Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 16]

Thema zonder wijs
Stephanie de Voogd

De Voorzitter: Dan komen wij nu toe aan agendapunt 7, het verzoek van de studentenvakbond om invoering van themaonderwijs. Omdat het desbetreffende stuk ons pas zojuist is overhandigd stel ik een leespauze in van enkele minuten.

Bij a.p. 7

100e vergadering van de F.R.

Aan de leden van de Fakulteitsraad

1. Zoals uit eerdere mededelingen van de studentenvakbond bekend is en ook uit eerdere artikels in ons mededelingenblad Praxis beijvert de SVB zich reeds geruime tijd voor de invoering aan onze fakulteit van

TEMA-ONDERWIJS

Omdat hierover nog steeds misverstanden schijnen te bestaan en het verzet ertegen ook niet van de lucht is willen wij ons standpunt hierover nogmaals verduidelijken.

2. Het is velen, zowel studenten als dosenten bekend dat de oude onderwijsvorm het zgn. programmaties onderwijs de studenten niet bevredigd en wel om de volgende redenen:

a)	deze onderwijsvorm is vrijblijvend
b)	deze onderwijsvorm is vervreemdend
c)	bij deze onderwijsvorm is de maatschappelijke relevantie dikwijls ver te zoeken.

Bij a) deze onderwijsvorm is vrijblijvend want de dosent maakt eenzijdig uit wat er behandeld word en de student hoeft de kolleges niet te volgen

Bij b) deze onderwijsvorm is vervreemdend want de student krijgt dikwijls te maken met een problematiek die hem vreemd is en waarin hij zichzelf niet herkent

Bij c) Vele problemen die misschien filosofies wel relevant zijn hebben geen maatschappelijke relevantie, iets waar de SVB sterk tegen is.

3. Tegen deze achtergrond willen wij de voordelen van het tema-onderwijs als volgt belichten:

a)	de tema-groep kiest als geheel het te behandelen tema en stelt deelname aan de bijeenkomsten verplicht
b)	de student leert dus in samenwerking met anderen problemen op te lossen waar hij zowiezo mee bezig is
c)	de keuze van onderwerpen zonder maatschappelijke relevantie word op deze wijze voorkomen.

4. Van dosentenzijde word wel vernomen dat de vrijheid van de dosent in elk geval gegarandeerd moet blijven. Hiertegenover stellen wij de behoefte van de student aan onderwijs waar hij iets mee kan. Er is in de laatste jaren veel gesproken aan deze fakulteit over het grote aantal studenten dat na een jaar studie opgeeft en verdwijnt. Wij zijn van mening dat verschijnselen als vervreemding, vereenzaming en isolatie hier boekdelen spreken.

5. In het licht van het gestelde in 1-4 verzoeken wij de Fakulteitsraad de invoering van tema-onderwijs vanaf het komend studiejaar verplicht te stellen en programmaties onderwijs alleen bij uitzondering en om gegronde redenen toe te staan. Aan de dosenten vragen wij, middels een apart verzonden brief, medewerking te verlenen om het tema-onderwijs zoveel mogelijk te doen slagen.

Namens de SVB,

Jaap Kist en Marjan Zeilmaker

De voorzitter: Als iedereen klaar is met lezen... ja ik kijk even rond aan wie ik achtereenvolgens het woord mag geven, dat is dus de heer Schouten, dan de heer Wesseling, de heer Mollema en als een twee drie vierde mevrouw Terwilligen. Meneer Schouten heeft het woord.

Schouten: Ja meneer de voorzitter, ik vraag me werkelijk af of zo'n verzoek als dit wel een serieuze discussie waard is. Het

[p. 17]

is weer een en al maatschappelijke relevantie en vrijblijvendheid en zelfherkenning. Allemaal ideologisch bepaalde kreten zonder dat er iets beargumenteerd wordt. Laat de SVB met een gedegen voorstel komen en laten ze eerst eens aantonen dat thema-onderwijs beter onderwijs is. Pas als dat gebeurt heeft het zin dat wij er hier in de Raad over discussiëren.

De voorzitter: Doet u een voorstel, meneer Schouten? Verbindt u een voorstel aan uw opmerkingen?

Schouten: Ja, ik stel voor dat het verzoek ter nadere uitwerking naar de indieners wordt terugverwezen.

De voorzitter: Wie is daar voor? De heer Schouten. Wie is daar tegen? De overige Raadsleden. Het voorstel van de heer Schouten is verworpen. Het woord is aan de heer Wesseling.

Wesseling: Twee puntjes, meneer de voorzitter. Het eerste betreft de opmerking in punt 4 van het stuk van de SVB, over de vrijheid van de docent. De auteurs van het stuk gaan daar niet op in, ze stellen er alleen iets tegenover. Ik zou toch graag hun visie vernemen op dat punt van die vrijheid en ten tweede - dit is ook al door de heer Schouten naar voren gebracht en ik kan me daar met een kleine accentverschuiving wel bij aansluiten - vind ik het verzoek dat hier wordt gedaan te weinig beargumenteerd en ook te weinig consistent. Als men bijvoorbeeld vindt dat programmatisch onderwijs vrijblijvend is omdat daar de docent eenzijdig uitmaakt wat er behandeld wordt, dan is themaonderwijs evenzeer vrijblijvend omdat daar de studenten eenzijdig uitmaken wat er behandeld wordt. Daarmee wil ik overigens niet suggereren dat ik de term ‘vrijblijvend’ in deze context onderschrijf, maar dat is een andere kwestie.

De voorzitter: Daar wilt u het bij laten?

Wesseling: Voorlopig wel, ja. Ik heb nog wel wat andere puntjes maar voorlopig laat ik het hierbij.

De voorzitter: De heer Mollema.

Mollema: Ja, ik moet zeggen, meneer de voorzitter, dat ik toch wel enige moeite heb met de, zoals ik beluisterd heb, toch vrij harde opstelling van de beide voorgaande sprekers. Ikzelf draai hier al heel wat jaartjes mee en ik moet zeggen dat ik wel kan meegaan met de opvatting die in het stuk van de SVB verwoord wordt, namelijk dat er aan de traditionele, programmatische onderwijsvorm ernstige bezwaren kleven en mij lijkt dat elke docent, ongeacht zijn of haar laat ik zeggen onderwijsfilosofie in het algemeen, daarvoor gevoelig moet zijn. Anderzijds is het misschien wel zo dat dit verzoek dat ons vandaag bereikt op het punt van argumentatie hier en daar enigszins mank gaat maar dat is een kwestie die wij met goede wil en vereende krachten wellicht te boven kunnen komen. Ik vind dat de Raad in de allereerste plaats waardering zou moeten hebben voor het feit dat hier een door de studenten ontwikkeld initiatief op tafel ligt waaruit blijkt dat zij het met hun studie ernstig menen en dat...

Schouten: Zowat de helft bestáát uit studenten. En wat wil je nou eigenlijk zeggen?

De voorzitter: De heer Schouten heeft het woord niet. Meneer Mollema, was dat wat u te zeggen had?

Mollema: Dank u wel meneer de voorzitter, nee ik was nog niet klaar. Maar nu ben ik wel de draad kwijt. Als ik nog even... ja nee ik ben er weer. Laat ik het dan zo formuleren, de Raad bestaat voor de helft uit docenten en die zouden toch waardering kunnen opbrengen voor dit studenteninitiatief, die zouden toch ook oog kunnen hebben voor de problematiek waarmee zij worstelen. Het archief van de studie-adviseur bevat verbijsterende gegevens over studenten die het niet meer zien zitten, die niet weten wat filosofie voor hen betekent, die de studie niet kunnen plaatsen in hun persoonlijke ervaring of in het maatschappelijke gebeuren, die klagen dat zij zich persoonlijk zo weinig betrokken voelen op de stof. Dat zijn toch zaken die ons aangaan. Anderzijds, en dat is ook al aangestipt door de vorige spreker, is het natuurlijk de vraag of wij de programmatische onderwijsvorm stante pede moeten verlaten en de traditionele vrijheid van de docent moeten aantasten. Als u mij toestaat, meneer de voorzitter, zou ik willen voorstellen dat de Raad een commissie instelt die uiteraard paritair moet zijn samengesteld, en die tot taak krijgt zich over deze hele problematiek te buigen met als doelstelling het aangeven van randvoorwaarden voor het tegemoetkomen onzerzijds aan een behoefte die duidelijk bij de studenten leeft, zonder dat dit de onmiddellijke consequentie heeft dat bestaande onderwijsvormen en vrijheden daarvan de dupe worden. Dat is mijn voorstel, meneer de voorzitter.

De voorzitter: Wilt u uw voorstel nu in stemming gebracht zien, of wilt u eerst mevrouw Terwilligen aan het woord laten?

Mollema: Oh nee nee, geeft u eerst me-

[p. 18]

vrouw Terwilligen het woord.

De voorzitter: Gaat uw gang, mevrouw.

Terwilligen: Dank u wel. Het is misschien nuttig meneer de voorzitter, dat wij het verzoek dat voor ons ligt eerst eens plaatsen in de context waarin het thuishoort. Een minderheid van middelmatige studenten zoekt en vindt compensatie voor hun middelmatigheid in een ideologie die zegt dat een middelmatig mens iemand is wier of wiens talenten en creatieve vermogens wegens onderdrukking niet aan bod kunnen komen. Deze zienswijze biedt, voorzover zij door studenten wordt aangehangen, behalve geruststelling en troost ook een kleine moeilijkheid: wie zijn, in de onderwijssituatie, de onderdrukkers en waarin bestaat de onderdrukking? Of onze studenten deze moeilijkheid expliciet hebben onderkend kan ik niet zeggen; wel weet ik dat zij haar impliciet hebben ontweken. Zij hebben immers een vakbond opgericht, dat wil zeggen, zij hebben de onderwijssituatie omgefantaseerd tot een arbeidssituatie waarin de student de rol van werknemer en de docent de rol van werkgever vervult. Binnen deze fantasie is de docent dan vanzelfsprekend de machthebber en de student even vanzelfsprekend de machteloze; binnen deze fantasie ook wordt alles vanuit deze machtsverhouding geïnterpreteerd met als gevolg dat diezelfde verhouding steeds als ‘opnieuw bewezen’ wordt beschouwd. De andere kant van deze medaille is dat de studenten steeds nieuwe ‘gerechtvaardigde eisen’ verzinnen die de docenten gedwongen zijn in te willigen als zij niet ‘rechts’ willen lijken of heten. Twee jaar geleden eisten de studenten invoering van het thema-onderwijsexperiment, nu eisen zij invoering van thema-onderwijs en afschaffing van colleges. Maar wat is themaonderwijs, niet in theorie, niet in fantasie, maar in de praktijk? Ik breng u in herinnering welke ‘thema's’ in de experimenteerfase door de respectievelijke ‘themagroepen’ zoal werden gekozen: Arbeid en Individualiteit; Marx' Kritiek op Hegel; Feminisme en Arbeid; Maatschappijkritiek, Maatschappelijke Structuren en Probleembewustzijn; Ethisch Historisch-Materialisme. Ik wijs er voorts op dat al deze groepen zichzelf aan het einde van het semester steeds het collectieve predicaat ‘voldoende’ toekenden en dit aan de begeleidende docent ter ondertekening voorlegden. Toetsing in de vorm van een mondeling of schriftelijk tentamen is immers ook al omgefantaseerd tot brute machtswellust en onverbloemde onderdrukking. Welnu, meneer de voorzitter, in het licht van dit alles moet ik zeggen dat ik me nauwelijks iets kan voorstellen dat vrijblijvender is dan thema-onderwijs: je vormt met gelijkgestemden een groepje, je kiest een nieuwe naam voor een oud onderwerp, je praat en leest daar een aantal weken over en schrijft dan gezellig met z'n allen een soort samenvatting in het vertrouwde jargon, je kijkt in de spiegel en ziet daarin het woord voldoende, je schrijft dat woord op een tentamenbriefje, je eist de handtekening van een docent en klaar is Kees voor het volgende groepje waarin dit alles zich herhaalt. Ja meneer Mollema, ik zie u hoofdschuddend luisteren en ik weet dat u hier anders over denkt, maar ik was juist van plan nog even in te gaan op uw pleidooi voor al die studenten waarover het archief van de studie-adviseur zulke verbijsterende gegevens bevat. Ik weet helemaal niet of die gegevens wel zo verbijsterend zijn. Waarom gaan mensen die niet weten wat filosofie voor hen betekent filosofie studeren, casu quo waarom blijven zij dat doen? Waarom houden mensen die zich persoonlijk zo weinig betrokken voelen op de stof niet op te trachten zich betrokken te voelen? Dat is toch, welbeschouwd, een krankzinnige onderneming? Maar ik merk, meneer de voorzitter, dat diverse Raadsleden popelen van verlangen om mij van repliek te dienen en ik wil hun dat genoegen niet langer onthouden. Ik hoop dat ik duidelijk heb gemaakt dat en op welke gronden ik tegen de invoering van thema-onderwijs ben.

De voorzitter: Mij dunkt, daar was geen woord Frans bij. Ik maak weer even een lijstje maar met het oog op de tijd verzoek ik de diverse sprekers het kort te houden. Meneer Mollema, met uw goedvinden breng ik uw voorstel nog niet in stemming. Meneer Kist, mevrouw Zeilmaker, de heer Mollema, de heer Wesseling... en de heer Verbrug? U ook? En de heer Verbrug. Goed, dan is het woord aan de heer Kist.

Kist: Ja, eh, wij willen eigenlijk wel systematisch ingaan op wat er gezegd is behalve natuurlijk door Jan Schouten want daar valt sowieso niet mee te discussiëren, maar Harry Wesseling heeft gevraagd wat wij vinden van die vrijheid van de docent en of thema-onderwijs niet eenzijdig is, en daar willen wij dus wel op ingaan. Volgens ons moet de docent net zo veel of net zo weinig vrijheid hebben als de student, dus als bijvoorbeeld de docent de vrijheid heeft om een college aan te bieden dan moet de student ook nee kunnen zeggen

[p. 19]

tegen dat college, en als de docent dan zegt nou verders heb ik niets te bieden dan kunnen dus de studenten eisen gaan stellen. En over thema-onderwijs, dus over die eenzijdigheid eigenlijk, daar zijn wij het gewoon niet mee eens want het onderwijs is bedoeld voor de studenten dus moeten de studenten ook kunnen bepalen waar dat onderwijs dan over moet gaan. En dan wat Joost Mollema heeft voorgesteld dat stelt volgens ons niks voor behalve net als altijd loslaten en vasthouden tegelijk dus daar kunnen wij niet mee meegaan.

De voorzitter: Bent u uitgesproken?

Kist: Ja, eh, sorry.

De voorzitter: Mevrouw Zeilmaker

Zeilmaker: Ik zeg vantevoren dat ik het nu van Jaap overneem omdat de vrouwen in de SVB als afzonderlijk kader een principe-besluit hebben genomen dat mannen geen vrouwen mogen aanvallen en het gaat nu dus om wat Clara Terwilligen naar voren heeft gebracht. Wij willen haar vragen of zij niet gelooft dat vrouwen net zo veel kunnen als mannen maar dat vrouwen door hun conditionering denken dat ze niks kunnen en daarom dikwijls ook niks kunnen, dus dat vrouwen misschien wel dikwijls middelmatig lijken maar dat dat alleen maar door hun conditionering komt. En wij vinden dus dat achtergestelde groepen in het algemeen gewoon te weinig kansen hebben gehad en daar willen wij voor opkomen, dus ook als het studenten zijn uit een arbeidersmilieu die gewoon niet meekunnen omdat ze zich vanuit hun achtergrondsituatie niet betrokken voelen. Om dan te zeggen dat is geen onderdrukking vinden wij onzin, en om dan bij de thema's die bij het themaonderwijsexperiment aan bod zijn gekomen ook Feminisme en Arbeid te noemen vinden wij van een vrouw onsolidair. Ook is het wel te merken dat Clara als docent niet heeft meegedraaid in het themaonderwijsexperiment, anders zou ze daarover wel anders praten. In de Neodialectiekgroep bijvoorbeeld waar ik zelf aan meegedaan heb, daar is door iedereen keihard gewerkt om een problematiek op tafel te krijgen die ook te maken heeft met onze persoonlijke ervaring, en daar zijn twee scripties uitgekomen, een van de groep als geheel over Neodialectiek en Partijpolitiek en een van alleen de vrouwen in de groep over Neodialectiek en Kinderopvang, en aan die scripties is door iedereen dag en nacht gewerkt. Dus als Clara het met thema-onderwijs niet ziet zitten dan is dat haar zaak maar dan moet ze niet alles en iedereen die daarmee te maken heeft gaan zwartmaken.

De voorzitter: Dat was het, wat u betreft?

Zeilmaker: Ik wil er nog bijzeggen,

[p. 20]

vooral namens de vrouwen van de SVB, dat wij hopen op een antwoord van de enigste vrouwelijke docent aan onze faculteit.

De voorzitter: Het woord is aan de heer Mollema. Mollema: U heeft gevraagd om het kort te houden en dat wil ik graag proberen. Ik voel mij bijzonder gegriefd, als ik het zo mag zeggen, door de opmerking van de heer Kist met betrekking tot mijn voorstel. Er bestaan aan deze faculteit zulke schrijnende tegenstellingen dat men het, als puntje bij paaltje komt, nimmer zal kunnen stellen zonder procedures die aan alle diverse standpunten recht doen wedervaren en dat was dan ook de strekking van mijn voorstel. Verder hindert het mij dat de heer Schouten al geruime tijd verdiept is in een roman, alsof hier geen kwestie van het allergrootste belang wordt besproken. Maar het meest geschokt ben ik toch wel door het betoog van mevrouw Terwilligen. Als ik het heel eerlijk moet zeggen dan vind ik de strekking van dat betoog zonder meer elitair. Het gaat eenvoudig niet aan om actieve en mondige studenten te beschuldigen van middelmatigheid. Nog minder gaat het aan dat een docent aan studenten die zoeken naar een oplossing voor hun betrokkenheidsproblematiek eenvoudig het advies geeft daarmee op te houden. Zou mevrouw Terwilligen dit advies ook willen geven aan onze vrouwelijke studenten, die zich moeten werpen op een exclusiefmannelijke traditie en die dus vanuit hun optiek ook moeite hebben om zich betrokken te voelen? Daar zal ik het bij laten, meneer de voorzitter.

De voorzitter: Maar u handhaaft uw voorstel?

Mollema: Ja, toch maar wel.

De voorzitter: De heer Wesseling heeft het woord.

Wesseling: Ik wou graag zeggen dat ik het antwoord van de heer Kist op mijn twee punten niet erg bevredigend vond en dat ik het met de heer Mollema eens ben dat mevrouw Terwilligen zich wel wat elitair opstelt. Meer in het algemeen gesproken geloof ik dat de standpunten in deze zaak wel erg ver uiteen liggen zodat ik toch wel iets voel voor het voorstel van de heer Mollema om deze hele kwestie nog eens door een commissie te laten doorspreken. Dat was het, meneer de voorzitter.

De voorzitter: Meneer Verbrug, het woord is aan u.

Verbrug: Ik wou alleen maar zeggen dat we nu bij agendapunt 7 zijn en dat er nog 6

[p. 21]

punten op de agenda staan plus de rondvraag. Democratie is een groot goed, meneer de voorzitter, maar u begrijpt wel waar ik heen wil. Als we op deze manier doorgaan kunnen we pas om 8 uur naar huis.

De voorzitter: Ik begrijp inderdaad waar u heen wilt, naar huis namelijk, maar we

[p. 22]

kunnen dit punt nu misschien gaan afronden. Ik neem aan dat mevrouw Terwilligen nog even zal willen voldoen aan het verzoek van de SVB om een antwoord harerzijds. Daarna breng ik eerst het voorstel van de heer Mollema in stemming en vervolgens, als dat voorstel het niet haalt, het verzoek van de SVB om invoering van het thema-onderwijs. Mevrouw Terwilligen.

Terwilligen: Er is mij gevraagd wat ik geloof omtrent vrouwen en mannen en middelmatigheid en conditionering en achterstelling en onderdrukking, en ik zal mijn best doen. De meeste mensen zijn per definitie middelmatig, dus ook de meeste vrouwen. Dat is een feit en niemands schuld. Een ander feit is dat wij leven in een tijd waarin vrouwen steeds meer beginnen te onderscheiden tussen zichzelf en het imago dat de mannelijke mensheid zich sinds onheugelijke tijden van ons heeft gevormd. Een derde feit is dat er zoiets bestaat als sociale, politieke en economische machtsverhoudingen en de consequenties daarvan. Een belangrijk verschil in opvatting tussen de SVB-leden en mij is dat ik de middelmatigheid van de meeste mensen als per definitie gegeven beschouw terwijl zij daarin een consequentie zien van de machtsverhoudingen die ik zojuist noemde. Het ideaal dat hun voor ogen staat is een maatschappij waarin kennis, macht en inkomen tot op het laatste onsje eerlijk zijn verdeeld onder alle mensen. Helaas echter bevinden zich onder ‘alle mensen’ ook domme mensen en machtsbeluste mensen en koopgrage mensen. De domme mensen zouden met de hun ‘toekomende’ kennis domme dingen doen, de machtsbeluste mensen zouden trachten dat schijntje macht binnen de kortste keren uit te breiden en de koopgrage mensen zouden op korte termijn gaan omzien naar een bijverdienste: zo zou er van het ideaal in de praktijk niets terecht komen. Maar zelfs al zou het op magische wijze mogelijk zijn de spreiding van kennis, macht en inkomen rigoureus en met succes door te voeren, dan nog zouden alle middelmatige mensen middelmatig blijven en alle niet-middelmatige mensen niet-middelmatig. Leden van de SVB die er al in geslaagd zijn tijd vrij te maken voor het inleidend college logica zullen begrijpen dat uit het voorgaande niet mag worden geconcludeerd dat naar mijn mening elke wijziging in de gegeven machtsverhoudingen zinloos, onmogelijk of ongewenst is. Dat is niet zo. Wij doen er alleen verstandig aan die machtsverhoudingen niet als eeuwige zondebok aan te wijzen en wij doen er evenzo verstandig aan, van wijzigingen in die verhoudingen geen heilsverwachting te koesteren.

De bewustwording van het verschil tussen een vrouw en het door mannen ontworpen imago van ‘de’ vrouw is een proces waarin ik voorlopig twee fasen onderscheid - misschien zijn er veel meer, maar zoals ik het zie bevinden wij ons nu op de drempel tussen de eerste en de tweede fase, en verder kan ik niet kijken. De eerste fase is in veel opzichten lang niet onplezierig te noemen; de tweede zal naar ik vrees lang niet gemakkelijk zijn. In de afgelopen 10 à 15 jaar is de situatie van vrouwen van alle leeftijden, nationaliteiten, culturen, rangen, standen en gezindten op duizend en een manieren doorgelicht; dientengevolge zijn er, tenminste op het Westelijk halfrond, niet zo heel veel vrouwen meer die ‘het’ niet weten: dat er verschil is tussen een vrouw en het mannelijk imago van ‘de’ vrouw. Daarmee eindigt, althans in principe en althans voor vrouwen die ‘het’ wel weten, fase I en daarmee rijst, voor het eerst in de geschiedenis, de vraag wat vrouwen gaan doen in plaats van zeggen. Wij hebben de keus tussen diverse alternatieven.

Ten eerste kunnen wij het imago van ‘de’ vrouw in dienst nemen als eeuwige zondebok; ten tweede (maar dit alternatief sluit het eerste niet uit) kunnen wij allianties aangaan met andere zondebokideologieën en de aldus ontstane modderschuit voorzien van een vlag waarop het woord solidariteit te lezen is; ten derde kunnen wij zowel het imago als de ideologieën vaarwel zeggen en gaan leven voor eigen rekening en verantwoording. Het verschil tussen de vrouwelijke leden van de SVB en mij is dat zij heil zien in de eerste twee alternatieven terwijl ik heil zie in het laatste. Dat, meneer de voorzitter, is het antwoord waarnaar de vrouwelijke leden van de SVB met zoveel spanning hebben uitgezien.

De voorzitter: Ik dank u wel. Dan breng ik nu het voorstel van de heer Mollema in stemming om het verzoek van de SVB door een paritair samengestelde commissie nader te laten bestuderen. Wie is daar voor? Wie is daar tegen? Het voorstel van de heer Mollema is verworpen. Dan komt nu het SVB-verzoek aan bod: invoering van thema-onderwijs, afschaffing van andere onderwijsvormen. Wie is daar voor? Wie is daar tegen? Ik herhaal: wie is daar voor? Wie is daar tegen? De stemmen staken.