De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Uit de sfeer gerukt
door Anna de Savornin Lohman.

XI.
Vervolg en slot van No. 26 (25 Dec. ll.).

Dat was het ergste van alles, het gesprek met oom en tante.

Toen ze Gérard hoorde weggaan, kwam Lina haar kort daarop waarschuwen, dat de koffie gereed was. Maar ze riep terug door de gesloten deur, dat ze niet kon beneden komen, omdat haar hoofdpijn zoo was verergerd. Lina zou er wel alles van begrijpen al, dacht ze. Maar wat kwam dat er op aan! Ze moest het toch weten vandaag of morgen. En nu Gérard het blijkbaar al aan tante had gezegd, was 't prettiger, dat die 't maar 't eerst aan oom vertelde. Dan kon ze het onweer in eens afwachten, van beiden tegelijk. Ze begon intusschen maar vast te pakken; hoe eer hoe beter wilde ze nu weg naar Amsterdam, naar haar oude leven terug. -

Oom was thuisgekomen. - Ze hoorde hem de trappen opgaan, de huiskamer intreden. - 't Duurde een heelen tijd daarna in haar gevoel, ofschoon 't op de klok maar weinige minuten waren, vóór Lina haar opnieuw kwam roepen:

‘Compliment van meneer en mevrouw, en als 't eenigzins mogelijk was of U dan niet even beneden zou kunnen komen?’ -

‘Ik kom’ riep ze terug, en ging dadelijk, zonder, wat haar maar zelden gebeurde, eerst even in den spiegel te kijken of ze er netjes uitzag. Alles was haar nu zoo onverschillig.

Oom leunde tegen den schoorsteenmantel, in een waardige houding van ambtenaar die 'n ondergeschikte den mantel gaat uitvegen. - Tante keek verlegen op haar boterham-bordje; voor 't eerst in lange jaren vergat ze den koffieboel bijtijds weg te ruimen, zoodat de kamer om klokslag twee in orde was.

‘Suzanne’ zei oom. - ‘Tante heeft tot haar groote verbazing van Gérard vernomen, dat

[p. 421]

je van middag niet naar dat diner bij de familie Heringa wilt gaan. Wat beteekent die kinderachtige inval? Je kunt die menschen niet teleurstellen op het laatste oogenblik, door ineens te bedanken.’ -

Het was altijd oom's tactiek op zulk een manier zijn aanval zijdelings te beginnen, met een bang vermijden van de hoofdzaak, de kern. - Susy kende hem te weinig, om dat te weten. - ‘Heeft Gérard U dat alleen gezegd,’ vroeg ze naïef - verwonderd. - ‘Ik dacht dat U 't al wist. - Ik heb hem bedankt.’ -

Oom fronsde de wenkbrauwen. - Tante greep zenuwachtig naar haar koffielepeltje, en roerde ijverig rond in het leege kopje. -

‘Inderdaad’ - zei oom. - ‘Gérard sprak ook van die booze bui van je. - Want iets anders zal het toch wel niet zijn - denk ik. - Je zult er toch wel niet in ernst aan denken je zelve zóó onmogelijk te maken.’

- - Zijn meesterachtige toon van meerderheid bracht haar bloed aan 't koken. Omdat zij arm was en hij rijk, meende hij haar te mogen behandelen als een ondeugend kind, wier luimen men niet ernstig neemt, dat men op haar plaats zet met een hooghartige terechtwijzing, - en daarmee uit. - -

Ze had tot hiertoe verlegen, bedrukt, voor hem gestaan, zichzelve klein voelend in het besef van haar schuld aan Gérard, van hetgeen zij aan oom en tante was verplicht door hunne vriendelijkheid voor haar, en van de teleurstelling die zij tot dank daarvoor hun ging veroorzaken.

Maar nu was het méér dan genoeg. Zij ging zitten als iets dat van zelf sprak, als zijns gelijke, die ze zich voelde, al wilde hij haar nu ineens als kantoorjuffrouw gaan behandelen.

- ‘Oom’ - zei ze. - ‘Het is een zaak tusschen Gérard en mij alleen. Maar ik wil er U en tante niet buiten houden, omdat ik Uw gastvrijheid heb aangenomen vóór en na mijn verloving. Dat geeft U 't recht op ophelderingen. - Ik hield niet van Gérard - ik heb nooit van hem gehouden. - Dat wist hij. - Maar, omdat ik er tegen opzag mijn eigen brood te moeten verdienen, heb ik hem ten slotte geaccepteerd. - Ik noem het verkoopen. Ik zie nu in, dat ik daardoor geen haar beter ben dan 'n gemeene vrouw, en....’ -

‘Susanne,’ viel oom haar in de rede met ongenaakbare plechtigheid:

‘Ik verzoek je in de tegenwoordigheid van je tante geen dergelijke platte uitdrukkingen te gebruiken.’

‘Die ik gelukkig niet begrijp’ - voelde tante zich geroepen er preutsch aan toe te voegen. -

Susy werd nijdig. ‘O werkelijk, bent U zóó onschuldig, tante lief? Kijkt U dan mevrouw van de Graaff eens aan en mevrouw de la Ville en mevrouw Merth, al die dames die U, zoo verrukt over Uw relaties met haar, bij U ontvangt. - Dat zijn allemaal gemeene vrouwen, want ze hebben zich verkocht zonder een greintje liefde voor hunne mannen. - Iedereen weet dat, iedereen weet dat mevrouw Merth zich daarom troost met een liaison met den mooien attaché van het duitsche gezantschap. - Maar dat neemt niet weg, dat U haar ontvangt als 'n “lieve vrouw”, en iedereen doet dat en....’ -

Tante ruischte al naar de porte-brisée. - ‘Ik ga naar den salon’ - zei ze verontwaardigd. - ‘Susanne schijnt niet meer te weten wat 'n fatsoenlijk meisje behoort te zeggen en wat niet - maar ik weet wel dat ik niet gewoon ben zulke taal aan te hooren.’ - -

‘'t Zou beter zijn als U dat wèl gewoon waart’ - flitste Susy nog haar achterna. - Oom's woorden gonsden er tusschen door, in een lange onsamenhangende rede, waaruit zij slechts nu en dan enkele zinnen in zich opnam: Samenleving. - Geordende maatschappij. - Zooals het nu eenmaal behoort. - Men moet niet altijd alles zoo nauwkeurig bekijken en erin rondwroeten. - Etc. etc. - Dan ging hij over op haar eigen positie, op die van Gérard. Op haar toekomst van kantoorjuffrouw, op haar zich onmogelijk gemaakt hebben voortaan in haar eigen kring, als ze bleef bij haar besluit. Gérard zou gauw genoeg een andere vrouw vinden; maar zij vergooide hiermede haar eenige kans in haar stand terug te komen, door een goed huwelijk. - Eindelijk kwamen de Heringa's weer op het tapijt. Hun in het water vallend diner straks, als ze 't liet afzeggen - het lachen van iedereen erom, want de gasten moesten ze toch wel ontvangen, zoo op het laatste oogenblik konden ze die niet meer waarschuwen. - Wat voor 'n gek figuur sloegen ze niet, met zoo'n verlovings-diner, waarop bruid en bruidegom ontbraken, omdat ze 't net hadden afgemaakt! -

Susy was in een stemming, waarin lachen en huilen bij haar afwisselden van zenuwachtigheid. Nu lachte ze in eens, om 't komische denkbeeld: meneer Heringa, die zeker al zwoegde op zijn toast straks, en den hemel

[p. 422]

zou danken dat die nu overbodig werd. - En de goeie mevrouw die zou zeggen: ‘Kassian. - Hoe jammer.’ - En de meisjes, die haar, onder elkaar zouden beschimpen om haar geexalteerdheid, en zouden verdedigen tegen de gasten, zóó waren de meisjes Heringa!

Maar oom was allesbehalve lacherig gestemd. ‘Je schijnt het hoog-ernstige van de zaak niet in te zien’, - zei hij geërgerd door haar doen. - ‘Ik kan er heusch niets grappigs in vinden, dat je iedereen voor den gek hebt gehouden, en ik moet je zeggen dat ik het wat mij betreft - en ook namens tante spreek ik - hóógst kwalijk nemen zou, als je werkelijk zoudt blijven bij je besluit. Wat ons betreft, behoef je dan niet meer op ons te rekenen. - Wij houden 't met Gérard.’ -

‘Natuurlijk’ - zei Susy bits. - ‘Want Gérard is voornamer dan ik. - Ik ben maar 'n arm nichtje, waarmee men niet voor den dag kan komen,.... tenzij ze zich verkoopt als gemeene-vrouw.’ -

- ... - Ze zag Amsterdam vóór zich liggen - wijd - ongezellig - zwartberookt, - vulgair - vuil - eindelooze straten onder een bedekten regenhemel, en bevolkt met dwarrelende menschenmassa, die haar vreemd was, en altijd vreemd zou blijven, haastige, elkaar duwende en dringende, met hun sjouwleven vervulde mannen en vrouwen, afzichtelijke bedelaars, bleekneuzige, vroeg-oude steegkinderen, gemeene, ruwe kerels-tronies van zoogenaamd werkeloozen, omdat ze niet werken wilden, liever rond zich spogen in de Grachten, of op den Dam rondom 't Monument. -

En ze rilde. -

Dáár was nu haar leven - haar toekomst. - Dáár zou ze oud worden, zwoegend dag in dag uit, van de ongemoedelijke Gracht-kamer naar het ongemoedelijk bureau van de Bank. - Hoe ouder ze werd, hoe meer de nieuwe jongere gezichtjes haar, de oudere en daardoor steeds minder aantrekkelijke, op den achtergrond zouden dringen bij het verreweg in de meerderheid blijvend mannen personeel van chefs en afdeelingschef. - Toch, als ze heel goed voldeed en heel rechtvaardige Hoofden trof, zou ze allicht wat opklimmen, wat grooter salaris krijgen dus, 'n paar honderd gulden meer, die haar zouden in staat stellen, als 't eten van de juffrouw al te onsmakelijk werd, in een goedkoop restaurant zich schadeloos te stellen, of 'n mooie blouse, 'n japon extra per jaar te koopen, of zich iets te verbeteren wat haar woning betreft.

Hooger zouden haar levens-illusies verder niet meer reiken! - Zoo als de anderen, als Willemien, als al die collega's die niet gelijk zijzelve uit haar eigen stand waren gevallen in een lageren, zóó zou zij nimmer trouwen, met den een of ander die haar 'n heel bescheiden middelklasse-bestaan kom bieden, van samen sloven en sjouwen, hij in zijn zaak of op 't kantoor, zij thuis met 'n hoop kinderen en géén meid. -

Nooit zou ze zich in zoo'n omgeving kunnen gelukkig voelen, nooit kunnen verlieven ook op zoo'n soort man! -

En ze dacht aan het einde, aan de groote, wijde, wreede stads-kerkhoven, waar ten slotte, wat vroeger of wat later, ook voor hááar een plaatsje wel zou zijn. -

Plaats is dáár altijd. -

Even ging 't door haar heen, toen ze keek in de Leidsche Gracht, waarom niet dadelijk, waarom wachten zóó lang, tot ze haar dáárheen dragen moesten, naar zoo'n kerkhof, al de trappen af, zoodat haar juffrouw nog ‘haar hart zou vasthouden’ dat de dragers de trappen niet beschadigden met de zware kist. -

In de Grachten, in een van de vele troostelooze wateren van Amsterdam, ging 't gauwer, minder omslachtig. En je was er in eens uit, uit je levenstijden! -

Maar 't ging haar als de anderen onder ons - ze durfde niet. - -

EINDE.