Hollands Maandblad. Jaargang 1978 (362-373)

[p. 40]

Nicolà
Anton Brand

Gewoonlijk hing de mist alleen tussen de donkergroene bergwanden, maar reeds op de eerste avond van mijn verblijf in Munster zakten de nevelflarden tot in de straten van het stadje. Het was waterkoud. De kinderhoofdjes glommen voorzichtig, alsof ze met een breekbaar ijslaagje bedekt waren. Er hadden zich geen plassen gevormd, gelukkig niet, want te veel hemelwater is storend voor de concentratie.

Het kostte me moeite om in de sombere eenvormigheid - bijna alle huizen hadden geblindeerde ramen - het restaurant te vinden dat een vriendelijk dametje me nabij de Place du Marché gewezen had. Alle straten leken eender. Uiteindelijk stond ik voor het scheefgezakte gebouw met de vele, kleine vensters. Het was onmogelijk om door de rode pluche gordijnen naar binnen te gluren. Naast de voordeur was een vitrine bevestigd, waarin een spijskaart hing. Slechts daaraan kon ik zien dat dit het gezochte restaurant was. Het onleesbare handschrift ergerde me.

Uit de nevel dook plotseling een man op, klein en een beetje krom.

‘Het valt best te vreten, hoor’, zei hij tegen me. ‘Mensen als wij kunnen niet al te kieskeurig zijn’.

Zonder me verder een blik waardig te keuren, schoof hij langs me heen naar de voordeur. Hij lichtte de metalen klink en ging naar binnen. Met donderend geweld kwam de klink neer. Het moest in de hele straat te horen zijn.

Uit het restaurant klonk luid lachen en schreeuwen.

Ik vroeg me een moment af wat de man bedoeld kon hebben met ‘mensen als wij’ (hoe kon hij weten wie ik was en wat had ik met zijn morsige verschijning te maken?), maar ik vond het incident niet onprettig. Voor het eerst had een Fransman spontaan iets tegen me gezegd. Ik was nog niet onbereikbaar geworden voor het alledaagse leven.

De man die me had aangesproken bleek Nicolà te zijn. Hij was geen Fransman, maar een Italiaan. Hij woonde even buiten Munster, aan de grote weg naar Colmar. Zijn kleine arbeidershuisje heette tot de nok gevuld te zijn met boeken. Volgens Rosi had hij evenveel boeken als een boek letters bevatte.

Nicolà had gestudeerd. Van zijn scherpzinnige verstand was echter weinig overgebleven, zei men. De mannen in de kroeg, met wie hij iedere avond een glas cointreau dronk voordat hij aan tafel ging, noemden hem afwisselend professor en idioot. Hij liet hun spottende opmerkingen over zich komen; ze gleden bijna zichtbaar langs zijn brede, gebochelde rug. Zijn gezicht verraadde binnenpret. Omdat hij wist dat hij malende was, bleef hij hun venijn een stap voor. Daarbij genoot hij de lieftallige bescherming van Rosi, de slanke serveerster, die het restaurant van haar ouders met vaste hand bestierde. Ze werd door de stamgasten op handen gedragen, vermoedelijk omdat ze de enige vrouw was. Wanneer zij één van hen vriendelijk maar beslist berispte omdat hij al te zeer de gek stak met Nicolà, werd dat zonder morren door allen aanvaard.

Menigeen beweerde dat hij met Rosi geslapen had; maar wat borrelende mannen beweren moet je met een korreltje zout nemen.

Reeds die eerste avond stelde Nicolà zich zeer gereserveerd - om niet te zeggen: vijandig - tegenover me op.

Ik had aan één van de vier tafeltjes plaatsgenomen en bij Rosi een glas Riesling en een schotel choucroute met worst besteld, de specialiteit van de streek. Het leek me een prima keuze om op smakelijke wijze mijn verhuizing van Nederland naar de Vogezen te vieren. Ik stak een sigaret op en keek Rosi na, die naar de keuken liep. ‘Dat wordt zuurkool vanavond!’, riep ze tegen Nicolà, die op een barkruk zat, een glas cointreau in zijn hand. Hij draaide zich op slag om en keek me vernietigend aan. ‘Salaud!’, vloekte hij.

Nicolà at iedere avond in het restaurant. Rosi zette hem voor wat de pot schafte en dat was steeds afhankelijk van wat de andere gasten wilden eten. Nu waren er - behalve in het hoogseizoen - zelden gasten. Rosi

[p. 41]

zorgde gewoonlijk voor enige afwisseling in zijn maaltijden. Kwam er echter een vreemde, dan werd Nicolà steevast choucroute voorgezet.

Aan de zuurkool ging een salade vooraf, die bestond uit een plak salami, een plak bloedworst, wat geraspte worteltjes, geraspte kaas, enkele schijfjes tomaat en twee blaadjes sla. Nicolà kreeg geen salade. Pas toen Rosi de zuurkool bracht, liep hij van de bar naar één van de tafeltjes. Hij wierp een minachtende blik op me en ging demonstratief met zijn rug naar me toe zitten. We aten zwijgend. Ik bekeek de kale ruimte: verveloze muren, een meterkastje als enige wandversiering. De entourage was somberder dan ik me had voorgesteld. maar leek in ieder geval de rust te brengen die ik verlangde om ongestoord aan mijn boek te kunnen werken. Ik liet Rosi koffie en appelgebak brengen en vroeg haar een ogenblik bij me te komen zitten. Dat deed ze, tot ergernis van Nicolà, die enigszins verrast achterom keek. Bemoei je met je eigen zaken, gebaarde Rosi, en houd vooral je mond.

Ik vertelde haar dat ik in Munster een huis had gekocht, waar ik blijvend ging wonen. Ik wilde voortaan iedere avond in het restaurant van haar ouders komen eten. Daarmee stemde ze enthousiast in, al keek ze terstond naar Nicolà, die echter niet reageerde. Dat hij en ik vanaf dat moment concurrenten waren, heb ik eerst later begrepen.

Het huis stond aan de weg naar Gunsbach, eens de woonplaats van Albert Schweitzer. Het was op een heuveltje gebouwd, aan alle kanten door struikgewas en heesters omgeven. Vanaf het balkon aan de voorzijde had je een fraai uitzicht op een deel van Munster en op de camping, die aan het roestbruine riviertje de Fecht lag. Een grindpad leidde omhoog naar de voordeur. Aan weerszijden van dat pad lag een uitgestrekt gazon. Een bakstenen muur, waarin een klagelijk piepend hek zat, scheidde het grasveld van de autoweg.

Hoewel ik mijn werk buiten ons gesprek liet, was de lieve Rosi een en al oor. Ze bleef maar vragen naar de aankleding en de inrichting van het huis, tot ik er bijna tureluurs van werd. Haar goedige bruine ogen keken me bewonderend aan. Ik was een man die het ‘savoir vivre’ van een na te streven doel tot een levensstijl gemaakt had. Niets was minder waar, maar dat hoefde Rosi niet te weten. Ze legde vertrouwelijk een hand op mijn arm. Ik had het pleit gewonnen. Ons praatje na tafel werd spoedig een gewoonte.

Lange tijd sloeg Nicolà in het geheel geen acht op me. Ik was lucht voor hem en dat liet hij me duidelijk merken. Wanneer hij het restaurant binnenkwam groette hij Rosi en zijn vrienden aan de bar. Mij zag hij over het hoofd. Her deerde me niet. Ik kende de banale reden van zijn antipathie en ach, zijn houding viel best in te denken. Het is nu eenmaal akelig om uit een gespreid bed geduwd te worden.

Anders dan Nicolà behield ik het recht à la carte te eten. Iedere avond koos ik met zorg een gerecht uit. Op den duur ontstond er wel een vast eetpatroon; het menu was bepaald niet onuitputtelijk. Ik wisselde de choucroute af met forel, kip en biefstuk. Nicolà's maaltijden gingen er aardig op vooruit, maar dat leidde niet tot meer vriendelijkheid, laat staan dankbaarheid.

Wat hem werkelijk stak was de manier waarop Rosi en ik met elkaar omgingen.

Na het eten kwam ze bij me zitten. Ze bleef de hele avond zitten praten en vertelde onafgebroken over haar geboorteland, Duitsland, over de streek en de mensen. Alleen als er iemand aan de bar nog wat wilde drinken, stond ze op om het gevraagde glas in te schenken. Snel kwam ze bij me terug. Soms legde ze haar hand in de mijne. Ik streelde haar smalle, fijne vingers, de zachte rug, de slanke pols en speelde met haar zilverkleurige ring.

Zodra Nicolà vertrokken was - meestal onmiddellijk na het eten -, werd hij ons onderwerp van gesprek. De man interesseerde me. Ik voelde me vaag met hem verbonden. Rosi wist heel wat van hem te vertellen, al zei ze telkens weer dat hij een zonderling was, die niemand ooit goed zou begrijpen. Zij dus ook niet.

Nicolà was in een bergdorpje niet ver van Napels geboren, maar bracht zijn jeugd in het mondaine Sorrento door. Zijn ouders bezaten een riante villa aan zee, hoog op de rotsen, omringd door palmen, camelia's en rododendrons. Nicolà haatte de zilte geur van het water, zoals hij later, toen hij in Parijs studeerde, een hekel had aan het rumoer en de stank van de metropool. Na zijn studie oefende hij enige tijd het beroep van advocaat uit, maar de bergen bleven hem als een magneet aantrekken. Teruggaan naar Italië was onmogelijk. Zijn opleiding zou daar van weinig waarde zijn - en hij wilde het zelf niet. Een enkele keer bezocht hij zijn moeder, die nog in Sorrento woonde. Hij keerde dan terug met onbegrijpelijke verhalen over de Italiaanse bureaucratie en de ontwrichting van het maatschappelijke leven. Stellig zou hij nooit naar zijn geboorteland terugkeren. Ten

[p. 42]

slotte verhuisde hij definitief naar Munster. Het stadje lag weliswaar niet in de bergen, maar een stevige wandeling bracht je in de oneindig lijkende, groene verlatenheid.

Nicolà wandelde veel. Af en toe kwam ik hem tegen, in het Parc Hartmann of in het berggebied tussen Munster en Gérardmer. Hij groette nooit.

Mijn leven verliep langs lijnen van geleidelijkheid, geruisloos, zonder problemen of emotionele erupties, zoals het voorjaar vloeiend overging in de zomer. Ik stond geen enkele inbreuk op de dagelijkse routine toe. Mijn werk vorderde omdat ik me gedisciplineerd aan mijn urenschema's hield. Opwindend was mijn leven niet, maar aan opwinding had ik geen behoefte.

Slechts twee mensen bezorgden me enige afleiding: Rosi en Nicolà.

De laatste leek mijn pad steeds vaker te kruisen. Soms dacht ik dat hij me volgde, maar dat was ongetwijfeld verbeelding. Naarmate de temperatuur steeg, werd hij brutaler: ontmoette ik hem in het begin alleen in de bergen, nu zwierf hij ook in de omgeving van mijn huis rond. Het was een onbegrijpelijke tegenstelling: hij demonstreerde nadrukkelijk dat hij me niet wilde kennen, maar met minstens zoveel nadruk liep hij me voor de voeten.

‘Zou het weer van invloed zijn op Nicolà's gedrag?’, vroeg ik Rosi. We zaten samen in de schaduw aan de voorzijde van het huis. Het was te warm om in de zon te zitten.

Rosi haalde ongeïnteresseerd haar schouders op. Ze hield haar ogen gesloten, alsof ze sliep. Ik kende haar lang genoeg om te weten dat ze niet tot een gesprek te verleiden was.

Ze bezocht me een paar maal per week. Eerst had ze het vervelend gevonden om zo maar bij me binnen te lopen. Ze was bang dat ik te veel tijd aan haar zou besteden en dat zou ten koste van mijn werk gaan. Maar nadat ik een nacht bij haar was blijven slapen - in haar donkere zolderkamertje boven het restaurant, onder een fenomenaal groot affiche van Georges Moustaki, op een met stro gevulde beddezak -, was het ijs gebroken. Het liefst kwam ze nu bij mij. Thuis moest ze rekening houden met haar ouders, die beiden oud en slecht ter been waren. In de eetzaal merkte je van die twee mensen niets, maar eenmaal via een trap in de keuken op de bovenverdieping gekomen, wees alles op hun aanwezigheid. Ik had hen nooit gezien, maar wel gehoord: luide stemmen, die afwisselend Duits en Frans spraken, het slaan van deuren, het gerinkel van bestek en het spoelen van de w.c.

Tot mijn spijt kon Rosi me alleen 's middags opzoeken. 's Avonds moest ze werken.

Van opzij bekeek ik haar slanke lichaam. De voorjaarszon had haar huid gebruind. Ze droeg - geraffineerd - een zwart badpak. Zo leek ze op een zigeunerin, een heel mooie zigeunerin.

Ik prees mezelf dromerig gelukkig dat ik in zo korte tijd zo'n goede vriendschap had kunnen sluiten. Was het me gegund geweest, dan had ik uren op die gedachte kunnen teren. Maar het mocht niet zo zijn. Plotseling bekroop me een gevoel van onrust. Ik wist me bespied. Dat was dan ook precies hetgeen er aan de hand was. Voor het tuinhek stond Nicolà, zijn handen geklemd om de spijlen, als een kind in een box. De spiesen, die als versiering op het hek zaten, staken hoog boven zijn hoofd uit. Achter die griezelige tralies leek hij op een gevangene. Of was ik degene die aan de verkeerde kant van het ijzerwerk zat?

Rosi had hem nu ook gezien. Ze zwaaide. Hij bewoog niet, maar bleef daar stram en stijf staan.

‘Ik jaag hem weg’, zei ik, werkelijk boos.

‘Laat hem toch’, antwoordde Rosi gemoedelijk, ‘hij doet niets’.

‘Dat zal best, maar hij begint behoorlijk op mijn zenuwen te werken’.

Nicolà bleef staan tot ik vlak bij hem gekomen was. Al die tijd keek hij me ijzig aan. Toen ik hem bijna kon aanraken holde hij weg, de straat af in de richting van het centrum. Verbaasd keek ik hem na. Zulke gebeurtenissen behoorden me koud te laten, maar toch voelde ik me bedreigd. Wat had die man eigenlijk tegen me?

De zomer voerde toeristen uit alle omliggende landen naar de Vogezen. De camping stroomde vol en in de straten van Munster kwam het verkeer vast te zitten. De restauranthouders richtten terrasjes in en liepen zich 's avonds uit de naad om hun gasten prijzige diners voor te schotelen. Die drukte bracht mij uiteindelijk met Nicolà in contact.

Rosi raakte enigszins van slag toen ze zag dat alle vier tafeltjes bezet waren. Bij het raam zat een log Duits echtpaar. Een Nederlands gezin, vader, moeder en vijf kinderen, had twee tafeltjes aan elkaar geschoven. De kinderen zaten luid om patat te jengelen. Ik zat - zoals gebruikelijk - aan het tafeltje in de hoek. Nicolà had geen keus. Toen ik gebaarde dat hij bij me moest komen zitten, deed hij dat prompt. We gaven elkaar zelfs een hand. De mannen aan de bar stonden ons verbroederingstafereel glimlachend aan te kijken.

[p. 43]

Nicolà liet zijn wijs- en middelvinger over het roodgeblokte tafelkleed lopen. Hij plaatste de vingers met feilloze precisie in de hokjes. Niet één keer raakte hij de lijntjes die twee hokjes van elkaar scheidden.

‘U bent niet van hier, hè?’, zei hij opeens. Hij keek me glimlachend aan, volkomen ontspannen. Door de kromming van zijn rug zat hij iets voorover gebogen. Om me in het gezicht te kunnen zien, moesten zijn ogen zich bovenin hun kassen nestelen, deels verborgen achter de oogleden. Het was een gekke gewaarwording, die fonkelende halve ogen, die loerend op me gericht waren.

Ik antwoordde zo vriendelijk mogelijk dat ik uit Nederland kwam. Die vriendelijkheid was misschien wat geforceerd, maar ik rook de doorbraak naar een wat menselijker contact. Desondanks kon ik niet nalaten spottend op te merken dat ik aan de weg naar Gunsbach woonde. Nicolà gaf van geen reactie blijk. Of hij was werkelijk gek, of hij beschikte over een ongewone zelfbeheersing. Als hij gek was, meende ik, was hij onberekenbaar. Dat zou zijn aanvankelijke afkeer van me kunnen verklaren en ook het incident bij het hek. Was het daarentegen een pose die hij aannam, dan moest zijn gedrag gemotiveerd zijn, hoezeer hij dat misschien ook verhulde. In de loop van de avond neigde ik steeds meer tot het laatste.

Nicolà praatte en praatte maar. Het noemen van Nederland had heel wat bij hem losgemaakt, echter niet omdat hij het land kende. Hij omschreef Nederland handig als ‘oninteressant laagland, geschikt voor boeren en democraten’ en dat gaf hem de gelegenheid om een lange monoloog te houden over het tegendeel daarvan, zijn liefde, de bergen. Die waren voor niemand geschikt, hoogstens voor een enkel individu dat zich had weten los te maken van de knellende band met zijn medemensen. Dat was zelfs hem niet gelukt. Het liefst zou hij ergens hoog in het bergland wonen, alleen, in een onderkomen dat op de grens van vegetatie en ontoegankelijke rotspartijen stond. Maar hij kon niet buiten de paar mensen die voor hem zorgden en hem amuseerden: Rosi en zijn kroegvrienden.

Hij verweet me fel dat ik geen keuze had gemaakt: ik had mijn appartement in Amsterdam aangehouden toen ik naar de Vogezen was getrokken. Dat was hinken op twee gedachten. Of je koos voor het laagland, de zee en het zout, of je gaf je over aan de verlatenheid van het berglandschap. Niet allebei, stellig niet allebei. Eens zou ik voor de keuze staan terug te gaan of te blijven. Dan zou ik inzien dat ik me van Nederland vervreemd had, terwijl ik me nooit aan de bergen had aangepast.

Ik zal niet beweren dat ik hem in zijn gezicht uitlachte, maar verontrusten deed zijn verhaal me niet in het minst. Toen Rosi ons eten bracht gaf ik haar geamuseerd een knipoogje. Ik voelde me heerlijk ontspannen.

‘U zult ervaren’, zei Nicolà kluivend aan de botten van zijn kip, ‘dat Mirbeau gelijk had toen hij schreef dat de bergen ongeneeslijke droefheid, zwarte moedeloosheid en een verstikkende, dodelijke atmosfeer symboliseren’.

‘Mirbeau beschreef de Pyreneeën, niet de Vogezen’, antwoordde ik lachend, ‘en verder: zo'n verstikkende invloed lijken ze me op u niet gehad te hebben’.

‘Ik kan er tegen, beste vriend, ik kan er tegen. De bergen zijn voor mij een vader en moeder tegelijk’.

[p. 44]

‘Maar u bent honderden kilometers van hier geboren’.

‘Bergen zijn bergen’.

Rosi bracht ons koffie. Nicolà dronk slurpend, als had hij plotseling haast. De koffie was heet, maar hij leek een gehemelte van asbest te hebben. Met een klap zette hij het kopje op het schoteltje. Hij veerde overeind.

‘Ik ga’, zei hij, ‘het was prettig om met u te praten. Tot morgen’.

‘Tot morgen’, groette ik.

Hij aarzelde. Peinzend staarde hij me een ogenblik aan. Daarna plantte hij zijn handen op de tafel. Hij boog zich naar me toe. Zijn gezicht was dichtbij het mijne. ‘Maakt u zich geen zorgen over wat ik gezegd heb. Mijn hart is ruim. Ik zal u beschermen tegen de onzekerheid die u bedreigt’. Hij draaide zich om en liep weg. Ik schudde mijn hoofd. Onbegrijpelijk.

Zodra Nicolà vertrokken was, kwam Rosi bij me zitten. Ze zag er moe uit. De hele avond had ze af en aan moeten rennen. Desondanks kon ze nog belangstelling opbrengen voor mijn gesprek met Nicolà. Ik vertelde haar het hele verhaal en ze lachte uitbundig. ‘Zie je nu wel’, zei ze, ‘dat hij volstrekt ongevaarlijk is. Hij is gek, maar hij meent het niet kwaad’.

Ik trok haar tegen me aan en kuste haar zacht op haar wang. ‘Heb je vanavond tijd voor me?’, vroeg ik. Lachend antwoordde ze: ‘Je moet niet vragen of ik tijd heb, maar of ik zin heb’.

Midden in de nacht - het was bijna half vier en het schemerde al - wandelde ik naar huis. Er was geen mens op straat, Munster sliep vredig. Er stond een frisse wind, die door mijn haren speelde. Ik rilde. In het vervolg zou ik toch een overjas moeten meenemen.

Vanuit het centrum liep ik langs het park in de richting van de weg naar Gunsbach. Ter hoogte van de camping hoorde ik stemmen. Het vroege ochtendrumoer verbaasde me, want ik meende dat op een camping tot een uur of zes, zeven 's ochtends absolute stilte hoorde te heersen. Pas in tweede instantie viel me op dat de stemmen opgewonden klonken. Er moest iets aan de hand zijn. Ik probeerde tussen de bomen en het struikgewas door een blik op het kampeerterrein te werpen. Mensen stonden in kleine groepjes bij elkaar te praten, gekleed in pyama of in onderbroek en t-shirt. Wat de reden van de opschudding was ontging me. Er viel niets bijzonders te zien. Mijn belangstelling ebde weg. Mijn gedachten keerden terug naar Rosi, die nu alleen op haar beddezak lag te slapen onder het vriendelijk toezicht van Moustaki. Ze had ongetwijfeld haar duim in haar mond, heel aandoenlijk, heel breekbaar.

Toen ik de ingang van de camping naderde, zag ik een groepje mannen richting Gunsbach rennen. Op dat moment begreep ik het: op de camping was niets aan de hand, maar in de omgeving van mijn huis des te meer. Ik begon te hollen, steeds harder. Ruw duwde ik opgewonden toeristen aan de kant die me naarmate ik dichter bij huis kwam de doorgang hardnekkiger versperden. De penetrante geur van vuur drong tot me door. In de verte zag ik een rose gloed aan de ochtendhemel. Mijn huis! Het was mijn huis dat in brand stond.

Op straat, tot in de tuin toe, hadden zich tientallen mensen verzameld. Ze praatten en lachten rumoerig. Verder dan het hek kon ik niet komen. Het huis was één grote vuurzee. Gele en blauwe vlammen vraten aan de veranda en het dak. Zelfs het groen rondom het huis brandde. Een gevoel van machteloosheid bekroop me. Daarna woede. Ik voelde dat mijn ogen vochtig werden en dat kwam niet door de enorme rookontwikkeling en evenmin door de stank.

Op het balkon liep rusteloos een man op en neer. Er was geen twijfel mogelijk. Daar stond Nicolà, wie anders? Hij lachte doordringend, nee, hij krijste in een volkomen hysterie. Hij moest zojuist vanuit het huis op het balkon zijn verschenen. Het geroezemoes van de toeschouwers verstomde. ‘Spring!’, schreeuwden de mensen die de vlammenzee het dichtst genaderd waren, ‘spring!’ Maar Nicolà sprong hiet. Hij bleef het balkon op en neer lopen. Een steekvlam schoot langs de palen van de veranda, waarop het balkon rustte, omhoog. Nicolà gilde. Ik maakte me los van de mensen en liep terug naar het centrum. Merkwaardig: het beeld van Nicolà die als een fakkel brandde, was ik snel kwijt. Daarentegen zag ik voordurend die kromme gestalte uit de mist opduiken.

Nicolà's onbezonnen poging om me uit Munster te verjagen mislukte toch. Nu het huis en mijn werk door het vuur waren vernietigd, leek niets me langer aan het stadje te binden. Alleen Rosi was er nog. Samen met haar beheer ik sindsdien het restaurant. Ik ben volmaakt gelukkig. Slechts de gedachte dat Nicolà ooit iets moet zijn overkomen dat hem deed besluiten al zijn verwachtingen en ambities op te geven - zoals ik de mijne heb laten varen - houdt me af en toe nog bezig. Maar dan houd ik mezelf voor, dat aanpassen werkelijk een kunst is.