Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 60]

Journaal
J.J. Peereboom

Aandachtig voortredenerend over autobiografische literatuur, in een zevenmansforum in Bellevue, werden wij opgeschrikt door een jongeheer die ons uit het bijna donker van een hoge rij toebeet dat hij van deze leuterpraatjes niet gediend was. Hij had bekentenissen en nieuwe ideeën verwacht, zei hij ongeveer; in plaats daarvan herkauwden wij schoolboekjes en literaire pagina's.

De klacht was in zoverre ongerechtvaardigd dat niemand het onmogelijke moet vergen. Wie naar schrijvers gaat luisteren leert hun buitenkant beter kennen, niet hun binnenste. Als hij geen belang stelt in hun gezichten, hun stemmen, en het verschil met hoe hij gedacht had dat ze waren, kan hij beter wegblijven.

Redelijk beoordeeld stond de interpellant niet sterk, maar in mijn verbeelding was er plaats voor hem. Terwijl wij onze discussie probeerden te vervolgen, werd hij vereenzelvigd met twee mannen in uniform die in het eerste ochtendlicht door de straat zullen marcheren. Bellen zij, als ze aan de voordeur staan? Nee, ze trappen de deur aan splinters. Even later hebben ze mij voor zich, in een te korte pyama. Kom jij maar mee, zeggen ze. Het is genoeg geweest. Er bestond een hoop dat je er nog eens iets verstandigs uit zou brengen. En wat heb je gedaan? Noem één ding dat je gedaan hebt dat ergens op slaat. Zie je, dat kan je niet. Het is een grote bedriegerij geweest, en het air dat je erbij aanneemt maakt het alleen erger. Nu moet het uit zijn. Tuig! Schorem! Schiet een beetje op.

Daar ga ik dan. Ik ben niet verbaasd, maar je had het nooit verwacht op het ogenblik dat het komt. Zou ik mij omdraaien en tegen de mannen roepen: En jullie, wat hebben jullie voor elkaar gebracht?

Ik laat het wel uit mijn hoofd. Het recht moet zijn loop hebben. Verblijdend mag je het niet noemen. Het grijpt je aan.

Vanmorgen fietste ik over het onherbergzame Waterlooplein achter een vrouw in een blauwe regenjas waarvan de ceintuur gedraaid zat op haar rug. Sommige van haar lokjes werden opgetild door windvlagen, en toen zij opzij keek dacht ik dat zij een vriendelijk lief gezicht had.

Ik stelde mij voor hoe het geweest zou zijn als wij een huisje waren gaan delen. Het zou een eerste verdieping zijn van kleine kamers met uitzicht op regenwolken. Wij zouden een gezellige woonkamer hebben, en in de slaapkamer een bed met een gelakt rond houten hoofdeind. 's Avonds zouden wij veel thuis zijn, stil bij de televisie. Soms gingen wij op bezoek, en dan zouden de mensen tegen mij zeggen, Wat heeft zij een ontzettend lief gezicht.

Na een tijd ging het niet zo goed meer. Je kon het zien aan een verkeerd verjaarscadeau dat zij mij gaf, een gebreid vest geloof ik, dat ik niet in staat was te vergeven. Toen ging het ook mis naar buiten. Zij ontving gasten met haar schort aan, en converseerde liefst over prijzen in de winkels.

Misschien was zij toch niet lief, niet opmerkzaam; maar ik aarzelde met breken. Bijna was ik eraan toe, toen wilde zij ernstig met mij praten. Zij vertelde mij dat zij een nieuwe vriend had ontmoet, en al was ik altijd begrijpend geweest, het ging niet meer tussen ons.

De vrouw was na de brug rechtsaf geslagen, langs de Amstel. Ik reed naar het Rembrandtsplein, tegelijk voldaan als verteller en verbouwereerd als hoofdpersoon.

Een half plein en een brug, en je hebt alweer iets doorgemaakt.

De hooggeleerde K. is in het ziekenhuis opgenomen overeenkomstig een beslissing of aanbeveling van de pijncommissie.

De pijncommissie... Er was geen tijd om te vragen waar die voor nodig is; des te

[p. 61]

beter kan ik mij voorstellen hoe hij er uitziet. Als je ervoor gedaagd wordt moet je eerst een poos wachten tegenover een groene tafel, in het gezelschap van een begeleider die een uniform draagt zonder distinctieven, en niet wil praten. Eindelijk komt de commissie binnen. Het zijn vijf heren, van verschillende gestalte maar allemaal met bolle magen onder hun donkere pakken. Zij schuiven heen en weer zonder naar je te kijken, totdat zij ieder hun juiste plaats achter de tafel gevonden hebben. Dan mompelen zij even tegen elkaar en wisselen papieren uit. Daarna richten zij hun blik op je.

Mijn God! Zij kijken allemaal hetzelfde, uit dezelfde ogen.

Nadat ik onvolledig aangekleed een kwartier had zitten lezen met mijn voeten op mijn bureau, intussen krabbend aan lichaamsdelen en schrapend en peuterend, sprong ik met een vloek overeind om het officiële gedeelte van de dag te beginnen. Bijna tegelijk schoot ik in een halve lach bij de gedachte dat ik ooit mijzelf een goed of leuk mens zou willen noemen.

Het was niet iets nieuws. Ik kan mij niet herinneren dat ik wel eens morele zelfvoldoening ondervonden heb. Evenmin geloof ik dat anderen er recht op hebben. De mensheid is een zootje zondaars waar af en toe iets aardigs uitkomt, soms nogal wat gemeens en meestal veel onzijdigs waar je warm noch koud van wordt. Zo zie ik het sinds lang, maar de twijfel is niet helemaal overwonnen. Misschien is er toch een duidelijk onderscheid te maken tussen goeden en slechten, sympatieken en onsympatieken, aardigen en zakken? Soms in het gesprek en vaak in de publiciteit zie ik mensen haast exploderen van verontwaardiging en minachting voor elkaar. Soms word ik zelf woedend en zou iemand te lijf willen met een gebroken fles; heb ik dan toch werkelijk gelijk, op grond van beginselen?

Maar nee. Na het opspringen en die zinloze vloek was mijn twijfel voorlopig weer overwonnen. Je kijkt ineens dwars door jezelf heen en constateert de aanwezigheid van niets dan brommerige organen verpakt in een kriebelig vel. Je kan het onverkwikkelijk noemen of goddelijk, dat kan mij niet schelen; je moet alleen niet denken dat jouw gebrom iets hoogstaands heeft.

Drie dagen lang toen Y. in het ziekenhuis lag en ik in mijn eentje alle kamers bewoonde, voelde ik mij ontroerd door het lot van onszelf en de medemens. Pijn, angst, onzekerheid en verlies zijn ons deel, zoals je best weet maar van een afstand niet hard ondervindt. Nu ondervond ik het, en eerbiedigde de overmacht.

Mijn verbeelding voer er wel bij. De routine was verbroken, en op zaterdagmorgen in bed bedacht ik binnen een uur vier tema's om verder over te denken en misschien over te schrijven. Zo'n vruchtbaarheid komt zelden voor, en je vraagt je dan af of je zou moeten zorgen dat je meer beroeringen ondervond, om productiever te worden.

De productiviteit zou misschien uitblijven, want daar is een hoop werk bij nodig. Laat dat argument desnoods vallen: het zou toch de moeite waard kunnen zijn om zo te leven, intens en kreatief, net wat je wou.

Ik vraag mij af of iemand als zijn ontroering en scheppingsdrang niet afhingen van de omstandigheden maar met een drukknop of een pil teweeggebracht konden worden, zich vaak van dat middel bedienen zou. Waarschijnlijk niet. Voorzover ik weet vinden wij allemaal scheppend werk heel mooi, maar worden wij door onze natuur onweerstaanbaar getrokken naar kalmte en welstand en het genot van een glaasje wijn.

Je ziet het aan onze beschaving, die bijna nergens meer aan gelooft, niet aan het geloof en niet aan eer en deugd en liefde, of aan grote daden; alleen aan welzijn. Je ziet het ook aan mijzelf, want terwijl ik genoot van de irrigatie door rood bloed en zilte tranen was tegelijk te merken hoe ik uitkeek naar het gewone evenwicht.

Nu is Y. alweer een paar dagen terug, en ik heb alleen nog de vier tema's genoteerd staan in mijn boekje. Dit is er een van.

Toen ik na mijn dagelijkse goedbedoelde gymnastiekoefeningen uitgestrekt lag op bed kwam de zon door en bestraalde mijn naakte onderlijf. Mijn bovenhelft bleef in de schaduw, en ik had een uitzicht op regenwolken. De zon scheen van om de hoek, en warmde mijn buik en geslacht en dijen op. Nauwelijks was ik er mij van bewust of het licht vergrijsde alweer. Alleen de herinnering aan de warmte duurde nog even.

Dit is te futiel als aantekening, zou je kunnen denken. Ik vind dat ook, enerzijds. Anderzijds moet in aanmerking genomen worden dat ik mij sinds het ontwaken treurig had gevoeld vanmorgen - niet gezond,

[p. 62]

lichamelijk niet en geestelijk niet. Ik was niet bepaald ziek, maar verkild en gekwetst en verzuurd; toen aaide de zon mij en ik veerde overeind.

In sommige gevallen hebben mensen hele therapieën nodig om zo'n resultaat te bereiken, en dan komt het bij niemand op om van futiel te spreken.

Toen ik met van A. op de Herengracht stond te praten over hoe het met zijn vader's ziekte gaat, stopte een Luxemburgse auto waaruit een Amerikaan op ons afkwam om naar een goedkoop hotel te vragen. Van A. wist iets, de dwarsstraat door en dan aan de overkant van de Keizersgracht of zo.

Op de hoek van de dwarsstraat is een sigarenwinkel met een rond balkonnetje op de eerste verdieping. Terwijl het gesprek voortging over hotels en duurte en andere hotels werd de balkondeur geopend, en verscheen een niet meer piepjonge vrouw die ons begon gade te slaan. - Wat wil hij? vroeg zij tenslotte. - Hij wil een hotel van minder dan vijf-en-zeventig gulden! O, dan wist zij ook ergens, niet op de Keizersgracht maar in de dwarsstraat zelf. Zij legde het uit in het Hollands, dan konden wij het in het Engels vertalen. - Welbedankt, zeiden wij alle drie; en zij trok zich terug van haar balkon.

De meeste delen van de wereld gaan steeds meer op elkaar lijken. Overal wordt in beton gebouwd, de menu's zijn er ook in het Engels, en de bewoners omzeilden de massatoeristen. Alleen in Amsterdam, en misschien in enkele heel kleine gemeentes, gaat de balkondeur open als in de opera en komt de mevrouw van de sigarenwinkel meedoen met het gesprek aan de overkant.

Je hoeft het niet bij ons in Zuid te verwachten. Daar zou het uit de toon vallen. In de binnenstad kan het.

Als de begrafenis morgen naar eer en geweten werd geregisseerd zou er op zijn minst één spreker zeggen ‘Wij brengen hier de laatste hulde aan een man die bijna alles verkeerd heeft gedaan en wiens nagedachtenis ons onbewogen laat. In zijn jonge jaren toonde hij een veelbelovende begaafdheid; later bleek hij niet in staat om er iets van te maken. Hij heeft nooit meer iets geschreven, hij heeft zijn dagelijkse werk slecht gedaan, en niemand moest lachen om zijn grapjes. Laat ik enkele voorbeelden geven...’

Als dat van een levende werd gezegd zou het als rivaliteit worden opgevat. Over een dode werkt het anders. De veroordelingen komen niet meer bij hem aan; zij keren onbesteld terug bij ons die ze uitgesproken hebben.

Ik denk dat wij begrafenisgangers misschien eindelijk diep onder de indruk zouden komen als wij de overledene op zijn nummer zetten. Gewoonlijk gebeurt dat niet op begrafenissen. Je gaapt er van de verveling, terwijl je je ogen over de uitge streken gezichten laat gaan. Niet dat iemand zal denken dat deze bloedeloze plechtigheden ergens goed voor zijn. Het hoort zo, daarom is het.

Maar stel je voor dat wij onze harde woorden in ons gemoed terugkregen. Ineens zouden wij beseffen dat de dood en het oordeel ook ons wachten; dat het uitbannen van God ons niet verzekerd heeft van het Eeuwig Respect.

Prutsers en mislukkelingen zijn wij allemaal, zouden wij bedenken. Wie kleedt ons naakt in waarde en waardigheid? Niemand; jezus, niemand.

Wat een ontsteltenis. Wat een opluchting.