De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Een Paaschverhaal.
naar Coppée.

Het was een nederige stoet, toch geen armenbegrafenis, die den weg nam naar het Kerkhof van Ivry. De lijkkist onder het zwarte laken, werd ruw heen en weer geschud onder het rijden op het slechte plaveisel. Het was een burgerbegrafenis. Een lijkbezorger met een steek op het hoofd en een roode en blauwe sjerp om, liep voorop. Op de kist, zonder eenig sieraad, lagen vier of vijf ruikertjes van voorjaarsbloemen en een krans van ijzergroene blaren waarop met zwarte kralen de woorden geschreven stonden: ‘Aan onzen zoon!’

De vader, een groote man met rossigen knevel, een hard gelaat, versteend door droefheid, liep aan het hoofd van een twintigtal kameraden, allen werklieden op zijn Zondagsch, allen met een vuurroode immortelle in het knoopsgat. Daarachter kwam een klein troepje vrouwen, donker gekleed, te midden van wie men dadelijk de treurende moeder herkende, die zich aan den arm van een buurvrouw meesleepte, en wanhopend schreiend haar zakdoek stuk beet.

Onder een lage, donkere lucht trok de stoet na de poort Ivry te zijn doorgegaan, de met mos begroeide terreinen over, die zich uitstrekken achter de vestingwerken. Aan die zijde van de stad is Parijs afschuwelijk. Vreemd, dor gras tusschen de waterplassen in, onnoemelijk veel hoopen vuil, overblijfselen van allerlei aard, en hier en daar de kleine woningen der Bohemiens, geven een gevoel van een wildernis, al is men ook nog zoo dicht bij de hoofdstad van de beschaafde wereld. Wagens van rondreizende troepen zijn afgespannen, om de magere paarden te kunnen laten wroeten naar gras tusschen de steenen. Ook vindt men tenten van rotte planken met een geteerd zeil overspannen. Voor de opening zit menigmaal een oude vrouw voor den kookketel, als een heks die haar potje brouwt.

Ze zit voor de tent uit vrees voor brand; achter of om haar staan kinderen in lompen; de verwarde haren waaien om het voorhoofd; meestal krabben de beide handen in de verwaarloosde pruik; holle hongerige oogen kijken den voorbijganger aan.

Van alle zijden gezien is het landschap leelijk. Achter die verblijfplaatsen van ongelukkigen een vochtige vlakte, ziet men hooge fabrieken van muren omringd; enkele velden van beetwortels zijn verdord en geven den grond een vuilgroene kleur. Overal, van verre en van nabij armoede; een grijze hemel, een ongezonde damp uit de schoorsteenen. Alles herrinnert hier aan de laagste klasse van het volk, dat veroordeeld is om te leven in onherstelbare armoede, te midden van ziekten en zonden, die daar het noodlottig gevolg van zijn.

Het hart wordt hier toegeknepen, en men kan ter nauwernood een gevoel van bitterheid onderdrukken tegen Parijs, tegen de stad van weelde en genot, die buiten haar poorten alle ellende en afschuwelijkheden neerwerpt, die als met de onverschilligheid eener schoonsmaakster het vuil bezemt buiten de woning.

De nederige lijkwagen met vier doodshoofden aan de vier hoeken, gevolgd door de vrijdenkers met de roode immortelles, trekt de droeve streek door en nadert reeds haar doel. In de straat, die nu naar het kerkhof brengt, zijn slechts twee soorten van winkels, die van handelaars in graftomben met aanverwante henoodigdheden en van kooplui in wijn. Beurtelings ruikt men de geur der palmtakken en de lucht van de alcohol.

Onverwachts, na een muur te zijn langs gekomen waaraan geen einde scheen, slaat de bidder die met den steek op vooraan loopt rechtsom. Men is op het kerkhof.

* _* *

Het lichaam, dat men aan de aarde ging toevertrouwen, was dat van een jongen van tien jaar, die jaren lang te bed had gelegen met een heupontsteking. Later liep hij op krukjes, en ieder die hem voorbij zag klossen in de Rue de la Glacière waar hij woonde, beklaagde den armen knaap, die geboren scheen om te lijden.

Hij was de zoon van een machinist, Peter Tavernier, een werkzaam man, geen dronk-

[p. 680]

aard, maar een die zich veel te veel met de politiek bemoeide; zijn vrouw Noémi, blond en teer, verdiende een gulden daags met naaiwerk te huis. Het was een gelukkig gezin; voor beiden was de geboorte van een zoon eerst een groote vreugde, toen een groot verdriet.

Nadat de geneesheer den gerimpelden wijsvinger op de kin drukte en op zeer ernstigen toon verklaard had, dat de kleine levenslang gebrekkig zijn zou, had de moeder hevig geschreid, en was aan den vader, die even als alle mannen van het volk zeer hechtte aan lichaamskracht, een wanhopenden uitroep ontsnapt. Maar wat te doen? Het was hun kind en ze moesten zich onderwerpen.

Hij was zulk een aardig ventje, hun Jozef, met zijn wollig figuurtje en groote oogen, zacht als die van een meisje; en hij was zoo gevoelig voor liefkozingen. Bovendien was hij zoo schrander, telkens verbaasde hij zijn ouders door slimheid. Vier jaar oud kon hij reeds lezen en daar hij geen deel kon nemen aan de luidruchtige spelen van de jongens uit de buurt, zat hij uren lang op zijn klein matten stoeltje met de krukken naast zich, prenteboeken te bekijken en illustraties die zijn vader voor hem kocht.

Tavernier, die in de eerste jaren slechts een blik vol medelijden voor hem over had, vond er al spoedig een genoegen in om met het ventje te praten. Man en vrouw maakten reeds allerlei plannen voor de toekomst.

De moeder zei: ‘Jozef is zoo handig, we zullen een beroep voor hem kiezen dat niet vermoeiend is. Horlogemaker bij voorbeeld. Dat is een mooi vak voor hem. Maar de ambitie van den vader gìng verder.

‘Wel, de jongen is zoo begaafd, waarom zou hij niet studeeren gaan? Het onderwijs is tegenwoordig zoo goedkoop; trouwens, al moest ik ook honger voor hem lijden, ik zou het er voor over hebben. Wie weet, moeder, wat een geleerde uit hem groeien zal!’

Maar de mooie droom der ouders was van korten duur. De jongen bereikte zijn zevende jaar en begon toen te verminderen. Zijn gezondheid ging achteruit. Nog drie jaren lang sleepte hij zijn bestaan voort, maar steeds zwakker, steeds meer lijdend. En nu op een morgen, einde October, terwijl de vader zich scheerde bij een kaars, om vroeg aan den arbeid te kunnen, en Noémi koffie zette voor haar man, riep de zieke plotseling: ‘Moeder, moeder!’... de stem was een kreet gelijk. Beiden haastten zich naar den zieke, ieder vatte een blanke uitgeteerde hand; een dankbare blik zag hen aan - één diepe zucht, de arme Jozef was overleden.

‘Nou zorg je toch voor geen kerkelijke plechtigheden en al dat gedoe, niet waar?’ zeiden de kameraden tegen den vader, alle mannen die een onverzettelijken haat hadden tegen geestelijken; allen dupes van wat werd voorgepraat.

Het kind was gedoopt. De moeder van Noémi was sedert gestorven, die was er op gesteld, de goede dorpsvrouw; zij bad nog haar rozenkrans en was heel uit Normandië gekomen om als peet haar kleinzoon ten doop te houden. Maar de machinist had in den laatsten tijd allerlei vergaderingen bijgewoond, vergaderingen die alle eindigden met den uitroep: ‘weg met de geestelijken.’ Hij was anticlericaal, even als zijn vrienden, en de arme Noémi, verplet van smart, had haar man alleen voor de begrafenis laten zorgen.

Van daar dat de lijkkist van den kleinen Jozef terecht kwam in een kuil op het kerkhof van Ivry, zonder een enkele bede voor hem opgezonden, zonder een droppel wijwater. ‘Die gebeurtenis was immers een slag in het aangezicht van de priesters en een groot succes voor de vooruitstrevenden?’ Zoo werd die althans genoemd door een der genoodigden, een kleermaker van beroep, die een goed redenaar was.

_* * _*

De sombere plechtigheid was afgeloopen. Bij het heengaan van het kerkhof had Tavernier zooals gebruikelijk was, aan de kameraden en de vrouwen gevraagd om zich wat te versterken. Hoewel het weer vochtig was en de schemering reeds inviel, de klok wees vijf uur, namen toch allen op het terras plaats van een herberg waar brood werd gediend en witte wijn werd geschonken. Toen de tram aankwam van Choysy-le-Roi werd die door het geheele gezelschap bestormd, maar Noémi nam haar man ter zijde en fluisterde hem toe, dat die kameraden haar zoo vermoeiden en dat ze veel liever met hem te voet naar huis ging.

Zoo kwamen ze dan te zamen de Rue de la Glacière in, door de droefgeestige wijk waar geen gas nog brandde en het reeds duister was om hen heen. Moede, zeer moede wandelden ze naast elkander en zonder dat ze het bekenden, hadden beiden dezelfde treurige gedachte toen ze de deur hunner woning naderden, ze zouden de krukken niet meer hooren klossen, het zwakke kind zou hen niet meer tegemoet komen strompelen.

Zwijgend liepen ze voort tot Noémi zonder op te kijken aan haar man vroeg:

‘Dus je hebt betaald voor een recht van vijf jaren?’

‘Dat hernieuwd kan’ antwoordde hij, en tot we genoeg gespaard hebben voor een graftombe.

‘Nu komt er een steen, niet waar?’

‘Over acht dagen reeds. De steenhouwer beloofde dat.’

[p. 681]

‘En wat zal er opstaan?’

‘Z'n naam, voornaam, leeftijd, datum van overlijden en daarachter: ‘Betreurd door vader en moeder’.

‘Niet meer?’

‘Wat wil je meer?’

‘Luister eens, man, wordt nu niet boos, zeg nu niet “dat is vrouwenpraat”, maar luister goed naar me; ik heb nooit een geheim voor je gehad en je zult me mijn openhartigheid wel vergeven. Je hebt het lijkje niet in de kerk willen hebben. Ik deed naar je wensch; na ons trouwen heb ik me nooit tegen je opinie verzet, dat weet je, maar toen nu straks al die vrienden van je hun roode immortelles in het graf wierpen, toen voelde ik dat er iets aan de begrafenis van onzen lieveling ontbrak... Wat vreemd ook dat menschen die heelemaal aan geen onsterfelijkheid gelooven, een immortelle kiezen als symbool. Maar zou het je hinderen, Tavernier, als er op het graf van onzen Jozef een kruis stond met de woorden “Bid voor hem?” Zeg, man, je vrienden zullen het niet te weten komen... Jozef is gedoopt en mijn goede moeder was daar zoo blij om, dat herinner je je nog wel... Een kruis, - het is bijkans op alle graven en je weet toch niet stellig of er geen goede God is...’

Verlegen hield ze op. Ongeduldig antwoordde Tavernier:

‘Genoeg, hoor Noémi. Die vrouwenpraat en dat werken op gevoel!... Ik geef niet om wat de kameraden zeggen, maar een kruis komt niet op het graf van m'n jongen... Als er een goede God was, zooals je daar zei, dan zou die allereerst rechtvaardig zijn, en ons niet een kind schenken, een éénig kind, om het tien jaar lang te zien lijden en het dan weg te nemen. Juist het bewijs dat Hij niet bestaat is daarin te vinden!’

Zwijgend gingen ze verder tot de vrouw zacht hernam:

‘Misschien heb je gelijk... Maar toen ik op school was bij de Zusters, leerde ik heel anders. De Aalmoezenier was zulk een best mensch; als je dien gekend had zou je de geestelijken heel anders beoordeelen. De Aalmoezenier zei, dat het leven op aarde maar een leerschool was, dat hiernamaals geen leed of onrecht meer zijn zou, dat we moesten trachten de eeuwigheid waard te worden en dat het beste middel was om het lijden op aarde moedig te dragen en een voorbeeld te nemen aan Jezus den Gekruisigde... Je trekt de schouders op...

Ik heb toch vast daaraan geloofd als kind, en je zult me toch moeten toegeven dat zij die daar niet aan twijfelen, een geduchte kracht bezitten om het leed te weerstaan... Zou het geen geluk voor ons zijn als we Jozef, onzen kleinen martelaar, gelukkig wisten in een volgend leven... Ja vrienden hebben mooi praten, maar een betere troost voor arme ouders zal niemand brengen kunnen... Toen die mannen de roode bloemen op de kist wierpen, toen kwam dat alles weer bij me boven... die kameraden zijn zoo koppig... Wil je heusch geen kruis op het graf, Tavernier, wil je dat heusch niet?’

Aangedaan boog de man het hoofd, maar de hoogmoed was in zijn hart geplant. Nog eenmaal herhaalde hij somber!

‘Neen!’

* _* *

Nu waren ze thuis. Langzaam en moede kropen ze de vier trappen op en stonden ze voor de deur der kamer waar niemand hen zou verwelkomen.

Gevolgd door zijn vrouw kwam Tavernier binnen, stak een lucifer aan, en al spoedig verlichtte de petroleumlamp de kleine woonkamer. In een hoek daarvan stond het bed van Jozef, ledig. Vóór haar gaan naar het kerkhof had Noémi het netjes opgemaakt, en toen een buurvrouw kwam had Tavernier een stoel ledig gemaakt om haar dien aan te bieden. De krukken van Jozef lagen daarop en de vader had die op het bed geworpen.

Als bij instinct zochten de ouders beiden dat bed. Op het reinwitte laken lagen de twee zwarte krukken en vormden een kruis.

‘O, zie,... hij zelf vraagt er om,’ riep de moeder schreiend.

Ze viel op de knieën en met het gelaat in de handen trachtte ze zich haar gebeden te herinneren.

Tavernier bleef staan, muurvast, maar twee groote tranen rolden op den rossigen knevel. Hij kon goed zeggen: ‘vrouwenpraat’... het was louter toeval, maar die krukken maakten hem verlegen; hij, de vrijdenker, de antiklerikaal, de ongeloovige, huiverde bij het teeken dat hem als het ware door zijn overleden kind werd aangewezen.

Hij naderde zijn geknielde vrouw; raakte zacht haar schouder aan en met een ontroerde stem zei hij zacht:

‘Noémi... laat... op het graf van Jozef... plaatsen wat je wilt.’