De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

De ‘Eeuw van het Kind’.

Van tijd tot tijd ontmoet ik op de wandeling een van mijn kleine vriendjes. Hij is zes jaar. Hij promeneert, de neus in de wind, heel ernstig. Hij spreekt bijna niet en kent noch de houten schoppen en emmertjes, noch de zand-poffertjes, die de vreugde uitmaakten onzer jeugd. - Beweging maakt hij niet veel, men heeft hem zooveel waarschuwingen ingescherpt! In de eerste plaats mag hij niet aan den grond raken, waar het immers krioelt van allerlei soort tering, typhus, etc. aanbrengende bacillen; verder mag hij zich niet inlaten met andere jongens, die hem met de een of andere nog verborgen besmetting, van uitslag of wat ook, zouden kunnen aansteken, en natuurlijk is het hem ten strengste verboden zich te laten zoenen. - Door al die voorschriften is mijn kleine vriend er toe gekomen zich omringd van vijanden te wanen. Hij weet niet wat een microbe is, maar hij begrijpt dat het iets héél gevaarlijks moet zijn. - - - Hij is reeds nu bang voor het leven. -

Zijn moeder heeft die angst in nog veel sterkere mate. De lucht, het water, de levensmiddelen, alles wat men hoort, ziet, of inademt, boezemt haar de grootste vrees in. De woorden bacterieën, bacillen, microben, ziet zij overal vóór zich als met letters van vuur.

Ik heb het bovenstaande ontleend aan een zeer verstandig artikel van een franschen arts, die den moed heeft te velde te trekken tegen de heerschende mode van bacillen-vrees, waardoor zoovelen zichzelf het leven vergallen, door het nemen van voortdurende voorzorgsmaatregelen, die ten slotte nog weinig baten, omdat het gevaar overal en in alles schuilt, en dientengevolge ook bij de grootste voorzichtigheid niet is te vermijden, terwijl aan den anderen kant, gelijk ook deze dokter betoogt, de natuur-zelf heel dikwijls ons te hulp komt, en zelf onschadelijk maakt voor ons, dat wat in theorie zoo onoverkomelijk-gevaarlijk schijnt, reden waarom het verstandigst is zich in dit, op alle manieren toch reeds zoo onzekere en zoo korte aardsche bestaan, niet onnoodig te kwellen met allerlei gezochte, op bedriegelijke wetenschap gegronde angsten voor ditten en datten. -

Mij trof echter om nog een andere reden deze zoo waarachtige en zoo juist van de werkelijkheid afgeziene teekening van een hedendaagsch kind en een hedendaagsche moeder. Zij trof mij, omdat het, waar wij nu immers zooveel hooren over ‘de eeuw van het kind’ en over de opvoeding van het kind, over de kunst in het kinderleven, etc., etc., zoo droevig waar is, dat wij ondertusschen allang geen kinderen meer hebben, alleen oude, heel-oude mannetjes en vrouwtjes, wijs in de ooievaarsquestie, zoodat zij U, gelijk Nellie van Kol's dochtertje op zesjarigen leeftijd, gemoedelijk komen vertellen, dat zij ‘uit hun moeders buik zijn gekropen’ (en welke wijsheid van dien aard vertellen zulke zesjarigen niet als zij onder elkaar zijn), wijs op het punt van ‘waarheid’, waardoor ze met souvereine minachting alle sprookjes terugwijzen als leugens, wijs ook op medisch gebied, met een volmaakte kennis van alle ziekten en gevaren, waaraan ze zich blootstellen als ze dit doen en dat nalaten. -

Neen, ik overdrijf niet, als ik zeg dat het er treurig uitziet met een jeugd, waaraan de ouders op die wijze alle schoonheid, alle illusiën, alle poëzie hebben ontnomen, om er voor in de plaats te geven... niets.

- Ik-ook heb zoo'n zesjarig vriendje gehad, sprekend evenbeeld van het hierboven geschilderde ventje. Het leek uiterlijk een lief, aanvallig jongetje, maar helaas - - het was een stokoude gedèsillusioneerde man. Hij was op het punt microben zelfs nog veel ontwikkelder dan het vriendje van den franschen dokter, want hij zei mij eens, dat hij niet met een kennisje kon gaan spelen, omdat dit naar de meening zijner moeder diphteritis onder de leden had. Verbaasd over de wijsheid, waarmee hij dit lange woord uitsprak, vroeg ik hem of hij wist wat het beduidde. Nog zie ik de akelige pedanterie vóór mij,

[p. 693]

waarmee hij zich oprichtte, mij aanzag, en zijnerzijds de vraag stelde (hij was vijf jaar toen): Weet je wat microben zijn? -

Neen, zei ik, met een dom gezicht. -

Ik zal mijn papier niet noodeloos vullen met zijn volkomen juiste, bijna wetenschappelijke uitlegging over de gevaren dezer ‘heel, heel kleine diertjes’. Zijn mama en papa hadden hem als een kleine aap zijn les ingeprent, en aan het opzeggen ervan ontbrak niets. Onnoodig te zeggen, dat deze zelfde vijfjarige wijsheid met de grootst mogelijke minachting sprak over St. Nicolaasverrassingen, en U een droog en zakelijk verslag wist te doen van de wijze, waarop dit feest in de wereld is gekomen: ‘Ziet U, St. Nicolaas was een heel goede bisschop, die heel lang geleden heeft geleefd’ - etc., etc.’ -

Onnoodig ook te zeggen, dat men aan dit kind, op straffe van de ouders te vertoornen, geen enkel grapje mocht wijsmaken, omdat het strijdig was met de ‘waarheid’. -

Onnoodig eindelijk hier bij te voegen, dat het arme ventje, voortdurend gewaarschuwd voor dit en voor dat, voortdurend met ophelderingen wáárom men hem dit of dat verbood, wijs-gemaakt vóór zijn jaren, weldra geleek op een naar, pedant oud-mannetje, dat U op zijn klein lichaampje aanschouwelijk uitlegde hoe de aarde draaide, en diergelijke pedante ‘uitspanningen’ meer, terwijl er van werkelijk spelen nooit sprake was. Hoe kon hij ook, waar hij, evenals het hierboven beschreven fransche jongetje, zich nooit mocht bevuilen uit vrees voor dit, nooit mocht inlaten met dat, van wege de gevaren eraan verbonden, enz. enz. -

En de natuurlijke reactie van zulk een over-wijs opvoedings-systeem?

Dit kereltje, van huis uit met een lief karakter, wreekte den dwang dien men zijn kindernatuur aandeed, door valschheid tegen dieren. Als men hem niet gadesloeg, kroop hij onder het tafelkleed, om den hond te knijpen. Dat was, bij gebrek aan beter, zijn uitspanning geworden. De schuld lag bij de ouders.

‘Hij gelooft zich van vijanden omringd - hij is nu reeds bang voor het leven.’ - Aldus mijn fransche dokter over zijn vriendje. En zijn woorden bevatten wáárheid. - Vroeger verbood men eenvoudig een kind het een of ander, thans wordt hem, noodig of onnoodig, de waarheid gezegd ter toelichting. - ‘Dat mes doet mij kwaad, ik zal er niet aanraken’, - zei een hedendaagsch driejarig jongetje, en zat met een akelig wijs en zoet gezichtje alleen aan tafel te wachten op de andere volwassenen, zonder eenige neiging te voelen zich aan het blanke geschitter van dat staal te wagen, zooals een kind van een vroegeren tijd zou hebben gehad. Zeker, voor de ouders is zoo'n opvoeding gemakkelijk genoeg. Gij zijt veel gauwer klaar, als ge Uw kind zoodanig bang maakt voor allerlei levens-gevaren, dat ge hem op driejarigen leeftijd gerust alleen kunt laten, te midden van gevaarlijke verleidings-dingen, dan wanneer gij op hem moet ‘passen’ zooals onze moeders in onzen tijd het deden. Maar ik vraag U, wat is de gelukkigste, de meest-onbezorgde jeugd, eene waarin men het kind althans nog wat illusies, wat niet-weten gunt, of eene waarin men hem vroegtijdig bang, vroegtijdig voor alle levens-gevaren op zijn hoede, vroegtijdig wijs, en dientengevolge vroegtijdig overspannen en zenuwachtig maakt?

Het sterkste en misschien het droevigste voorbeeld van zulk een vroegtijdig ontbladeren van een pas-gekomen levensbloesem, is mij ter oore gekomen naar aanleiding van een droevig sterfgeval eener heel-gelukkige, heel-jonge moeder, wier man na haar dood tot het nog geen vijfjarige zoontje zeide, als eenige toelichting van het gebeurde: ‘Moeder is weggegaan en komt nooit terug.’ -

Kan men op wreeder en gruwelijker wijze een kindergemoedje pijn doen, alleen uit dwaze vrees voor ‘onwaarheid’? - Moet dit jongetje niet meenen, dat zijn moeder hem dus verliet voor haar plezier, omdat ze niet wilde blijven bij vader en kindertjes? Hij heeft gezwegen op die woorden, bewijs te meer, dat hij er in zijn arme kinderhersentjes over heeft dóórgepiekerd, en God weet welke bittere conclusies heeft gemaakt reeds op zijn manier. Zeker - ik-ook vind het droeve, het wreede van den dood geen kinder-onderwerp, maar mij dunkt, hoe ongeloovig wij-volwassenen ook zijn mogen, in zulke gevallen is een vertelling van den hemel, waar moeder gelukkig is bij God immers beter op zijn plaats, dan wat-ook, dat noodeloos het kinderhartje bedroeft, waar het immers juist dan dubbel troost van noode heeft. Gij kunt het inkleeden zoo mooi, zoo vriendelijk als een sprookje, die hemel waar God, om redenen die wij niet begrijpen kunnen, de lieve moeder bij zich nam, om het haar oneindig prettiger te geven dan ze het ooit op aarde kan hebben.

Verlangt zij dan niet terug naar ons, naar

[p. 694]

vader en naar mij? - zal het kind misschien vragen. -

O ja, maar zij weet dat de lieve God het zoo beter vindt, en zij gehoorzaamt Hem, net als gij uw moeder en mij hebt leeren gehoorzamen. - Maar zij ziet ons, hoe wij leven, hoe wij het maken zonder haar. Wij doen haar verdriet als wij bedroefd zijn, en zij is blij als vader van zijn jongetje dubbel veel vreugde beleeft, nu vader alleen is. - -

Zoo kan de gestorvene met ons blijven voortleven in onze kindergedachten totdat - ach helaas de tijd komt gàuw genoeg - wij van-zelf ontwaken tot de rauwe werkelijkheid. - Ik herinner mij nog altijd hoe een heel klein nichtje van mij, terwijl ik iets in mijn koffer legde, mij vroeg: Van wien hebt U dat gekregen? en, op mijn antwoord: Van mijn vader, na een oogenblik van ernstig stilzwijgen, zeide:

‘Ik heb óók wel een vader, maar die woont in den hemel.’

Het arme kleine ding was veel te jong, om ook de herinnering zelfs maar aan den afgestorvene te hebben behouden, maar zij begreep met hare kleine kinderhersentjes het mooie, lieflijke van de gedachte, een vader, dien zij door andere kinderen zag bezitten en liefhebben op aarde, ook te hebben zoo goed als zij, ginds in een oord, waar hij haar zag, en zij eens bij hem zou komen.

Al ware ik de meest-overtuigde atheïst, ik zou mijn kleine kinderen liever zulk een poëtische overtuiging, mooi als een sprookje, bijbrengen, dan hun ruw en wreed zeggen: Moeder of vader dien gij liefhadt, is weggegaan, en komt nooit terug.

Zeker, dat is de waarheid, maar eene zoo koud en verstijvend, dat een kinderhartje haar niet kan verdragen zonder zelf te verkillen door den ijzigen levensadem, die door zulk een onthulling ijzig er over heen vaart. -

‘De eeuw van het kind!’ Gij, die zooveel praat over het kind, gij hebt het gedood, gij hebt het afgenomen al wat het maakte tot iets lieflijks, iets onschuldigs, iets gelukkigs, iets aanvalligs, raadsel van belovende knop, waaruit straks de bloem komt kijken. Al uw eigen waanwijsheid, al uw eigen levensvrees, al uw eigen ongeloof, al uw eigen desillusies, bovenal al uw eigen egoïsme, hebt ge het kind aangeleerd door uw woorden, uw lessen, uw voorbeeld. - En, wat ge hebt gekweekt, is een akelige, nare minatuur-afbeelding van uw eigen afgeleefdheid!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.