Hollands Maandblad. Jaargang 1991 (518-529)

[p. 16]

De verloren zoon
Bart Croughs

Het was nu bijna vijf jaar gelden dat Herman na een ruzie met z'n vader zijn ouderlijk huis de rug had toegekeerd. Hij was toen zestien jaar. Het was een nogal onbenullige kwestie geweest: Herman had het huis geschilderd, en vervolgens had hij onenigheid met zijn vader gekregen over de betaling. Dat was alles.

Na zijn vertrek had hij niets meer van zich laten horen; alles wat zijn ouders over zijn verdere levenswandel aan de weet waren gekomen hadden ze van hun dochter Martha vernomen, die nog sporadisch contact met hem had. Erg opwekkend waren die berichten niet geweest: regelmatig hoorden ze van een onderneming die mislukt was of van een baantje dat hij was kwijtgeraakt.

Maar nu kwam hij terug.

Toen haar man maandagavond thuiskwam van kantoor liep Elisabeth hem in de gang tegemoet om het nieuws te vertellen: Herman had opgebeld, en hij zou vrijdag langskomen. Ze was nog steeds zichtbaar opgewonden.

‘Werkelijk?’ vroeg hij, met een schelle klank in zijn stem. Zijn hoofd schoot met een ruk naar voren en hij keek haar ongelovig aan. Toen ze het bericht nogmaals bevestigd had begon hij onbeheerst te lachen. Prachtig, prachtig... Maar wat had Herman allemaal precies gezegd?

Ze wist het eerlijk gezegd niet meer zo goed; het telefoontje had haar nogal overvallen. In ieder geval zou Herman vrijdagavond langskomen, maar hoelang hij zou blijven wist ze niet meer - of misschien had hij dat niet eens verteld. Ja, hij woonde nog steeds in Amsterdam. En wat hij deed? Hij was begonnen te studeren, maar wat voor studie precies... In ieder geval was het een nogal ongewone studie, andragogie misschien, of pedagogie... ‘Ik weet het echt niet, paps. Er zijn zoveel van die vreemde studies tegenwoordig!’

Nou goed, dat kregen ze nog wel te horen. Het klonk in ieder geval goed, vond hij. Dat Herman met dat koppige karakter van hem zich kennelijk uit eigen beweging weer met hem kwam verzoenen was toch hoopgevend, evenals het feit dat hij nu alsnog met een studie was begonnen. ‘Hij wordt eindelijk verstandig’, zei hij. ‘Ik heb je toch altijd al voorspeld dat hij wel weer bij zou draaien?’

Ze antwoordde niet.

Inderdaad had Anton altijd al voorspeld dat Herman wel weer bij zou draaien. Eerst zou het binnen twee maanden zijn, toen binnen twee jaar, toen binnen vijf jaar. Zijn derde voorspelling was nu uitgekomen; niet iets om trots op te zijn, vond Elisabeth. Zeker niet omdat het zíjn schuld was dat Herman was weggelopen...

Ze had zich altijd afgevraagd waarom Herman ook haar had gestraft, en niet alleen haar man. In gedachten had ze hele gesprekken met Herman gevoerd om hem duidelijk te maken dat haar niets te verwijten viel. Luister Herman, zei ze dan, wat mij betreft had je dat geld gekregen. Ik heb er steeds bij je vader op aangedrongen dat hij het je zou geven. Hij wilde niet luisteren, maar dat is toch niet mijn schuld? Je kunt toch wel begrijpen dat ik het je niet zomaar geven kan als je vader anders heeft beslist? Je kunt toch van mij niet verlangen dat ik hem zomaar afval? Waarom kun je me dan niet af en toe komen opzoeken als hij er niet is, of bellen, of desnoods schrijven? Je moest eens weten, Herman, wat voor vreselijke scènes ik heb gemaakt toen jij ineens verdwenen was. Zoiets had ik nog nooit eerder gedaan... Wat kan je nou nog meer van me verlangen?...

De dagen volgend op Herman's telefoontje heerste er een merkwaardig gespannen sfeer in het huis. Elisabeth merkte dat haar man ongewoon stil was geworden; het leek wel alsof hij zich bij nader inzien toch niet meer zo verheugde over Herman's komst. Het zal zijn schuldgevoel wel zijn dat bovenkomt, dacht ze. Hij zit er waarschijnlijk over te piekeren of Herman straks van hem zal verlangen dat hij ook schuld bekent.

Toen vrijdagavond om half negen de bel

[p. 17]

ging vroeg Anton, zonder van zijn krant op te kijken: ‘Doe jij open?’

De hele avond al had hij gedaan alsof hij verdiept was in zijn krant. Zelf had Elisabeth geen moeite gedaan om haar opwinding te verbergen. Ze had alles drie keer opgeruimd, doelloos heen en weer gelopen, en voortdurend op de klok gekeken, hoewel ze niet wist hoe laat Herman zou komen.

‘Goed.’ Ze stond op en liep de gang in.

Door de raampjes van de voordeur kon ze hem zien staan, en een ogenblik dacht ze dat de man die daar stond iemand anders was, zozeer was Herman veranderd. Hij was groot en breed en vet geworden; met zijn bolle wangen en zijn onderkin, die zeldzaam rond was en bijna als een zelfstandig lichaamsdeel onder aan zijn kaak bungelde, deed hij haar haar nog het meest denken aan een opgeblazen Michelinmannetje. Ook had hij zijn snor laten staan.

Ze opende de deur.

‘Dag mamma’, zei Herman, en hij kuste haar op beide wangen. Ze keek hem aan en lachte verlegen. ‘Mamma’, de kussen - dat was er sinds zijn tiende niet meer bijgeweest.

‘Dag Herman’, zei ze. ‘Kom toch binnen.’

Als Anton zich al zorgen had gemaakt over de vraag of hij schuld zou moeten bekennen, dan was dat in ieder geval voor niets geweest. Na wat inleidende grapjes en wat gebabbel over onder andere de nieuwe televisie en het nieuwe tapijt - die overigens beide al meer dan twee jaar oud waren - legde Herman een plechtige verklaring af, waarin hij alle schuld op zich nam voor wat er in het verleden was misgegaan. Ter verklaring van zijn gedrag voerde hij onder andere de moeilijke leeftijd aan waarin hij destijds verkeerd had, plus het feit dat hij toen nog niet in staat was geweest goed te communiceren. Maar, zo zei hij erbij, hij besefte heel goed dat dit geen excuus vormde voor zijn daad.

‘Willen jullie me vergeven?’ vroeg hij tot slot, zijn ouders daarbij beurtelings nadrukkelijk in de ogen kijkend.

Zijn vader lachte ongemakkelijk. ‘Natuurlijk jongen’, zei hij toen, op een toon waarvan hij hoopte dat het de juiste was. ‘We beginnen gewoon weer met een schone lei.’ Hij keek met een schuin oog naar zijn vrouw, die verbaasd had toegeluisterd.

‘Maar je hoeft je toch helemaal niet te verontschuldigen, Herman’, zei ze. ‘We zijn veel te blij dat je er weer bent.’

‘Mooi’, zei Herman. Op de vraag van zijn moeder of hij misschien een kopje koffie lustte, antwoordde hij enthousiast: ‘Ja, lekker! Een lekker bakkie koffie kan er altijd wel in! Bij deze jongen wel in ieder geval!’

Elisabeth verdween naar de keuken. Om wat tot rust te komen besloot ze daar te blijven wachten tot de koffie klaar was. Haar man zou het even alleen moeten opknappen.

Haar eerste vreugde over Herman's thuiskomst was inmiddels wat getemperd door zijn merkwaardige gedrag. Hij lachte hard, met schelle uithalen, vaak om opmerkingen die helemaal niet grappig bedoeld waren. Hij maakte grappen die te kinderachtig waren voor woorden; zij en haar man hadden maar wat schaapachtig meegegrinnikt wanneer hij met zijn bulderende lach had aangegeven weer een leuke opmerking te hebben gemaakt. Bovendien praatte hij zo hard dat ze zelfs nu nog gedeeltelijk kon verstaan wat hij zei. En dan dat taaltje dat hij uitsloeg. ‘Willen jullie me vergeven?’ ‘Een lekker bakkie koffie kan er altijd wel in!’

Nee, hij was heel anders dan vroeger. Een stille jongen was ie toen. Maar ach, waarschijnlijk voelde hij zich gewoon wat verlegen met de situatie, en deed hij daarom zo raar. Hij probeerde zijn eigen onzekerheid te overschreeuwen, dat was het...

Ineens moest ze denken aan de acteurs in Nederlandse komedies en televisieseries. Mensen die op de toneelschool hadden afgeleerd normaal te praten en normaal te bewegen. Herman zou toch niet aan de toneelschool studeren?...

‘... en wat studeer je nu precies?’ hoorde ze haar man vragen, toen ze binnenkwam met de koffie.

‘Scientonomy. Ik studeer scientonomy’, antwoordde Herman met enige trots in zijn stem.

Anton fronste zijn wenkbrauwen. ‘Scientonomy? Ik wist niet dat dat een universitaire studie was..’

‘Dank je, geen suiker... - nee, dat is het ook niet. Ik studeer bij de scientonomy school... Wacht, ik zal je de studieboeken laten zien.’ Herman stond kwiek op en kwam even later terug met twee vuistdikke boeken, getiteld ‘De Eerste Dyaniek’ en ‘De tweede Dyaniek’.

Anton zette zijn leesbril op, nam de boeken van hem aan en bekeek ze met een argwanende blik. De omslagen waren geel, met rode vlekken. Wat het voor moest stellen was niet helemaal duidelijk; het leek nog het meest op een soort vulkaanuitbarsting met rondspattend lava. ‘Een handboek over de dyanische methode’, luidde het onderschrift.

Een ogenblik bestudeerde hij de boeken in stilte. Toen vroeg hij: ‘Dyaniek? Wat houdt dat in?’

‘Alles’, antwoordde Herman. ‘Echt alles

[p. 18]

staat erin. Ook waar de moderne wetenschap nog helemaal niet uit is gekomen en zo... maar ook hoe je moet leven, wat je moet doen om te slagen in het leven...’ Hij begon haastig, struikelend over zijn eigen woorden, aan een uiteenzetting doorspekt met termen uit de psycho-analyse en de moderne fysica, die erop neerkwam dat onaangename gebeurtenissen uit het verleden ‘aberraties’ teweeg konden brengen; de energiebronnen in de mens, die potentieel wel aanwezig waren, raakten door deze aberraties geblokkeerd, hetgeen tot gevolg had dat alles wat men ondernam gedoemd was te mislukken. Om hier een eind aan te maken moesten de obstakels uit het verleden worden opgeruimd. Daarom was hij teruggekeerd naar huis, om zich met zijn ouders te verzoenen; het was de eerste stap die hij zette om weer helemaal ‘clear’ te worden. En dat was overigens pas de eerste stap die hij zette op weg om ‘thetan’ te worden. Dat was het einddoel, dan was hij namelijk onsterfelijk.

Zijn ouders hoorden hem zwijgend aan. Nadat hij was uitgesproken bleef het even stil.

‘Dat klinkt allemaal erg interessant, Herman’, zei zijn moeder toen. Zijn vader bleef hem met opgetrokken wenkbrauwen aanstaren.

Herman verzekerde hen dat het heel normaal was als ze niet direct alles begrepen wat hij had gezegd; zelf had hij immers ook erg lang moeten studeren om het te kunnen begrijpen. En dat nog wel onder leiding van leraren die zelf al clear waren!... Maar in ieder geval moesten ze, als ze hem wilden begrijpen, de eerste en de tweede dyaniek goed bestuderen. Als ze iets niet begrepen, konden ze altijd bij hem terecht. ‘En wat zo mooi is’, besloot hij opgetogen, ‘voor familie van scientonomyleden geldt een speciale korting, en kost het maar honderd gulden per deel!’

‘Wat!’ zei zijn vader.

‘Dat is prachtig’, zei zijn moeder, ‘daar zullen we zeker van profiteren.’

‘Mooi...’

Herman dronk onder verlekkerde humgeluiden zijn koffie uit, terwijl zijn vader wat bladerde in het eerste deel van zijn pasverworven bezit.

‘Heb je misschien trek in een glaasje wijn, Herman?’ vroeg Elisabeth na een korte stilte.

‘Nee, erg lekker, maar dank je wel. Ik ben op het moment namelijk in sessie en mag dus geen alcohol drinken.’

‘In sessie?’

Ja, dat kon hij moeilijk allemaal in vijf minuten gaan uitleggen, maar het kwam erop neer dat men naast zijn geest ook zijn lichaam moest reinigen om clear te kunnen worden. Alle giften die zich in de loop van de tijd in het lichaam hadden opgehoopt moesten er weer uit...

Er viel een stilte. Herman zakte onderuit in zijn stoel en zuchtte behaaglijk.

‘Maar dat is toch onzin’, merkte Anton na enige tijd op.

‘Wat dan?’ vroeg Herman.

Anton citeerde een stelling uit het boek en begon deze vervolgens omstandig te weerleggen. Herman leek aandachtig te luisteren en onderbrak hem niet. Nadat Anton eindelijk de vernietigende conclusie had getrokken keek hij Herman triomfantelijk aan.

‘Okee’, zei deze berustend, ‘dat is jouw mening...’

Anton keek hem een ogenblik verbluft aan. ‘Dat is helemaal niet mijn mening’, zei hij toen. ‘Dat is gewoon een feit, dat kun je niet weerleggen!’

‘Okee’, herhaalde Herman alleen maar, op de toon van iemand die toegeeft aan de gril van een ongevaarlijke gek.

‘Ja’, mengde Elisabeth zich in de discussie, ‘je moet niet zo'n kritiek leveren, paps. Iedereen heeft recht op zijn eigen geloof. Als -’

‘Het is geen geloof’, onderbrak Herman haar op licht vermoeide toon. ‘Het is een wetenschap. Alles wat erin staat is wetenschappelijk bewezen.’

‘Maar Herman’, zei zijn vader, en er klonk een lichte wanhoop door in zijn stem, ‘wetenschap wordt toch aan de universiteit gedoceerd? Als scientonomy niet aan de universiteit wordt gedoceerd, dan is het toch ook geen wetenschap?’

‘Okee, als jij dat van mening bent...’

[p. 19]

Zijn vader wilde iets zeggen, maar bedacht zich. Met moeite interesse veinzend bladerde hij verder het boek door.

‘Als je eens wist hoezeer ik sinds mijn eerste persoonlijkheidstest vooruit ben gegaan, dan zou je wel anders praten. Bij mijn eerste test bijvoorbeeld kon ik absoluut niet communiceren en nu scoor ik “highest level” voor communicatie!’

‘Dat is mooi’, zei zijn moeder.

‘Wacht, ik zal je mijn laatste test laten zien.’ Herman liep de kamer uit en kwam even later terug met een stuk papier in zijn hand met een rood lint eraan, en vol indrukwekkende stempels erop.

Zijn moeder nam het document van hem aan en bekeek het met stijgende verbazing. Was dat Herman's handschrift? Het leek nog het meest op het handschrift van een kind dat pas had leren schrijven. Ze kon zich niet herinneren dat Herman op zijn zestiende zo'n achterlijk handschrift had gehad. Hoe was dit dan mogelijk?

‘Heel mooi, Herman’, zei ze. ‘Je bent goed vooruit gegaan.’ Omdat ze bang was dat haar man opmerkingen over het handschrift zou maken gaf ze het papier meteen weer terug aan Herman.

‘Dat zei ik toch?’ zei Herman tevreden.

Er viel een stilte. Elisabeth probeerde een geschikt gespreksonderwerp te bedenken. Om de stemming niet verder te bederven kon scientonomy maar beter gemeden worden, dacht ze. Ze bracht het gesprek daarom op Martha, haar carrière en haar nieuwe vriend. En even zaten ze daar bijeen zoals ze het zich van te voren had voorgesteld: vader, moeder en zoon rond de koffietafel, gezellig babbelend over familieaangelegenheden, zoals dat in normale gezinnen ook gebeurde.

Maar dat duurde niet lang. Toen het gesprek kwam op Martha's scheiding vorig jaar begon Herman omstandig uit te weiden over de oorzaak van die scheiding, compleet met aberraties en blokkeringen van energiestromen.

‘Als ze de eerste dyaniek maar goed bestudeerd had, dan zou ze nu nog gelukkig getrouwd zijn’, besloot Herman zijn betoog.

[p. 20]

‘Echt, het staat er allemaal precies in.’

‘Misschien wel, Herman’, zei zijn moeder. Zijn vader klapte het boek dicht en mompelde iets onverstaanbaars. Er viel een langdurige stilte.

Herman begon wat voor zich uit te neuriën. Zijn vader legde voorzichtig het boek naast zich op het tafeltje neer en pakte de televisiegids, die hij aandachtig begon te bestuderen.

‘Dat is waar ook!’ riep hij na enige tijd opgewonden. Hij stond op en zette de televisie aan op Nederland twee, waar juist het komende programma werd aangekondigd: de derde aflevering van een tiendelige Engelse serie.

Elisabeth keek hem verbaasd aan. Ze stond op het punt hem te zeggen dat hij de eerste delen toch gemist had, maar op het laatste moment bedacht ze zich.

Een uur lang werd er televisie gekeken, zonder dat er iets gezegd werd. Af en toe lachte Herman hard, wanneer hij meende dat de ontwikkelingen daartoe aanleiding gaven. Zijn ouders lachten niet.

Toen om elf uur het programma was afgelopen stond Anton op, en na zijn broekspijpen wat te hebben opgetrokken hurkte hij neer voor de televisie. Een paar minuten lang tastte hij met de bovenkant van zijn gekromde wijsvinger een voor een alle zenders af. Toen zette hij met een resoluut gebaar de televisie uit. Hij stond op, hoestte, streek met zijn hand door zijn haar en ging weer zitten.

Nadat ze zo een minuutje zwijgend bijeen hadden gezeten begon Herman, schijnbaar zonder enige aanleiding, een betoog te houden over de ‘vijanden’ van de scientonomy school, die overal aanwezig waren en die het op de ondergang van de school hadden voorzien. Deze vijanden dienden ‘met alle mogelijke middelen’ bestreden te worden, zoals in de gedragscode van de school stond vermeld. Zelfverdediging was immers geoorloofd, voegde hij er nog aan toe. Hij leek het tegen niemand in het bijzonder te hebben; het was meer alsof hij in zichzelf sprak.

Zijn ouders keken hem aan, maar zeiden niets.

Na een korte stilte zei Anton - en hij deed moeite zijn stem ontspannen en slaperig te laten klinken -: ‘Zo, ik ben moe. Zullen we naar bed gaan?’

Elisabeth stemde meteen in met dit voorstel. ‘Je kunt in je oude kamer slapen’, zei ze tegen Herman. ‘Ik heb schone lakens voor je neergelegd.’

‘Gaan jullie maar slapen’, antwoordde Herman. ‘Ik ga nog wat studeren als je het niet erg vindt.’ Hij liep de gang in en kwam terug met een cassettebandje in zijn hand. Even later was de kamer gevuld met het donkere, gelijkmatige stemgeluid van R. Wayne Leopard, oprichter van de scientonomy school. Herman luisterde geconcentreerd toe, met gesloten ogen. ‘Einstein zei het al’, begon de stem, ‘de mens gebruikt maar tien procent van zijn geestelijke vermogens...’

Zijn ouders waren inmiddels al boven. Elisabeth stond in de badkamer en bekeek zichzelf in de spiegel. Ze vroeg zich af of ze zou proberen haar tranen te verbergen voor haar man, of dat het niet de moeite waard was.

Ineens hoorde ze vanuit de slaapkamer, waar haar man was, vreemde geluiden opklinken. Het leek wel alsof er met meubels werd geschoven.

Ze opende de deur die de badkamer van de slaapkamer scheidde en zag haar man, die luid steunend en met een rood hoofd van inspanning bezig was het tweepersoonsbed voor de deur naar de gang te schuiven. Een ogenblik staarde ze hem verbaasd aan. Toen vroeg ze snotterend: ‘Wat ben je in Godsnaam aan het doen?’

Hij keek naar haar op en grijnsde verlegen, als een betrapte kwajongen.