voor de verkiezingen deze constructie niet uitgesloten (hoewel hij sprak van ‘zeer onwaarschijnlijk’), maar dat is niet de kern van de zaak. Wie het zojuist verschenen boek Tussen ideaal en illusie; de geschiedenis van d66 leest, ziet dat het gehamer op staatsrechtelijke vernieuwing begon als de vondst van een reclamejongen in de d66-gelederen, later een laatste strohalm bleek voor een partij die ten onder dreigde te gaan en ten slotte in het begin van de jaren negentig sneuvelde bij de parlementaire behandeling van de rapporten dienaangaande van de Commissie-Deetman (waarin ook Hans van Mierlo zitting had), de Commissie-Van Thijn en de Commissie-De Koning. Hun adviezen over de gekozen minister-president en het districtenstelsel waren duidelijk: niet doen. Dit advies werd kamerbreed (behalve door d66) beaamd. Waarschijnlijk worden al die rapporten nu nog een keer herschreven op staatskosten, louter om d66 te bewegen het kabinet aan een meerderheid te helpen. Gelukkig maar dat de meeste journalisten een geheugen hebben dat niet verder reikt dan tien minuten, anders zouden sommigen wellicht gaan vermoeden dat d66 zich enigszins belachelijk maakt met de huidige parmantige onderhandelingen.
Men zegt wel dat democratie niet voor bange mensen is - de afgelopen week hoorde ik zowel premier Balkenende als d66-leider Boris Dittrich deze gemeenplaats debiteren - maar in Nederland ligt dat anders. Hier is men bang voor de politiek, panisch voor onenigheid en apoplectisch in het aangezicht van tegenstellingen. Misschien is dat niet slecht - in zekere zin is Nederland als eerste overlegsamenleving ter wereld eeuwenlang droog gebleven door consensus. De angst voor het water heeft bange politici opgeleverd, en het is niet uitgesloten dat die te prefereren zijn boven stoere aanpakkers.
Soms zou men echter ook wel willen weten wat de politici nu aan intellectueel instrumentarium gebruiken tijdens hun onderhandelingen, en op welk spiritueel niveau de consensus nu daadwerkelijk wordt gesmeed. Vandaar in Hollands Maandblad een blik achter de schermen van de formatie aan de hand van het dagboek van een onderhandelaar. Dit dagboek was tot op heden slechts voor een beperkte groep toegankelijk, maar dat past niet meer in de moderne tijd. Vandaar een ongezouten blik op de politiek in Nederland:
DINSDAG 6 MEI - Vandaag een jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord. Wij hebben de vergadering enige tijd geschorst. Fortuyn pleitte voor vernieuwing, net als wij. Hij deed dat op zijn eigen onnavolgbare wijze. Niet bang om heilige huisjes om te trappen, om taboes te doorbreken.
De ochtendbesprekingen gingen over zorg en onderwijs. Samen met Bert Bakker en de onderhandelaars van CDA en VVD hebben we daar drie uur over gesproken en goede vorderingen gemaakt. Onderwijs en kenniseconomie zijn voor ons van groot belang. Dat vinden ook de andere partijen. Ik zie extra geld voor onderwijs als een investering in de hele samenleving. Het lerarentekort moet worden aangepakt, net zoals de gebrekkige aansluiting van het VMBO bij het bedrijfsleven.
Gerrit Zalm was vandaag jarig; wij hebben hem een fles whisky cadeau gedaan. Gerrit trakteerde op vlaai. Tussen de middag was er de inmiddels vertrouwde onderhandelingslunch. Ik vraag me af hoe het toch kan dat bruine broodjes met kaas weer zo snel op waren!
In de tweede sessie van vandaag was Thom de Graaf erbij. Wij hebben gesproken over veiligheid en bestuurlijke vernieuwing. Weg met overbodige regels en meer zeggenschap voor mensen. Die weten doorgaans beter wat nodig is en goed is dan een hele batterij ambtenaren en een ministerraad bij elkaar. Ik word hierin gesterkt door artikelen die ik lees, zoals bij voorbeeld dit weekend. [...] Morgen, woensdag onderhandelen we niet. Wel heb ik heb stapels huiswerk. Donderdag spreken we verder.
DONDERDAG 8 MEI - Ik wil wel verklappen dat de onderhandelaars met elkaar een afspraak hebben gemaakt. En die luidt dat uitsluitend mededelingen worden gedaan over afgeronde voorstellen. Dat verklaart dus waarom er nu nauwelijks nieuws is te melden. Veel voorstellen hangen samen met het geld dat beschikbaar is en daar gaan wij morgen verder over praten. En dat zal nog wel enkele dagen vergen.
Vandaag hebben we lang en stevig onderhandeld over een groot aantal onderwerpen: van asielbeleid tot milieu, van landbouw tot verkeer en vervoer, van ontwikkelingssamenwerking tot defensie. Wij hebben de premier een flesje korenwijn cadeau gedaan; hij was gis-
Auteursrechtelijk beschermd
