Hollands Maandblad. Jaargang 2003 (662-673)

[p. 6]

Proust over Beethoven
(andante molto cantabile)
door Erik Bindervoet & Robbert-Jan Henkes

Hoe vaak gebeurt het niet dat wij ons iets voornemen dat al sneuvelt terwijl we het ons voornemen? Allicht vaker dan er schepen tijdens de tewaterlating zinken, waar het toch het meest aan doet denken, aan verwant is zelfs, omdat het lot van het schip als het ware bezegeld wordt door het goede voornemen dat de fles champagne belichaamt: het bruisende vocht dat een behouden vaart moest garanderen sleept het schip onontkoombaar mee in een fluïdum van geheel andere orde en smaak - bitter als die van een door ons eigen falen nooit vervulde droomwens. Zo had ik het rotsvaste, onomrolbare voornemen opgevat een brief te schrijven aan mijn favoriete plaatselijke, dus Hilversumse dj, een kattebelletje slechts, veel had het niet om het lijf, als de opwelling waaruit het was voortgekomen, op zo'n zachte zomeravond waarop de merels fluiten in de berken en op de antennes van de televisies waaraan de burgers zich dag in dag uit vergaapten, in de vergeefse hoop dat ‘er iets op was’, terwijl jij al even vergeefs als die hoop, zij het minder afgestompt omdat het je werkelijk interesseerde, op de Senderauswahl van de buizenradio die je al van je vader had geërfd toen hij nog leefde, in strikt geestelijke zin althans, zocht naar de muziek van jouw voorkeur, de swingende en onverstoorbaar voortpompende rauwe realiteit en levensdrift van de rock-'n-roll, de enige muziek waarop je kunt zitten maar waardoor je niet kunt blijven zitten, precies zoals je je voorstelde dat er vroeger wanhopig werd gewacht tot men Radio Luxemburg kon aanzetten, waarin overigens niet veel veranderd was, omdat er overdag alleen maar muziekmozaïek te horen was of vijftig pop of een envelop of Nederlandstalig, zodat wij, postume rebellen, voor echte muziek aangewezen waren op de avondlijke Supercleandreammachine van Ad Visser, het Betonuur van Alfred Lagarde of Rauhfaser van de dj aan wie ik mijn stampvoetende briefje richtte, Hans Wijnands, met daarin neergelegd het verzoek aan mijn diskjockey tot het draaien van een klassieker van Chuck Berry, getiteld Roll over Beethoven en die ik die dag moest en zou horen, als het even kon vlak voor Princess of the Street van de Stranglers, waarmee het programma steevast werd afgesloten en dat mij herinnerde aan alle opwindende vuiligheid en de hartstocht van de zelfkant waaraan ik part noch deel had, op mijn zolderkamer volgeplakt met dierenposters en andere puberparafernalia. Mijn temperatuur bereikt het kookpunt, zou mijn brief verder gaan, en van de jukebox slaan subiet de stoppen door, ik krijg hartritmestoornissen en m'n ziel blijft de blues zingen, dus draai je nog maar eens lekker om in je graf meneer Beethoven en geef het nieuws door aan meneer Tsjaikovski, maak plaats Mozart want Moessorgsky komt naast je liggen, opschikken Offenbach want je krijgt bezoek van Carl Orff, niet dat ik hun muziek niet waardeer, op de lagere school wendde ik voor uitsluitend naar Beethoven en Elvis Presley te luisteren, omdat ik niets met Slade en de Rubettes te maken wilde hebben, toentertijd erg in trek bij de meisjes in de klas. Er zijn een paar maten in een strijkkwartet van de eerste componist die klinken alsof het Noodlot net de deur keihard achter zich heeft dichtgeslagen, zo gepijnigd dat het is alsof bij het dichtslaan de vingers tussen de deur kwamen, en er is een passage in de Eroïca, na een minuut of acht, in de Marcia funèbre adagio assai, waarbij mijn haren altijd recht overeind gaan staan en waarbij me de tranen over de wangen big-

[p. 7]

gelen en het me koud om het hart en in het hoofd wordt, maar dat heb ik dus eigenlijk allemaal liever niet. Zoals de wereld eensklaps is veranderd voor degene die verkouden is en een gedempt, bijna besneeuwd aanzien krijgt, en hij van een afstand moet bezien hoe zijn vrienden en bekenden rondlopen als in een film waarin ze een rol hebben aangenomen waar zij niet kunnen of willen uitvallen en waarin ze slechts doen - omdat dat zo in hun script staat, alsof ze de ongelukkige zieke kennen, wanneer ze met hem spreken over de plannen die ze maken voor de middag en de avond - plannen die een bezoek aan een discotheek behelzen, of een visite aan een feest van een bekende van een bekende in een naburig dorp waarvoor de fiets uit de garage gehaald zal moeten worden en bekeken of de lichten het wel doen waarna zal blijken dat de dynamo er tijdens recent gebruik van de fiets afgevallen is - en alleen maar

[p. 8]

weer teruggebracht kan worden in de oude pre-verkouden staat door beter te worden, zo kan het verlangen naar het horen van een bepaalde muzikale frase ons die frase zo aanhoudend laten horen in ons geestesoor, dat het ons acuut ziek maakt met alle verschijnselen van een longontsteking die alleen genezen kan worden door de frase daadwerkelijk te horen, volgens het oeroude homeopathische principe similia similibus curantur. Je kan immers ook niet iemand aansteken voordat je zelf bent aangestoken en als de melodie eenmaal in je hoofd zit is het een permanente hik of een loopoor waarvan je je moet zien te ontdoen door hem door te geven. Vandaar dat ik graag wilde dat er zoveel mogelijk, van de drift der levenswanhoop vervulde luisteraars naar Rauhfaser op een van de eerstkomende doordeweekse woensdagavonden, deze melodie, na het door Hans Wijnands wekelijks groen, geel, blauw en grijs gedraaide eeuwige Driver's Seat van Sniff and the Tears (cq Rendez-vous 6.02 van UK, Remember Russia van Fischer Z, maar The Worker was ook goed) opdat het de hitparade in zou komen, via hun buis van Eustachius langs hun hamer en aambeeld dwars door hun trommelvlies heen zouden krijgen (niet noodzakelijkerwijs in die volgorde), alwaar ultrafijne receptoren de signalen langs de glasvezelkabels van de zenuwbanen aan de kaliumnatrium-pompen en synapsen en dendrieten in de hersenen zouden doorgeven om aldus voor onverklaarbare rollende en stampende gevoelens te zorgen in vierkwartsmaat (twee bij twee) die ook wel de rock-'n-roll-kriebels worden genoemd en waardoor, evenals in het geval van een plotse verkoudheid, de wereld er ineens heel anders gaat uitzien. Deze gedachten dwaalden door mijn hoofd; dat zou ik hem schrijven; zo was het dwingend geformuleerd; het exposé glashelder en de conclusie onontkoombaar; nu zou mijn favoriete single van het moment door de ether gaan schallen; in café's, buurthuizen, cafetaria's en kwalitaria's, overal waar de radio afgestemd stond op deze zender, zou men de benen niet stil kunnen houden en de patat-oorlog met cola zou terzijde geschoven worden, dolle mina en citostick achtergelaten in het plastic bakje, de mond afgeveegd aan de mouw en de jongen zou het meisje ruw naar zich toe trekken en weer van zich af stoten, daarbij haar hand stevig omknellend terwijl zij een gilletje uitstootte en licht haar vlechtjes schudde, en dan werd er gedanst; tafeltjes sneuvelden, krukken kegelden om, de witte papieren snackbarservetjes werden één voor één uit de dubbele, met een springveermechanisme de inhoud naar beide kanten naar buiten drukkende servethouder getrokken en als waren het uitgeworpen kledingstukken door de ruimte geslingerd, de vloer werd door de gemorste mayonaise een glijbaan, geknipt voor de slotbewegingen waarbij er na een aanloopje op de knieën gegaan werd; iedereen deed mee en als het nummer wegstierf werd er geklapt. Voor de radio. Voor het nummer. Voor zichzelf. Deze muziek, die het plantaardige, het dierlijke en het menselijke evolutionaire stratum van het brein wakker roept en tot een geestenverdrijvende fieteldans verleidt, waardoor het lichaam al de hem aangedane beledigingen tijdelijk kan vergeten, zoals de geest zich van onaangename dwanggedachten tracht te ontdoen door de mond heel hard te laten zingen, desnoods of zelfs bij voorkeur op straat, in een vergeefse vlucht voor het cerebellum dat in je zit en je de hele tijd wat wil zeggen (vergeefs omdat die daar toch niet mee ophoudt voordat je geluisterd hebt), werkt het beste als zij vergezeld gaat van de juiste outfit, omdat de schillenboer toch ook niet in een astronautenpak rondloopt en omgekeerd. Ik had mijn moeder reeds vroeg in de ochtend gewaarschuwd dat zij de komende tijd mijn blauwe suède schoenen met rust moest laten, zodat ik ze onder hand- en voetbereik had als de situatie daartoe noopte, dat is: als Roll over Beethoven zou worden gelucht in de ether, op een zalig onzalig uur, als je je huiswerk al af hebt maar nog lang geen slaap, en je de eerste echt vrije uren van de dag met jezelf en je lectuur kan doorbrengen, lezend in Blueberry of De Donkere Kamer van Damokles, uitgezakt op de juten kussens tegen het bed, de fles port met peuken naast je op de grond en de radio op 3. Poetsen was out of the

[p. 9]

question. Hoe kon ik op gepoetste blauwe suède schoenen als de radio schalde mijn ding doen en mijn dak uit gaan? Het zou op een nieuwjaarsreceptie lijken of een begrafeniskoffie-met-cake, of nog erger: Kerstmis! Nee, hier moest ingegrepen worden voor het te laat was, want als het te laat was, viel er weinig meer in te grijpen. Immers: wie niks te verliezen heeft wint nooit wat, en dat wilde ik zien te vermijden. Voorbereiding was alles. Ik piekerde lang over de beste manier om mijn schoenen naar mijn kamer te laten komen en uiteindelijk besloot ik ze zelf te gaan halen in de hal, en beseffend dat een uitleg van mijn omstandigheden in de brief die ik ging schrijven voor het verzoeknummer misschien niet overtuigend genoeg zou overkomen als ik vermeldde dat het er mij vooral om te doen was om 's avonds laat in mijn eentje in mijn puberkamer op ongepoetst blauw zweedsleren dansschoeisel rond te zwieren op muziek uit het kastje tegen de muur, gingen mijn gedachten als vanzelf uit naar Roos, die zo goed kon dansen met Bas, die zo goed in de avonduren Ulysses van James Joyce kon lezen als hij, eenmaal uitgeschacht, uitgerukt was in het dna-circuit. Wat een verschil met Proust! Ik stelde mij voor hoe ik zou schrijven dat ik, in plaats van alleen, met haar op de verklankte woestheid van de Chuck Berry-klassieker uit 1956, die hem met een hoogste notering in de Billboard-hitlijst van 29 zijn tweede Amerikaanse hit opleverde en dat al op het repertoire van de Beatles stond toen het nog geen Beatles waren maar Quarrymen, Silver Beatles, Nerk Twins en Johnny & the Moondogs, alle passen uit het rock-'n-roll-dansrepertoire ten beste zou geven. Zij wriemelde als een gloeiworm, het nietige insectje dat als anglicisme niettemin entomologisch sterk verwant is aan de glimworm. Zij danste als een priktol, als die na met een touwtje omwonden te zijn met grote kracht op een hoopje andere tollen wordt geworpen in de hoop dat de ijzeren punt waarop de tol ronddraait een van zijn soortgenoten zal splijten. Soms danste zij als een draaitol op een voetje met een steel waarop je moet drukken om de tol te laten draaien en er een melodietje uit te krijgen; soms danste zij zelfs als een tol in champignonvorm die je met een zweepje aan de gang moest houden. Dat laatste beeld was mij nog het dierbaarst, met mij als crazy partner die haar opzweept maar toch aan de lijn houdt. Zolang wij een dubbeltje hadden bleef de jukebox wel spelen! Dat moesten ze zien, zoals wij rockten. Het was jammer dat het radio was, en dat het eenrichtingsverkeer was, en nog lang niet interactief (het woord, laat staan het begrip, of het onbegrip bestond toen nog niet eens), anders konden ze wat meemaken. Nu moesten de radiomannen het doen met hun eigen verbeelding die als een tol aan de gang werd gezet met het zweepje van mijn verbeelding. Het spreekt vanzelf dat ik de brief nooit heb geschreven.

Proust over Beethoven is een proustiaanse navertelling van de verhaallaag van het mede dankzij de cover door de Beatles op hun lp ‘With the Beatles’ uit 1963 tot klassieker geworden nummer van Chuck Berry ‘Roll over Beethoven’. Proustiaans in de zin van ‘Pas si vite!’ Chuckberryaans in de zin van: ‘Opzij! Opschieten! Ik heb nog zoveel te vertellen en zo weinig woorden om dat in te doen!’ Het nummer werd eerder altijd gezongen door John Lennon, maar het werd aan George ‘gegeven’ om zijn ‘vocale aandeel’ op de plaat ‘op te voeren’, aldus Beatlelogen.