ik heb alleen onderzocht in welke mate die cultuur mijn persoonlijke identiteit vorm gegeven heeft en dan moet ik constateren dat het buitengewoon weinig is. Wat overblijft zijn een paar gedragingen en Indisch eten en verder kom ik die hele cultuur in mijn leven niet tegen.

Er valt toch een literaire stroming met kenmerken te benoemen. Thema's die terugkeren.

Als je echt gaat kijken wat een literaire stroming is, dan vrees ik dat ik tot de conclusie moet komen dat het allemaal Indië-kitsch is.

Indië-kitsch?

Zoals mijn ouders kampkitsch hadden. De verwerking van Indië en het kamp, konden mijn ouders alleen door er kitsch van te maken.

Waarom?

Om het verleden vals te maken. Door het mooier voor te stellen dan het in werkelijkheid was en het lijden tegelijkertijd erger en minder erg te maken. Zo ontstond er een rare taal, waarin die woorden van toen hun betekenis hadden verloren. Een woord als pijn of als lijden kon bij ons thuis nauwelijks gebruikt worden. Er was een veel grotere pijn en groter lijden geweest, wat ik als kind niet kon begrijpen en waar niet naar gevraagd kon worden, maar waar wel altijd naar verwezen werd. Indië werd altijd voorgespiegeld als het paradijs. Kitsch is voor mij het valse idee dat doorklinkt in ‘daar werd iets groots verricht’. Dat was het niet. Er bestond ook een andere kant en het leek of mijn ouders daarvoor blind waren. Alleen door hun Indië te romantiseren, konden ze het verleden aan.

Je kunt ook zeggen: ik gun mijn ouders dat verwerkingsproces en ga naar het voormalige Indië om die andere kant te zoeken, waarover mij niets is verteld. Ben je naar Indonesië gegaan?

Nee, ik heb wel wat beters te doen. Waarom zou ik?

Voor het verzwegen verhaal.

Daar kan ik ook naar vragen. Als ze daarop geen antwoord willen geven

[p. 254]

Theodor Holman en Vilan van de Loo. Foto: Jan Koehoorn.

dan kwam er ruzie. Kijk, ik ben hier niet om de mensen te behagen en ik ben ook geen schrijver om bewonderd te worden. Ik heb een hekel aan mijn ouders, terwijl ik tegelijkertijd veel van ze hou. Maar ik heb mijn ouders ook gehaat en ik heb ze pijn gedaan in dezelfde mate waarin ze mij pijn gedaan hebben. Misschien ben ik nu aan het romantiseren, zoals mijn ouders dat over Indië en over het kamp hebben gedaan. Ik ga niet naar Indonesië; ik heb geen behoefte om mijn zogenaamde identiteit te ontdekken. Als je je identiteit wilt weten, zei mijn vader eens tijdens het kamperen in Frankrijk, dan trek je je broek maar uit om te kijken of je lombok d'r nog zit. Verder hoeft het niet te gaan met al dat gezeur over het zoeken naar een eigen identiteit, hou op zeg, gooi weg al die boeken die daarover gaan. Ik vind het waanzin, als je vijfendertig jaar bent en je weet niet wat je identiteit is. Ik ben een Indische jongen in dezelfde mate dat ik een Amsterdamse jongen ben, een jongen van de Willemsparkweg, een Europese jongen. Er zijn geen onderscheidende elementen aan te wijzen waardoor je kunt zeggen: ‘dat is een typische Indische jongen.’ Mijn identiteit wordt meer bepaald door Wittgenstein of Schopenhauer of Reve, dan dat door Henri van Wermeskerken. Tjalie Robinson bewonder ik als auteur. Zijn boeken hadden we vroeger in huis.

[p. 255]

Indië is toch duidelijk in jouw werk aanwezig.

Indië is voor mij niets meer dan een locatie.

Wie kocht die boeken van Tjalie eigenlijk?

Ik niet.

Misschien die Nederlandse meneer die je vader was.

Ik vind Tjalie een meesterlijk schrijver. Net als Willem Walraven, een van de beste Nederlandse auteurs, maar enorm onderschat. Walraven is een goed voorbeeld van een Indische auteur. Hij woonde daar en hij ontleende er zijn identiteit aan. Maar de Tweede generatie schrijvers krijgen allemaal ten onrechte het predikaat Indisch auteur. Ze schrijven er misschien over, maar dat vind ik niet de reden om jezelf een Indisch auteur te noemen. Als Indië niet meer bestaat dan komen die er niet meer. Het gaat om de taal waarin je schrijft. Het zijn dus gewoon Nederlandse auteurs.

Tjalie vind ik in eerste instantie een goede schrijver op het niveau van Willem Elsschot. Hij woonde in Indië, hij schreef in Indië in een soort petjoh; dat maakt hem een Indisch auteur. Als hij later in Nederland is en hij loopt in Amsterdam, dan zoekt hij voortdurend naar de horizon. In tweede instantie mag je hem best een Indisch schrijver noemen. Maar mij niet.

Het doet er voor jou niet loe of Tjalie Indisch was?

Nee, absoluut niet. Alleen of hij goed schreef.

Misschien bestaat er toch zoiets als typisch Indische onderwerpen. Zoals het kind dat op school dubbel hard zijn best moet doen, het oorlogsverleden van de ouders dat doorwerkt, de onbeantwoorde vragen. Ook jij schrijft daarover.

Dat zijn universele onderwerpen. Die kom je tegen bij iedereen die in dat soort omstandigheden is geraakt. Bij Chinezen tegen, bij joden tegen, straks bij islamieten tegen, je komt overal tegen dat wat extra je best doen en wat harder werken belangrijk is. Zo ben ik ook opgevoed. De bedoeling van veel mensen die uit Indië kwamen was dat hun kinderen het beter zouden krijgen. Die kinderen kregen dus een Europese opvoeding. Die heb ik ook gehad en dus ben ik Europeaan! Niet Indisch. Ik vind het geen naar woord, maar wat hebben we er dan van dat Indische overgehouden? Een Indische rijsttafel als cultuuruiting. Ik vind het jammer, maar Indië heeft geen significante invloed gehad.

Je hebt een dochter, Marscha. De volgende generatie. Heeft zij wel belangstelling voor Indië?

Zij is veel meer in Indië geïnteresseerd dan ik. Ze gaat ook naar Indonesië en bezoekt Het Indisch Huis. Ze wil er veel over weten en is geïnte-

[p. 256]

resseerd in de cultuur. Zij hoeft zich er niet tegenaf te zetten. Daardoor kan zij zich veel meer interesseren voor de buitenkant van die cultuur.

Dus jouw vader was een Indisch, jij bent helemaal niet Indisch, maar je dochter weer wel ... of toch weer niet?

Je moet aan mij niet vragen wat de identiteit van mijn dochter is. Als zij zegt: ‘Pap, ik ben Indisch’, dan tik ik tegen mijn hoofd en zeg: ‘Je bent gek. Je hebt kleren uit Amerika aan, je koopt Amerikaanse, Engels en Duitse boeken. Wat heb je eigenlijk met Indië? Dat is een discussiepunt bij ons thuis. Ze kan wel zeggen dat ze een Indisch meisje is maar dat betekent dat ze dat zo ziet op grond van haar afkomst en misschien ook op grond van haar kleur. Verder is er eigenlijk niks. Misschien is haar van alles wijsgemaakt over Indisch gedrag en Indische zaken. Ik heb haar vroeger ook in het bad gedaan en dan ging ik haar ook mandiën. Is dat dan typisch Indisch? Nee, ik wist niet beter. Ik geef soms aan dat iets zo groot of zo groot is, omdat ik dat van mijn vader geleerd heb en is dat dan Indisch? Ja, misschien. Bepaalt dat mijn persoonlijkheid? Is dat wat vormgevend is aan mijn identiteit? Nee.