Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 38]

Meisje
Nelly Heykamp

Op een hete woensdagmiddag in augustus met nog net niet het stoffige van warme landen: ik moest op Mieneke passen, in de buurtuin. Dat moest wel vaker want haar moeder zat in het vrouwencomité. Ze bezocht zieken en ouden van dagen, de arme met eten of fruit en de anderen met alleen maar bijbellezen. Voor ze wegging kwam ze altijd aan het keukenraam tikken of ik even kon komen oppassen als mama me zelf niet nodig had.

Mieneke zat meestal stil in de zandbak te spelen, maar ik mocht toch nooit een boek meenemen. Zogenaamd omdat ik dan niet goed oplette, maar eigenlijk omdat mama niet wilde dat ik een boekenwurm werd. Ze hadden bij Dingena net zo'n grote tuin als wij, maar hij leek groter, want er lag nooit rommel en de bloemen stonden in rijen langs het grasrandje. Je kon er niets doen, alleen in de zandbak spelen, maar daar was ik te oud voor.

Meestal zat ik maar zo'n beetje naast de zandbak. Alsof ik echt iets bewaakte.

Alleen die ene keer: toen kwam Arie Dolder, langzaam langs de hekken van de achtertuinen aanslenterend. Hij zat bij me in de klas, maar hij was een stuk ouder en zat meestal op de achterste bank grijze propjes te rollen die hij heel ver door de klas kon schieten. Hij spijbelde ook veel. Dan ging hij kijken bij het slachten of sprong achterop een vrachtwagen die helemaal naar Katwijk of Oegstgeest moest, waar zijn vader hem dan op de fiets vandaan haalde als hij geen auto terug kon vinden. Sjonnie de Kam zei dat hij kikkers vilde met zijn zakmes en hij was een keer van school gestuurd omdat hij een jongen ermee in z'n arm had gestoken.

Eerst keek hij de andere kant op, alsof hij gewoon door wou lopen. Toen klom hij, zonder z'n handen uit z'n zakken te halen, op het houten hek. Zijn ene mouw was stijf van de snot. Zijn moeder zei bij de groenteboer dat ze er niks aan kon doen en dat ze hem wel anders had geleerd, maar dat hij geen goed goed nut was omdat hij zich expres vuil maakte, zodat er voor haar geen eer aan te behalen viel.

Alsof hij daar gewoon zomaar even zat, keek hij naar ons huis, toen langzaam langs de ramen van Dingena naar Esser, over me heen, alsof hij me niet zag. Met meisjes vocht hij niet, tenminste niet echt, maar hij had Diny de Winter voor de zomervakantie een keer haar rok gescheurd, helemaal van boven naar beneden, zeiden ze. Ze was een week lang niet op school gekomen en toen ze terug kwam, durfde ze niemand meer aan te kijken. Op gym zagen we dat ze vergeelde blauwe plekken op haar benen had en de gymjuf deed net of ze het niet zag, terwijl ze anders altijd op- en aanmerkingen had als we opengevallen knieën of verstuikte enkels hadden. Dineke maakte haar sommen voorovergebogen, met haar witte haren voor haar gezicht en de jongens keken naar haar en stootten elkaar aan en gniffelden. Later was ze naar de hervormde school gegaan.

Ik had er thuis niet over durven praten. Op het speelplein vertelde Arie vaak hoe hij haar ‘er onder had gekregen’ en dan begonnen ze hard te lachen. Mijn vader zou nooit goed vinden dat ik naar de hervormde school ging. Ik moest maar leren, zei hij altijd en als ik volwassen was dan ging ook niet alles van een leien dakje.

Arie bleef op het hek zitten en keek schuin over me heen naar de schutting. Moeder! Waarom mocht ik toch geen spijkerbroek! Ik had de neiging om m'n rok stijver over m'n knieën te trekken maar durfde niet. Gelukkig had ik m'n etagerok aan met drie overdwarse naden, dubbele naden tegen het rafelen. Olga had een spijkerbroek, maar die kwam uit Amsterdam. Ze sprong ermee over hekken: been op de onderste plank, hand bovenop en hup erover; het was een jaloersmakend gezicht zo lenig als ze dat deed en ze kon zo hoog schommelen als ze wou. Hier vond iedereen het ordinair en mevrouw Dingena helemaal, die was artikel 31. Dan zou ik niet eens meer op Mieneke mógen passen. Misschien kwam ze wel gauw terug. De keukendeur was op de knip. Dan bleef alles schoon. Als we naar de WC moesten dan gingen we op het ouwe pleetje bij de sloot, maar daar konden we nu niet komen want dan moest je het hek door. Ik kón

[p. 39]

proberen te vechten. Ik had m'n goeie schoenen aan, Fort-schoenen, grote bruine jongensschoenen met rubber zolen. Goed voor je voeten was dat. En onverslijtbaar. Je kon er misschien goed mee schoppen. Als ik durfde. Had ik eindelijk eens iets aan die rotdingen die als blokken lood aan je voeten zaten.

Hij bleef daar maar zitten. Ik durfde niet naar 'm te kijken. ‘Onze vader die in de hemelen zijt, als hij weggaat zal ik Atie nooit meer aan d'r haren trekken en ik zal iedere avond helpen met de afwas en altijd m'n versje leren en ik zal iedere zondag met oma gaan wandelen’. Oma stonk altijd een beetje, maar dat was een ziekte. Ze wilde altijd langs het kanaal wandelen. Dat was een heel eind en ze liep erg langzaam. Ze ging daar vroeger altijd heen met opa, naar de boten kijken, want opa had zelf gevaren, op een coaster. Op zondag waren er nooit boten, een enkele keer een zeilboot, maar ze wilde toch. Ze kon flauwvallen, maar dat was gelukkig nooit gebeurd. Trouwens, iedere zondag zou wel niet hoeven. Ze had kleinkinderen genoeg want de hele familie liep bij dominee Duyts en die kon angstaanjagend preken over kinderzegen en de eigenmachtigheid van de ongelovigen en als dat niet hielp stuurde hij een ouderling.

Het was tamelijk stil, want het was markt. Mama was er ook heen. Toen hij van het hek afkwam, z'n handen in z'n zakken - de zakken kwamen onder de pijpen van z'n korte broek uit; zou hij daar het mes in hebben? hij hield ook wel eens stenen in z'n handen als hij zogenaamd wilde boksen - bleef ik zitten. Opstaan zou op een uitdaging lijken (wou je wat? kom maar op!) Dan begon hij meteen te vechten. Van opzij naar een plek vlak naast me op de schutting kijkend, slenterde hij naar de zandbak en gaf een schop tegen het

[p. 40]

beschot, een niet zo harde schop met de punt van zijn schoen zoals mensen wel doen als ze willen kijken of iets van goed hout is gemaakt. Mieneke speelde gewoon door. Vroeger dachten ze dat Mieneke doofstom was, maar ze was alleen maar een stil kind. Ze sloeg met haar schepje op de onderkant van een zandvormpje. Ze had al een hele rij taartjes gemaakt op een plank die over de randen van de zandbak lag, maar ze hield nooit op voor ze een plank vol had. Arie zette een voet op de rand van de zandbak. Z'n wijde sokken waren van achteren in zijn verkaalde schoenen gelopen, die met een touwtje door het bovenste gaatje waren dichtgebonden. Ik begon heel stil adem te halen, zoals wanneer je in het donker verstoppertje speelt en degene die 'm is vlakbij staat, maar je nog niet ziet. Dat was alleen spannender, je trilde om weg te rennen, terwijl ik nu niet zou kunnen bewegen, al brak er brand uit.

Hij gaf een schop tegen Mieneke's plank. Een paar taartjes stortten in. Het kind keek verbaasd op, zocht een plastic vormpje uit het zand en begon dezelfde figuurtjes opnieuw te maken, zachtjes tegen de plank keuvelend. Afwachtend of ik iets zou doen, keek hij opzij, maar ik begon alleen nog zachter adem te halen - ik haalde al bijna geen adem meer en de vogels in de pereboom bij Esser kwetterden als gekken en dat met die warmte en een mus wipte op het grasrandje, stomme mus! - en ik bleef nog stiller zitten hoewel het eigenlijk niet meer stiller kon.

Plotseling gaf hij een harde schop tegen de plank, die kantelde en op Mieneke's handjes terecht kwam. Ze keek verbaasd op, van mij naar Arie, schrok en brulde. Hij keek, na een knik, nieuwsgierig hoe ik dat zou opnemen en op zijn rode gezicht begon een grijns en ik begreep dat ik langzaam in een fuik werd gedreven. Het kon nu niet lang meer duren. En er zou niemand komen. Hij begon om de zandbak heen te lopen. In een reflex stond ik op. Hij grijnsde nu breed: ‘zo meissie, wat moes je nou hè? wat moes je nou eigelijk’. Praten kon niet, maar ik haalde ineens diep adem en kijkend naar z'n magere witte benen gaf ik er een harde schop tegen. Het ging vanzelf. Ik was te bang om goed te weten wat ik deed, maar ik wist dat ik verloren was. Ik kon niet meer terug. Nu zou het gebeuren, ik had geen flauw idee wát, evenmin als ik, braaf dom, begreep wat er met Diny was gebeurd, wat me achteraf verbaast, want als in de wei achter ons huis de stier werd gebracht, dan bleven we rustig staan kijken en je hoort altijd zeggen dat plattelandskinderen al heel vroeg weten waar Abraham de mosterd haalt met al die dieren in de buurt, misschien was ik niet zo slim want het enige dat ik begreep was, dat het veel en veel erger moest zijn dan het ergste pak slaag.

Toen sloeg een bom van gezegende woede in. Het leek of ik opzwol. Ineens kreeg ik weer de beschikking over mijn ledematen - en hoe! Die vuile, gemene, slijmerige viezerik, dat gore stuk ellende. Verdomme! - ik verbaasde me er niet eens over dat ik inwendig vloekte terwijl vloekwoorden bij ons thuis toch hoog werden opgenomen. Als je ‘hè bah’ tegen eten zei, dan moest je je mond al spoelen, dus dan kun je wel nagaan - ik zou 'm. Furieus schopte ik door en in m'n woede of angst vergat ik zelfs m'n afkeer om 'm aan te raken en stompte tegen z'n maag, z'n kin, ik timmerde op z'n vette gele haren toen hij bukte en merkte niet eens dat hij niets terug deed. Hij liep achteruit tot hij met z'n rug tegen het hek stond. Ik raasde door. Tot het tot me doordrong dat ik al een tijdje een bekend geluid had gehoord: het tikken van m'n moeders trouwring tegen het raam, telkens driemaal snel achterelkaar.

Ik ontnuchterde direct.

M'n vuisten waren nog gebald en ik voelde dat m'n ogen donker stonden - je kijkt als een onweerswolk, 't is maar goed dat je niet in de middeleeuwen leeft, want dan hadden ze vast gedacht dat je het boze oog had. Nou ja, wisten die mensen veel - en terwijl ik omkeek - ja hoor, ze stond voor het raam van de slaapkamer, vinger opgeheven - maakte Arie het hek open en rende weg. Omdat ik daar niet zo gek kon blijven staan, liep ik maar weer naar de zandbak, Mieneke helpen nieuwe taartjes bakken. Hoewel ik het een vreemde bezigheid vond na alles wat er gebeurd was, maar dat had je ook na een film: de uitgehongerde wees had eindelijk zijn ouders teruggevonden van wie hij door een stalknecht was geroofd en aan rondreizende zigeuners verkocht en je zat nog met tranen in je ogen in je stoel en dan zei je moeder of je tante dat je je das om moest omdat het buiten nog behoorlijk fris was. En even later stond je dan weer bij de bakker voor een halfje wit. We hadden al gauw een halve plank vol. Mieneke was niet zo onverstoord ijverig als anders en toen haar moeder uit de keukendeur riep dat ze terug was, waggelde ze gauw naar haar toe.

Mijn moeder zat aardappelen te schillen toen ik binnenkwam. Op de keukenkruk.

[p. 41]

Met haar rug tegen het aanrecht. Ze keek niet op. ‘Ga maar naar boven. Als je vader thuiskomt, zul je er nog wel van horen. Vechten als een straatjongen!’ Ik was even verbaasd, maar jawel hoor, daar kwam het: ‘Ben jij een meisje!’ Ik slofte de trap op.

Mijn bed was ik vergeten op te maken. Dat zou ze ook wel gezien hebben. Ik ging op Aties bed liggen. Vechten mocht niet en iemand slaan die niet terugsloeg mocht helemaal niet. Vooral een meisje! Maar wat moest je dan? De andere wang toekeren? Gekke Gerritje! Ze had natuurlijk niet gezien dat hij begonnen was, maar dat zou wel niet zoveel verschil maken. Ze vond het zielig dat Arie door zijn vader werd geslagen en z'n moeder ging naar onze kerk. Hij was ook een kind van God en ‘wat gij aan de geringsten der mijnen heb aangedaan, dat hebt ge aan mij gedaan’. Je kunt natuurlijk niet de ene keer bidden en de andere keer Gods woord verzaken en ik bad veel in die dagen: als ik bang was in het donker, als ik langs een grote hond moest of als ik m'n moeder bij de kapper zag zitten met allemaal dunne rolletjes op haar hoofd onder een heteluchtkap: ‘o, Heer, laat dat alstublieft niet meer hoeven als ik groot ben’ en hoeden dragen en corsetten, maar het leek me wel leuk om een ring te hebben om mee tegen het raam te tikken. Ik begon maar een beetje te neuriën, zacht, want anders dachten ze beneden dat het me niets kon schelen en dan kreeg ik helemáál,

‘wie maar de goede God laat zorgen
en op hem hoopt in 't bangst gevaar
is bij hem veilig en geborgen,
die redt hij god'lijk, wonderbaar.
Wie op de hoge God vertrouwt,
heeft zeker op geen zand gebouwd’.

Het was eigenlijk speciaal voor als ik bang was in het donker, maar de wijs was veel mooier dan ‘als g'in nood gezeten’ en ik werd er rustig van.

Ik had Arie natuurlijk niet mogen slaan. Als God niet had gewild, dat hij me iets deed, dan had Hij hem zelf wel weggezonden. Wraak en woede zijn zondig en misschien had God hem juist gestuurd om te zien of ik wel op Hem vertrouwde.

In de muur, vlak bij de hoek, had Atie het behang weggepulkt en met haar passer een gat in de kalk gemaakt. Als m'n duim er half in kon, tot het streepje aan de binnenkant, zou ik alleen zonder eten naar bed moeten.

Trouwens, misschien moest papa wel overwerken en dan kon ik doen of ik sliep als hij thuiskwam.