Hollands Maandblad. Jaargang 1991 (518-529)

[p. 30]

Commentaar

Blind

Laatst zag ik een man met een blindenstok voor de ingang van een winkelcentrum een echtpaar aanspreken. Hij zei: Mag ik even op uw horloge kijken? Verrast keek het echtpaar hem aan en toonde hem een horloge.

Ik moest denken aan de onlangs overleden Max Frisch. Van deze Zwitserse schrijver verscheen in 1964 de roman Mein Name sei Gantenbein, over een man die door zijn echtgenote is verlaten en nadenkt over hoe het zo ver heeft kunnen komen. Hij besluit in plaats van op zoek te gaan naar de waarheid verhalen te verzinnen. ‘Ich probiere Geschichten an wie Kleider,’ schrijft hij, en: ‘Jedes Ich, das sich ausspricht, ist eine Rolle.’ De rol die de man het beste afgaat is die van blinde. Door te doen alsof hij blind is verleidt hij andere mensen om in zijn aanwezigheid hun rol op te geven. Dat geeft macht.

Ik las het boek op de middelbare school en vond het prachtig. Mijn leraar Duits had met grote letters op het bord het thema van Max Frisch opgeschreven: Identität. Ik was het daarmee eens. Jarenlang heb ik gedacht dat er niets mooiers bestaat dan identiteit. Ik ging er driftig naar op zoek.

Ik las ook Frisch' roman Stiller, uit 1954. Dit boek gaat over een man die na zeven jaar zoek geweest te zijn wordt aangezien voor iemand die Stiller heet. Hij ontkent dit. Ich bin nicht Stiller, zegt hij. Dat zullen we nog wel eens zien, zeggen anderen die hem in de gevangenis zetten en hem zijn leven laten opschrijven. Uw leven lijkt veel op dat van Stiller, zeggen de anderen. Maar ik ben Stiller niet, zegt de man. Ik vond het een prachtig boek.

Inmiddels vind ik het thema van Frisch niet meer zo prachtig. Steeds maar weer hamert hij erop dat wij niet moeten zijn wat andere mensen van ons denken, maar ons leven moeten verzinnen en zelf een persoonlijkheid moeten kiezen. Na een poosje wordt dat hinderlijk. Ik ben meer gesteld op iemand die een verhaal vertelt dan op iemand die voortdurend zegt dat hij een verhaal zou willen vertellen. Geen woorden maar daden. Het lijkt mij dan ook geen ramp dat Max Frisch de Nobelprijs voor literatuur niet heeft gekregen.

Toch was hij een stimulerende schrijver.

A.S.

Renate en Simon

Er zijn niet veel zekerheden in dit leven, maar begin mei staan twee zaken vast. Iedere columnist in dit land heeft, wanneer dit Hollands Maandblad verschijnt, over het nieuwe boek van r.r. geschreven. Twee: het verhaal zal een absolute bestseller worden. Wie nog nooit van Renate Rubinstein had gehoord kent in elk geval Simon Carmiggelt. Twee literaire beroemdheden, één al oud en de andere met een fatale ziekte in een rolstoel, overspel, erotiek, diepe geheimhouding, ziekten en dood - het kan niet missen. Zij moeten beiden geweten hebben dat half Nederland haar boek zou gaan lezen.

In elk geval kon Carmiggelt er zeker van zijn, dat Renate over hun liefde zou gaan schrijven - dat had zij aangekondigd. Iedereen die haar kende wist trouwens dat zij van literatuur leefde en daarbij haar hele bestaan - en zo nodig dat van anderen - als grondstof gebruikte.

Hij maakte er kennelijk geen bezwaar tegen. Volgens Mijn beter ik raadde hij haar af om in de krant over haar ziekte te schrijven. Een boek, dat kon wel vond hij, maar dan zou er ook de liefde bij moeten anders kregen de lezers maar het halve verhaal. En dan mét zijn naam erbij. Renate antwoordde: ‘Dat scheelt alvast een ton in de opbrengst.’

Hoe beïnvloedt de zekerheid van publiciteit een verhouding, of een heel leven? Iemand die voelt dat hij schrijver is en zeker

[p. 31]

weet dat hij beroemd gaat worden, moet vroeg beginnen. Goede fotodocumentatie van de kinderjaren, jong beginnen met een dagboek, altijd kopieën maken van brieven (misschien weet de ontvanger het nog niet), en geen saai leven leiden. Iemand die weet dat elk krabbeltje in het museum terecht zal komen, kan zich niet te veel onbenulligheden veroorloven. Is het onder dat eeuwige noorderlicht van de toekomstige publiciteit nog mogelijk om onbevangen een brief te schrijven, verliefd te worden, ziek te zijn?

Gerard Reve wéét dat elk boodschappenbriefje van zijn hand geld waard is - elke ontvanger moet beseffen dat hij behalve een mooi geschreven documentje ook vijftig gulden van Reve krijgt. Carmiggelt moet ook beseft hebben, wanneer hij op dat bankje voor haar huis in regen of zonneschijn zat te wachten tot hij naar binnen mocht, dat hij mee schreef aan een boek.

Het wordt een bestseller, alles is aanwezig. Vrouwenleesclubs zullen discussiëren over de moraliteit van de verhouding, recensenten zullen de eerlijkheid van R. onderzoeken (maar zij heeft haar flanken gedekt) en het Letterkundig Museum zal het druk krijgen. Elke columnist zal haar of zijn facetje van het verhaal oppoetsen. Maar één mening ontbreekt helaas, en dat is die van Tamar. Zij zou verreweg de interessantste column over deze Hollandse liefdesgeschiedenis hebben geschreven.

W.W.