Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 45]

Een Toespraak
W.F. Hermans⁺

Sire!

Excellenties,

Dames en Heren,

Het Nederlandse taalgebied, circa twintig miljoen zielen omvattend, is niet het grootste ter wereld en vormt bovendien, in staatkundig opzicht, geen eenheid.

Door eeuwenlang gescheiden te zijn en maar zelden korte tijd verenigd, vertonen het in België geschreven Nederlands en de taal die daar te lande wel eens als Hollands wordt aangeduid, zo ongeveer dezelfde verschillen en overeenkomsten als twee dochters van een moeder, die in verschillende gezinnen zijn grootgebracht.

Het in gemeenschappelijk overleg toekennen van een onderscheiding, om de drie jaar, afwisselend aan een Nederlands schrijvende schrijver van Belgische nationaliteit, en aan een Nederlander, is een uiting van de verbondenheid die altijd is blijven bestaan. Een zinnebeeld van de waardering die tussen de zusters in stand is gebleven en van het feit dat zij wederzijds op elkaar aangewezen zijn.

De scheiding, menigmaal betreurd, heeft ook voordelen, die al te weinig bejubeld worden.

Onlangs heeft een Nederlandse ministeriële adviescommissie in alle ernst aan de desbetreffende minister van Nederland voorgesteld het schrijven van Nederlandse opstellen op de scholen en op de eindexamens in Nederland maar helemaal af te schaffen. Mocht de Nederlandse minister dit advies volgen, dan valt te voorzien dat binnenkort de meeste Nederlanders geen Nederlands meer zullen kunnen schrijven.

Het zal ons een onschatbaar grote troost zijn, dat er dan tenminste in een ander land nog Nederlands proza geschreven zal worden.

Spreken en schrijven worden verricht en moeten worden verricht door iedereen. Ook door hen die er geen bijzondere studie van hebben gemaakt. Hieraan is het te wijten dat talen zo gemakkelijk verbasteren en dat er in een betrekkelijk klein taalgebied als het Nederlandse, woorden die afkomstig zijn uit de reusachtige drukwerkfabrieken, televisiezenders en radiostations van de grote buren die ons omringen, worden ingehaald met een gretigheid en een nederigheid, die meestal niet anders dan misplaatste zelfverloochening mogen heten.

Talen veranderen naar ruimte en tijd. Wie schrijft, wenst begrepen te worden door allen die zijn taal kennen en haar in de toekomst zullen leren. Geen taal wordt in de ene eeuw en op de ene plaats precies zo gesproken en geschreven als in een andere tijd en op een andere plek. Wil een taalgebied niet uiteenvallen in al maar kleinere eenheden die voortdurend meer van elkander gaan afwijken, zodat men elkaar op den duur niet meer begrijpen kan, dan is het nodig dat de enkelen die het gevaar van zo'n versnippering zien, een zo zuiver mogelijke taal schrijven, een taal die vrijgehouden wordt van stoplappen, slordigheden en overbodige vreemde fraaiigheden.

't Zijn niet de taalkundigen, niet degenen die taal verzamelen, maar het zijn degenen die de taal gebruiken om er nieuwe gedachten in vast te leggen en er nieuwe beelden mee te scheppen, die de taal in leven houden en die zich dus goed dienen te bezinnen over welke woorden en uitdrukkingen ze gebruiken zullen en welke niet.

Omdat zij het zijn, die het voorbeeld geven.

Door zich te verliezen in modieuze geestdrift voor uit vreemde kelen overgewaaide kreten, zouden ze hun gemeenschap en hun denkwereld geen dienst bewijzen. Ze zouden hun taal laten verworden tot een taaltje.

+ Dit is de redevoering die W.F. Hermans op 4 november 1977 in Brussel heeft gehouden, bij de aanvaarding van de Grote Prijs der Nederlandse Letteren.

[p. 46]

Een gemeenschappelijke taal voor alle groepen van een taalgebied, welke ook de historische, culturele of staatkundige verschillen mogen zijn die deze groepen van elkaar scheiden, is geen ideaal, maar een noodzaak.

Daarom is het geboden dat er over grammatica en spelling geen misverstanden b ijven bestaan en dat er geen ondoordachte veranderingen in worden aangebracht.

De enige jaren geleden niet uit de kringen van doelbewuste taalgebruikers maar uit die van politieke ijdeltuiten opgekomen beweging de spelling van het Nederlands op een volstrekt nutteloze manier te veranderen, zou, indien zij geslaagd zou zijn, een grote ramp betekend hebben voor allen die Nederlands schrijven en lezen.

Ik moge er hier aan herinneren dat het bovenal te danken is geweest aan de inspanning van de vroegere burgemeester van Antwerpen, de betreurde heer Lode Craeybeckx, dat dit ongeluk niet heeft plaatsgevonden. Daarvoor dienen wij allen hem dankbaar te zijn en het is in elk geval een van de redenen, waarom ikzelf België dankbaar ben.

Voor dankbaarheid heb ik bovendien nog enkele redenen van meer persoonlijke aard.

Omdat, zoals het spreekwoord zegt, geen profeet groot is in zijn eigen land, mag die profeet gelukkig geprezen worden, wiens taal, behalve in zijn eigen land, ook nog in een ander land wordt verstaan.

Een door mij geschreven drama, dat in Nederland niet kon worden opgevoerd, is een zestal jaren geleden door een Vlaams gezelschap met groot succes te Brussel ten tonele gebracht.

Mijn werk en mijn persoon zijn hier altijd met de grootste gastvrijheid, vriendelijkheid en belangstelling ontvangen.

Ik heb, in verband met geheel andere dan letterkundige bezigheden, ooit medegewerkt aan een bodemkundig onderzoek in de Condroz en in de omgeving van Bastenaken. Een tijd, waaraan ik met het grootste genoegen terugdenk.

Natuur, landschap, mensen en architectuur van het land van Henry van de Velde en Victor Horta hebben mij talloze ontroeringen geschonken, veel bezieling en de inspiratie tot onder andere twee verhalen en een roman.

Het eerste door mij geschreven krantenartikel dat ooit is gedrukt, verscheen in een Belgisch dagblad, op 28 augustus 1945, terwijl een van mijn oudste prozastukken al in november 1946 werd opgenomen in De Vlaamse Gids.

Sedertdien hebben de Belgische Radio en Televisie mij ampel gelegenheid gegeven mij te doen horen in hun Nederlandse uitzendingen.

Wegens dit alles ben ik het land waar de plechtige uitreiking van de Grote Prijs der Nederlandse Letteren vandaag plaats vindt hoogst erkentelijk en het stemt mij bijzonder gelukkig de onderscheiding uit handen van de Koning der Belgen te hebben mogen ontvangen.

Een toeval heeft gewild dat eenendertig jaar nadat voor het eerst een verhaal van mij hier verschenen is in een tijdschrift, er, juist nu, voor het eerst ook een boek van mij in België het licht ziet.

Ik beschouw het als een grote eer, U, Sire, het eerste exemplaar van dit boek te mogen aanbieden, als een kleine herinnering aan deze voor mij zo uitzonderlijk vreugdevolle dag.

Brussel, 4 november 1977