Hollands Maandblad. Jaargang 1991 (518-529)

[p. 37]

Grind/grint
Frans Beek

De vrouw schrijft grind met een d op het eind. Als ze al schrijft. Meestal geeft ze de voorkeur aan een telefoongesprek. Er zijn echter perioden waarin ze het op haar heupen heeft, zoals ze zelf zegt.

Wie schrijft er nu over grind? Zij. Ze is geen babbelkous en al helemaal geen roddeltante, dus schrijft ze over reizen, boeken, ervaringen in het theater (ze is lid van de kunstkring) en in het museum. Van haar privé-leven vermeldt ze - eigenlijk om niet alles daarvan te verzwijgen - huis en tuin. De tuin rondom het huis bestaat hoofdzakelijk uit gras. Grind omsluit het huis enger, in een strook van amper twee meter breed. Was het huis een kasteeltje geweest, er zou een gracht aangelegd zijn op de plaats van het grind. De functie is eender: bescherming van eigendom. Grind is waaks, zegt de vrouw onjuist maar duidelijk. En inderdaad, zelfs vilten voetstappen van inbrekers zou het verraden.

Dit tot knerpen bereide grind vult ook het tuinpad dat het huis enerzijds verbindt met het lage toegangshek aan de straat, anderzijds met de royale schuur achter het huis. Dit pad toont een flauwe bocht en is schitterend wit in het zeer groene gras. De man onderhoudt het gras, de vrouw wast het grind. Van dat enorme karwei maakt zij een ceremonie. Met een beetje goede wil is het vergelijkbaar met de weck- en inmaak-operatie van vroegere generaties huisvrouwen. Alleen is deze vrouw voor haar ceremonie niet afhankelijk van een bepaald seizoen. Net als dat met het schrijven van brieven het geval is, moet ze het ook voor het wassen van ‘haar grind’ op haar heupen hebben.

De man schrijft zelden, eigenlijk alleen aan een paar oude vrienden die te ver over de wereld zijn uitgezworven om telefonisch contact te onderhouden. Misschien is het die afstand wel waardoor hij een tikje persoonlijker schrijft dan hij zou spreken. Toch stelt ook bij hem die persoonlijke noot niet veel voor. Hij vermeldt de gezondheid van zijn vrouw en bij hoge uitzondering de middelmatige prestaties van de zoon, op de technische school. Ondanks zijn middelmatigheid heeft de zoon voor zijn achttiende verjaardag een motorfiets cadeau gekregen. Het vehikel is bedoeld om hem tijd te besparen, maar de jongen scheurt erop rond, we mogen wel zeggen te pas en te onpas, zodat hij er meer tijd mee verliest dan wint. Maar omdat zijn schoolprestaties niet nog minder dan middelmatig worden, blijft een verwijt onuitgesproken. Erger is trouwens dat hij onbesuisd het tuinpad opstuift en afrijdt, zodat steeds een waaier van steentjes terechtkomt in het gras. En hoe ijverig de man, de echtgenoot, de vader ook raapt en raapt, hij heeft de grasmaaimachine al tweemaal moeten laten repareren ‘sinds de motor’.

Zowel voor de man als de vrouw vormt de motor een even belangrijke mijlpaal als voor anderen de oorlog. Hun tijdperk van ‘vóór de motor’ begint al snel de kenmerken van een paradijselijke episode aan te nemen. Tijdens nostalgische gedachtenwisselingen behoudt de vrouw haar milde gelaatsuitdrukking, de man blijft er stuurs uitzien. Als hij aan een goede vriend schrijft dat het ‘sinds de motor’ onbegonnen werk is om het gras in goede conditie te houden en de tuin representatief, moppert hij schriftelijk en met gefronst voorhoofd op ‘dat ellendige grint’ - en gebruikt vol afkeer de harde spelling, eindigend met de letter t. Hij mag het grind niet, hij houdt van gras. Het grind is een concessie aan zijn vrouw geweest. De begrijpende ontvanger van zijn ontboezeming weet dat die uitval in feite de zoon geldt of zou moeten gelden, maar de ontvanger reageert niet in die trant en wij volgen zijn gedachtengang niet, het zou ons te ver voeren.

De man gelooft niet een piekeraar te zijn. Maar sinds hij voor de helft is afgekeurd, beschikt hij over voldoende tijd om na te denken. Afgekeurd om diverse redenen. Deels is het zijn hoofd; van zijn rug de wervelkolom; in zijn benen de aderen. Dokters hebben mij in twee wederhelften verdeeld, maakt hij soms een schamper grapje, en vergelijkt zichzelf met twee halve Korea's, twee halve Jemens. Maar hij besteedt niet alle vrijgekomen tijd aan denken. Voor zijn sigarenwinkelier-met-dalende-omzet verzorgt hij de boekhouding tegen een vriendenprijsje. Mondreclame heeft hem nog enkele illegale klanten opgeleverd. Het zwart verdiende geld bergt hij veilig weg. Dit kleine misdrijf

[p. 38]

ziet hij als een vorm van zelfverdediging tegen de plunderende instantie die Belastingdienst heet. Het gestaag groeiende kapitaaltje knaagt dus niet aan zijn geweten. De motor van de jongen is contant betaald en dat heeft hij een prettige ervaring gevonden. Bovendien wordt door zo'n belangrijke aankoop een flinke som zwart geld weer wit. Dus wat zeur je nou eigenlijk?

De zoon is opvallend blij geweest met die motor en is het nog steeds. Hij heeft er nooit om gevraagd en toch was daar op zekere dag de aankondiging. En zo'n nietige aanleiding! Geen preek over zijn schoolwerk en bijbehorende zes-minnen, integendeel, de enige voorwaarde scheen te zijn dat hij de achttien haalde. Hij heeft bijna zijn moeder omhelsd en bijna zijn vader een kameraadschappelijke klap op zijn schouder gegeven. Meteen heeft hij gezien hoe afgunstige mannelijke klasgenoten moeite zullen doen hun belangstelling te ontkennen. Hij heeft direct geweten hoe de schaarse meiden op die technische school plotseling hun voorkeur zullen wijzigen. Binnen zijn bereik, alles, iedereen. Hij heeft zich onmiddellijk voorgenomen in het geheim rijlessen te nemen om daarna heel nonchalant de blits te kunnen maken.

‘Geweldig,’ klinkt nog immer zijn verheugde kreet in de oren van de man en de vrouw. Logisch dat hun jongen vijf minuten later een zwartlederen uitmonstering heeft bedongen en een extra helm voor duopassagiers. Zijn uitgesproken wens om in dat glimmende zwart op een glimmende zwarte motor te gaan rijden, heeft een glimlach getoverd op het altijd wat vermoeid ogende gezicht van de man. Allicht, heeft hij gedacht, met al dat zwarte geld.

Van dat ogenblik af leert de jongen zich een nieuwe manier van lopen aan, het midden houdend tussen die van een sjouwer en een gorilla.

Nu rijdt de zoon al anderhalf jaar motor en nooit meer wordt er vanuit dit huis over grind met een d geschreven. De milde vrouw pleegde geen verzet toen de dood het op zijn heupen kreeg en haar verzocht hem te vergezellen. Tot ergernis van de verse weduwnaar is de jongen in zwart leer gehuld op zijn onafscheidelijke motorfiets geklommen en heeft zich achter de verste volgauto in de stoet gemanoeuvreerd. Om iets van heel vroeger te herstellen, heeft de man besloten dat het grint weer gras moet worden.

Al zal niemand aan de oprechtheid van zijn verdriet twijfelen, de vervanging van dat grint mag niet te snel geschieden. Boze tongen komen gemakkelijk in actie. ‘Ze was nog niet begraven of hij ging de tuin al veranderen,’ lijkt hem een voor de hand liggend commentaar. Veertien maanden kiest hij als veilig tijdvak.

De jongen is nu bijna nooit meer thuis. Ja, om te eten en te slapen, dat wel. Hij schijnt massa's afspraken te hebben. De man plaatst een vraagteken achter die plotseling ontstane populariteit, zo duidelijk afhankelijk van de motor. Het zou verhelderend werken als het ding eens in de prak gereden werd. De jongen vermijdt echter verkeersovertredingen en gaat wanneer dit nodig is zelfs behoedzaam met zijn bezit om. Het voertuig lijkt meer voor hem te betekenen dan enig levend wezen. Soms lijkt die motor het enige schepsel waar zijn hart naar uitgaat. Zoals een schip voor de kapitein vrouw, vriendin of hoer is, zo is de motor voor de jongen een levensgezellin. Achter het huis toont hij zich een ware poetsfanaat. Ook als het laatste vlekje of spetje verwijderd is, poetst hij nog verder, om de eenvoudige reden dat hij zijn geliefde in zijn handen houden wil.

De rouwperiode is ruimschoots voorbij en vette graszoden hebben het meeste grint vervangen. Alleen naar de voordeur en de schuur achter het huis is een pad van tegels gelegd. Maar nu mist de man het geluid en begint hij vaker naar de bezigheden van zijn zoon te kijken. Masserende bewegingen worden afgewisseld met liefkozende klopjes op de zelfgenoegzaam glanzende benzinetank en door het open keukenraam kan de man zelfs goedkeurende woordjes opvangen. Bijna eenentwintig nu, denkt de man,

[p. 39]

de jongen verandert net als de tuin. De verdwenen waakzaamheid van het grint, de gemompelde woordjes van de jongen. ‘Ik denk erover een hond te nemen.’

Het is spontaan in hem opgekomen en de jongen voelt het onzekere, voorlopige van het plan goed aan. ‘Naast haar heb ik niemand nodig,’ zegt hij uitdagend maar zonder van zijn geaai op te zien. Het lijkt zelfs of hij er nog een schepje bovenop doet. Een speelkameraad voor hem kan maar beter niet gelanceerd worden als een waakhond voor huis en haard.

Geen vrouw is die motor, denkt de man, maar een afgod, een godin. Machine die een menselijke metgezel vervangt zoals in de produktiehallen een robot de arbeider. Naast ‘haar’ heeft de jongen niemand nodig. Geen hond, geen meisje, geen vriend. Geen vader.

Als er in de buurt is ingebroken, schaft de man drie ganzen aan. Ganzen zijn even waaks als grint, maar het grint wenst hij nu eenmaal niet terug. Vlak voordat hij de dieren koopt, constateert hij een verandering in de brieven van zijn verre vrienden. Sinds de dood van zijn vrouw sluipt er soms een nauw verscholen advies binnen in wat hij te lezen krijgt. Vinden zijn vrienden hem zonder echtgenote incompleet, onmondig? Of heeft hij hen op een andere manier benaderd? Dat is mogelijk, hij pretendeert niet onverstoorbaar te zijn. De dood van zijn vrouw heeft hem wel degelijk iets gedaan. Maar als zijn vrienden van mening zijn dat hij hulp nodig heeft, is dat een misverstand, het spijt hem werkelijk. Waarom zou de dood van zijn vrouw hem dichter tot zijn vrienden moeten brengen als er niet eens sprake is van toenadering tot de zoon?

De ganzen. Een besluit uit protest. Hij wil niet op zijn beslissing (het grint) terugkomen, wenst het huis te beveiligen (de inbraak in de buurt), een hond komt niet in aanmerking (afwijzing door de zoon) en in ganzen zal de jongen niet hem opgedrongen speelkameraadjes zien.

Van meet af aan gedragen de ganzen zich bemoeiziek en de jongen lacht om ‘die krankzinnige beesten’. Ook nu loopt hij niet naast zijn motor, maar rijdt wel heel langzaam door de tuin als de vogels naar hem toe komen, en dat doen ze meestal. De man ziet toe hoe de zoon links en rechts naar de witte waggelaars kijkt en met zijn lippen zonder geluid te maken hun snavelbewegingen imiteert. Hun schutterig gedoe lijkt hem te amuseren, vooral als zij beginnen hem na te doen. Lachwekkend, die kokhalzende bewegingen zonder het gegak. Als pa ze voert, breken die krengen de tent af, denkt de zoon, en kijk 's wat er nou gebeurt. Misschien zijn ze wel te dresseren.

Als ganzen de jongen tot matiging in zijn gedrag kunnen brengen, zou een indertijd gedaan verzoek om eens wat kalm-aan te doen misschien ook wel effect gehad hebben. Noch hij noch zijn vrouw is daar ooit mee gekomen, van een jongen-met-motor gaat agressie uit. Het lijkt op voorhand onmogelijk met zo'n combinatie normaal te communiceren. Maar door die motor tot medeplichtige te bestempelen, kent ook hij dat monster menselijke trekjes toe!

Er bestaan films waarin motor of auto zelfstandig opereert en vanzelfsprekend talloze slachtoffers maakt - fantasie is vooral in negatieve richting vruchtbaar. Steeds vaker bootst het leven na wat de media ons voorschotelen, precies zoals de ganzen hun imitator imiteren. Wat is die jongen ‘sinds de motor’ toch dominerend aanwezig! Zijn zogenaamd leidinggevende ouders hebben zich doorgaans korzelig-bedeesd opgesteld. Ook de alleen achtergebleven vader neemt een afwachtende houding aan, uit verzoek noch berisping, buit zelfs zijn status van weduwnaar niet uit. Echt goede vrienden echter horen in zijn gewauwel over gras en grint de teleurstelling over andere, belangrijker zaken. Trouwe vrienden in verre streken lezen zijn brieven als waarzegsters handen.

Een lang leven is de ganzen niet beschoren. Na drie maanden trouwe dienst liggen ze de man op een morgen dood op te wachten. Hij is meer ontstemd dan ontroerd, gaat even naar hen toe alsof dat nog iets verhelpen zou en keert, huiverend in zijn kamerjas, terug. Waarom? Waarom heeft iemand die koddige maar niet beminnelijke dieren de hals afgesneden en waarom hebben ze hun moordenaar niet luidkeels toegegakt? De man kent het bestaan van een listig bedacht hondefluitje, door zijn extreme toonhoogte onhoorbaar voor mensen, maar honden sussend. Bestaat iets dergelijks voor luidruchtige vogels? Hij gelooft van niet. Dan een slaapmiddel in brokken brood verstopt, oké, maar waarom daarna alsnog hun de keel doorsnijden? De jongen is nooit wreed jegens dieren gebleken; waarom komt deze geruststellende gedachte in hem op? Een afschuwelijke streek van de oorspronkelijke eigenaar teneinde spoedig nieuwe te kunnen leveren? Daar ziet hij dat oude baasje niet voor aan.

Elke dag begint de man met beneden de thermostaat te stellen en de gordijnen te openen. Daardoor heeft hij onmiddellijk vanuit de serre de kadavers opgemerkt. Ze

[p. 40]

liggen verspreid alsof iemand hen in woede of walging van zich af heeft gesmeten. Ze van dichtbij gaan bekijken is een zinloze handeling gebleken en door dat feit nog het meest verward is hij haastig de keuken binnengegaan om koffie te zetten. De deur die op de tuin uitkomt bleek uit zijn scharnieren gelicht te zijn. Dit feit komt veel harder aan dan de dood van de dieren. Wonderlijk genoeg heeft hun dood hem niet meteen aan inbraak doen denken, terwijl ze toch waren aangeschaft om die te voorkomen. Gealarmeerd nu gaat hij opnieuw door de kamers, ditmaal speurend naar bewijzen van wat ongenood bezoek wordt genoemd. Koper, tin, kristal, alles lijkt onberoerd. Zijn ingenieuze bergplaats dan? Leeg. Hij gaat naar boven en zoekt daar tevergeefs naar de bescheiden verzameling waardevolle sieraden van zijn vrouw.

Spijt. Na een reeks brutale overvallen op bankkluizen, heeft hij de huur van zijn kluisje opgezegd en het leek hem niet zinnig om, na de dood van zijn vrouw, een nieuw te huren voor een handvol bijoux die hij toch te gelde dacht te maken. Waarom heeft hij dat uitgesteld? Ringen en broches zijn dingen die je koopt, vervangbaar. Kan hij toch gehecht zijn geweest aan handelswaar louter omdat deze zijn vrouw heeft toebehoord? Dat zou hem verbazen. Zenuwachtig morrelt hij met een kleine sleutel in het slot van zijn bureau. De la met certificaten aan toonder? Leeg.

Hij is alweer terug in de keuken en schenkt heet water op de koffie. De motor! Plotseling is die het enig waardevolle geworden. Alsof de jongen ooit zijn dierbaar bezit van de hand zou doen om zijn vader te helpen. Maar waarom zou vader geholpen moeten worden? Hij is alleen maar extra's kwijt. En het heeft er alle schijn van dat de dief juist op die kwaliteit de schatten heeft geselecteerd. Eigenaardig.

Nog steeds gehuld in kamerjas loopt hij naar de schuur en ontsluit met vaste hand het hangslot. Logisch dat hij achter deze niet geforceerde deur heel gewoon dat wonder van techniek aantreft. Waarom kijkt hij in deze ‘sinds de motor’ voor hem vreemde ruimte rond alsof hij iets zoekt?

‘Môgge pipa,’ hoort hij de jongen achter zich, ‘ze hebben nogal huisgehouden hè? Die deur en de beestjes... Jasses.’

Dit zijn onderweg bedachte zinnetjes, weet de man, op een voor deze gelegenheid te vlotte babbeltoon. De motor past bij de spreker, de motor heeft de spreker veranderd, heeft hem in zwart leer gekleed doen gaan, met zilverige ritssluitingen als sidderalen over zijn geoliede tweede huid kronkelend. Afstand. En dan pipa? Een veel te stoere motorrijder, maar van wreedheid jegens dieren is nooit iets gebleken.

‘Je hebt ze toch laten liggen,’ vraagt de man op bevestigende toon; zijn zoon zal alleen aan zijn motor de handen vuil willen maken. Tenzij...

‘Natuurlijk. Corpus delicti, heet dat niet zo?’ Onverschillig rukt de jongen aan het stuur. ‘Ik vond het toch wel grappige vogels,’ zegt hij nog en uit zijn mond klinkt ‘vogels’ zoals je er excentrieke types mee aanduidt.

‘Ganzen zíjn vogels,’ zegt de man dwaas frikkerig en beseft opeens dat die arme beesten nog in leven zouden zijn, elders, als hij niet anti-grint was geweest.

‘Nou, ik ga,’ deelt de jongen mee en slingert zijn boeken in de zijtassen.

‘Moet je niet ontbijten?’

‘Jouw koffie genomen en een krentenbol. Als je de politie belt, je weet me te bereiken.’

‘Jou bereiken, waarvoor zou dat nodig zijn?’

‘Weet ik veel. Politie doet graag grondig. Om stommiteiten te verdoezelen, denk ik. Ja, snik jij maar.’ Dit laatste tegen de motor die sputterend aan de praat raakt. Aan de praat krijgen, ook weer zo'n uitdrukking die alleen op mensen van toepassing zou moeten zijn. En nu snikt ze ook nog. Drie dode ganzen in het gras, en de motor is de enige die snikt.

Even later inspecteert hij de kadavers opnieuw. De plompe lijven zijn witter dan gewassen grint. Weliswaar zijn de halzen doorgesneden, maar niet totaal. De dader heeft de vitale verbindingen verbroken en is toen gestopt, tot driemaal toe. Met overleg het minimum gedaan. Tegenzin, of angst zich vuil te maken. Een wreed soort zelfbeheersing. Dader. Enkelvoud.

‘Als je de politie belt.’ Die woorden, daar is iets mee, maar hij weet niet wat. Traag en peinzend gaat de man zijn huis binnen, iemand in deze omstandigheden bèlt namelijk de politie. Maar niet met een lege maag. In de keuken zijn er opeens sprekende details. De jongen heeft zijn vaders koffie opgedronken maar niet nieuw water opgegoten. De jongen heeft een krentenbol uit het plastic zakje genomen en dat geopend op de keukentafel laten liggen, de muil van de broodtrommel gapend open.

De man giet water uit de bijna drooggekookte ketel op het filter en schenkt zich in. Hapt werktuiglijk in het brood, waarbij zijn tong louter op routine met een snipper sukade speelt om de pittige smaak langer vast te houden. Vandaag proeft hij niets. Hij merkt niet eens dat hij bijna zijn lippen brandt aan de hete drank. Hij moet de politie bellen.

[p. 41]

Straks. Moet het?

Een tweede kop koffie - vers water, het duurt even - en een beschuit met kaas. Gewoonlijk de beschuit eerst, daarna de krentenbol, hij merkt het niet. De motor, het tot de verbeelding sprekende monster, is niet ontvreemd. Dat zal de politie meteen opvallen. De schuur staat aan de rand van de tuin, grenst aan het terrein van de buren. Kan dat de dief weerhouden hebben? Wees toch realistisch. De motor staat geregistreerd, het ontvreemde geld, de sieraden en de certificaten niet.

Te betalen aan toonder. Hij ziet iemand wachten voor een loket, in gewild stoere houding. De bekende, hem bekende gestalte kijkt niet schichtig om zich heen: het is maar één certificaat (telkens een) en er komt immers geen handtekening aan te pas, laat staan een valse. De man kent de hand die niet eens gretig naar een aanzienlijk bedrag reikt, hij kent zelfs de wijze van redeneren.

Populariteit ontleend aan het bezit van een snelle motor, is een duur soort populariteit. Verhoging van zakgeld, aanpassing aan de nieuwe status, is niet aangeboden, ook niet gevraagd. Een helm voor zijn duopassagiers, bijna het eerste waaraan de jongen heeft gedacht. Branie waarmee het ontbrekende wordt verhuld. Het met een greep in de zak vol los geld afrekenen van verteringen. Imposant gebaar, loos gebaar. Houding die geld vergt. Financieel boven je stand leven voor een manier van leven die beneden je stand ligt. Kijk naar de deur, kijk naar de ganzen, wie spreekt er nog van stand!

Hij negeert de sticker op het toestel, zoekt liever het nummer in de gids. Doorzichtige vertragingstactiek. Ten slotte moet hij wel beginnen het nummer te draaien. Er wordt niet meteen opgenomen. Er komt iemand het klaslokaal binnen, fluistert met de leerkracht. Hij hoort het signaal galmend overgaan, alsof hij al verbonden is met de ruimte. Een visioen van lange, hoge, betegelde gangen waarin elk geluid groeiend wordt weerkaatst. ‘Of je even met deze meneer meegaat,’ zegt de leraar tegen zijn jongen. Hoge gangen, wat een onzin, hij heeft nog nooit een politiepost bezocht. Eindelijk meldt zich een stem. Op hetzelfde moment legt de man de vader de weduwnaar de gedupeerde de hoorn op de haak. Er dwaalt een modieus begrip door zijn gedachten. Slachtofferhulp.

Hij heeft zijn zoon voor diens achttiende verjaardag een zware motor ten geschenke gegeven ondanks de matige schoolprestaties van het feestvarken. Niet als beloning, niet uit genegenheid. Een gemiddelde vader moet zoiets aan een gemiddelde zoon kunnen geven. Daarom. Ergernis over het steeds weer opspattende en in het gras terechtkomende grint heeft hij verbeten, zwijgend heeft hij veel verdragen. De jongen is niet zijn zoon geweest, maar die jeugd van tegenwoordig.

De keukendeur, drie dode dieren, maar in de kamers is zelfs de schijn van diefstal niet opgehouden. Waarom heeft hij de brute lijn niet doorgezet? Hij heeft me willen inpeperen, denkt de man. Maar zoiets doet een gemiddelde zoon de gemiddelde vader niet aan. Misschien ziet hij me niet als zijn vader, maar als alle vaders, een generatie, de verloren generatie.

Ik heb de politie niet gebeld, denkt de man, de jongen kan gewoon thuiskomen.

Eindelijk kleedt de man zich aan en daarna sleept hij de ganzen over het gras naar een plek in de achtertuin, naast de schuur, het paleis van de motor. Daar graaft hij een kuil en vlijt de vogels er een voor een in neer. Alvorens de kuil weer te vullen, rust hij even uit van het ongewone zware werk. En dan opeens weet hij wat er fout was aan de woorden van de jongen. De gemiddelde zoon zou gevraagd hebben: ‘Vader (en niet: pipa), wat hebben ze meegenomen?’ Wat een kinderlijk bedenksel van die jongen. Eindelijk iets kinderlijks, denkt de man bijna dankbaar.

Hoofdschuddend voltooit hij het karwei. Het schitterende wit van de veren is slechts hier en daar met bloed besmeurd. Kan hij de dieren in hun dood hebben ontzien? Als ze geprotesteerd hadden, zou hij het niet hebben volbracht. Waarom moesten ze toch dat gekke spelletje meespelen? Vermoeid leunt hij een ogenblik tegen de schuur. Geen paleis, bij nader inzien, eerder een tempel, denkt de man, en de jongen laat mij mijn ganzen offeren aan zijn godin.

Als het werk gedaan is en hij licht gebogen naar het huis terugloopt, laat hij een kleine verhevenheid achter zich, een oneffenheid van tijdelijke aard, niet eens een grafheuvel. Toch heeft hij wel degelijk gegraven, begraven, en meer dan alleen ganzen. Veel meer.

[p. 42]