De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

De Lieve Willie.
't Verhaal van een ‘goede’ opvoeding
door Otto Ernst.

II.
(Vervolg van No. 6.)

Een verrukkelijk geniale grilligheid maakte bovendien dat hem wat hij het eene oogenblik begeerd had, een oogenblik later reeds verveelde, in welk geval hij zich nooit lang bedacht om het een dienstmeisje, of de kinderjuffrouw, wie maar het dichtst in zijn nabijheid was, naar 't hoofd te gooien.

Dienstmeisjes en juffrouwen volgden elkaar in den huize Helmerding dan ook steeds sneller op. 't Was zonneklaar dat alle hartelijkheid, alle plichtsgevoel bij ‘die schepsels’ tegenwoordig totaal ontbrak. De onbeschaamde wezens waagden het in hun vleiende karakterschilderingen van den kleinen Willie, tegenover zijn moeder te spreken van ‘schandalige bengel’ ‘onuitstaanbare aap’ en meer dergelijke lasterlijke aantijgingen. Ja, een der vertrekkende kindermeisjes durfde zelfs den armen jongen zijn natuurlijk recht als afstammeling van een menschenpaar te ontzeggen, door zijn moeder met bijna wetenschappelijke beslistheid te verzekeren, dat Willie ‘een ondier’ was. Met vele andere stervelingen zou het Willie Helmerdings roeping zijn de medische wetenschap herhaaldelijk zulk een kolossaal fiasco te bezorgen, dat de schrijver van de Kreutzersonate zich in zijn handen zou hebben gewreven, als hij er getuige van had kunnen zijn. 't Werd alweer eens duidelijk en openlijk bewezen, dat die geleerde Heeren Doktoren niet eens in staat zijn de eenvoudigste darmcatarrh te genezen. Onleesbare recepten konden ze schrijven, maar hun wetenschap was natuurlijk niet ver genoeg gevorderd om met de mogelijkheid rekening te houden, dat Willie misschien bij 't innemen der drankjes, de tanden op elkaar zou klemmen en zijn verpleegster de kostbare vloeistof in 't gezicht zou proesten!

Een toch al verzwakte maag nog een sober dieet opleggen - een koortsig kind koude douches voorschrijven: dat waren nog zoowat de onschuldigste invallen van hun vivisektische wreedheid. 't Mocht werkelijk een wonder genoemd worden, dat er na zooveel kwakzalvers toch eindelijk nog een dokter te vinden was, die alle moeilijkheden op een even verrassende als begrijpelijke wijze oploste! Deze man merkte met een fijn spotlachje op dat de grondoorzaak van Willie's ziekten in de apenliefde zijner ouders gezocht moest worden, en dat den jongen niets ontbrak dan een verstandiger vader en moeder. Mijnheer en mevrouw Helmerding luisterden met open mond en een zeer intelligent, beleefd glimlachje naar 's dokters met overtuiging uitgesproken diagnose. Voor de rest, verklaarde de man der wetenschap, liet het hem volmaakt koud, of ze een gestopte worst van hun kind wilden maken. Wenschte men zijn voorschriften echter niet op te volgen, dan hoefde men het niet te wagen hem nog eens te laten roepen; hij zou zoo vrij zijn de dienstbode de deur te wijzen.

Tot ieders blijde verrassing knapte Willie na dit recept merkwaardig gauw op, een bewijs alweer dat ook in de geneeskunst de moedertaal boven de Latijnsche de voorkeur verdient.

Een der treurige gevolgen van Willies kwaal was ook een langdurige oorontsteking, waarvoor hij regelmatig ingespoten moest

[p. 106]

worden. Dergelijke behandelingen plegen, ondanks de geruststellende verzekering der doktoren, nooit heel aangenaam te zijn. Trouwens, men kan over 't algemeen niet veel waarde hechten aan het subjectieve oordeel der medici in dit opzicht; het komt voor dat iemand, na een allervriendelijkste mededeeling dat er maar een lichte, niet pijnlijke operatie noodig is, een been wordt afgezaagd. Dit neemt echter niet weg dat het overdreven en niet voldoende gemotiveerd mocht genoemd worden wanneer Willie, telkens als de inspuiting moest plaats hebben, een soort kannibalendans begon uit te voeren, verschillende voorwerpen kapot sloeg, vertrapte of verscheurde, of zijn moeder in den vinger beet.

Papa zag, als handig man van zaken, al heel gauw in, dat hij er het voordeeligste zou ‘afkomen’ als hij zijn lieveling voor elke inspuiting, die hij moedig doorstond, een mark beloofde. En zoo gebeurde het.

‘Eerst op tafel leggen!’ bedong Willie met zijn gewone trouwhartige rondheid, want hij had zijn vader reeds lang als het toonbeeld van een slim, scherpzinnig man leeren kennen.

De ouders keken elkaar met een gelukkig glimlachje aan. Zoo'n bij-de-hande rakker toch!

‘Nou goed dan, daar ligt het.’

‘Dat is maar een tien-penning-stuk!’

‘Papa schudde van 't lachen en haalde eindelijk zijn mark te voorschijn.

Met het geld mocht Willie vrij doen wat hij wou, en daar hij bij elken bereikbaren banket- tabak- speelgoed- en snoepwinkel probeerde hoeveel hij voor zijn geld koopen kon, leerde hij dus al vroeg de waarde van het aardsche slijk kennen.

De schrandere lezer zal stellig reeds lang de gevolgtrekking gemaakt hebben, dat Willie in zijn omgang met andere kinderen bijzonder veel innemends moet gehad hebben.

In de eerste jaren zijner teedere jeugd lokte hij altijd groote vroolijkheid uit door zijn kindermeid, zijn moeder of zijn vader in 't gezicht te slaan. Als er bezoek was, moest de in vrijheid gedresseerde Willie geregeld zijn kunsten vertoonen.

“Willie, sla mij eens,” moedigde Mama aan, en Willie, niet in 't minst van plan complimenten te maken, “sloeg haar eens.”

“Aardig hè?” vroeg mevrouw Helmerding, stralend van moedertrots.

Geen gast kon dan weigeren toe te stemmen dat het werkelijk buitengewoon aardig was.

Willie ging in later jaren getrouw op den ingeslagen weg voort. 't Was hem bepaald een behoefte vreemde kinderen te stompen, aan 't haar te trekken en zoo hard te duwen, tot ze op hun neus vielen.

Maar hij nam daarbij altijd de eerbied in acht, die hij, zooals hij zeer goed wist, oudere en grootere kinderen verschuldigd was; slechts de kleintjes schonk hij zijn gunstbewijzen.

Bij voorkeur viel hij ze van achteren aan, alleen om de verrassing grooter te doen zijn.

Zaten de slachtoffers hem dan achterna, dan voelde hij zijn hulpbehoevendheid in haar vollen omvang; als een razende stoof hij naar huis, zonder ophouden Mama-a-a!’ brullend, tot hij de deur bereikt had en weer in de veilige atmosfeer der moederlijke liefde op adem kon komen. Daar werd hij zich plotseling zijn mannelijke waardigheid bewust, rekte zich in zijn volle lengte uit, wachtte zijn vervolger met hooge koelbloedigheid af en spuwde hem in 't gezicht, zoodra deze dicht bij hem gekomen was. Geen otter kon ooit handiger in 't water schieten, dan Willie na die heldendaad in huis gleed.

‘Ze willen me weer kwaad doe-oen!’ huilde hij dan zijn moeder met groot misbaar toe. Wee dan den vader of de moeder die het waagde bij mevrouw Helmerding te komen om zich over Willie te beklagen! Zooals de leeuwin haar welp verdedigt, verdedigde zij haar ‘kind’ - hoe alles-verontschuldigend, hoe aandoenlijk klonk dat teedere woordje ‘kind!’ Haar kind, o! - en onderwijl gluurde de jongen met allerlei leelijke grimassen achter den beschermenden rok zijner moeder uit.

Met denzelfden hartstocht, hoewel natuurlijk ter wille van de gastvrijheid wat netter en voorzichtiger, kneep en pofte Willie de kinderen die met hun ouders bij de Helmerdings op bezoek kwamen. Aan 't geschreeuw, dat hiervan geregeld het gevolg was, werd steeds een einde gemaakt, doordat de bezoekende ouders, zooals 't behoort, hun kinderen voor hun ongepast gedrag eens flink bebromden. De beleefdheid is zoo'n vraatzuchtige deugd, dat ze dikwijls alle andere deugden opslokt. Volwassen gasten, aan wie Willy onmiddellijk vroeg wat ze voor hem hadden meegebracht, bewees hij de eer tegen hen op te klauteren, zijn laarzen aan hun kleeren af te vegen, hun den bril van den neus te rukken, met sigarenasch te bemorsen en door zeer weetgierige vragen omtrent de meest persoonlijke

[p. 107]

en kiesche aangelegenheden te onderhouden. De waarheid gebiedt hier mee te deelen dat de bezoekers die vriendelijke attenties aanmoedigden, doordat ze op de zachte vermaningen der ouders betuigden, dat het werkelijk niets lastig was, dat het volstrekt niet hinderde, dat de jas met borstelen weer schoon was en ze Willie gerust zijn gang moesten laten gaan; ze vonden het wel aardig, enz.

‘Ja? - Wezenlijk?’

Zeker, ze méénden het. Ze zouden bij hun ziel en zaligheid gezworen hebben dat hij ‘een bizonder levendig, grappig kind’ was, een critiek die ze op den terugweg bevestigden door als hun overtuiging uit te spreken, dat die goeie Helmerdings nog plezier van dat lieve zoontje beleven konden!

't Spreekt vanzelf dat Willie zijn eerste onderwijs thuis ontving; tot zijn ongeluk echter van personen, die, de een zoowel als de andere, niet tegen hun taak waren opgewassen, en wien mijnheer Helmerding hun salaris - hij droeg zijn goudstukken en muntbiljetten los in zijn vestzakje, en uit zijn vestzakje betaalde hij ook - toesmeet met de beleefde vraag, hoe ze de brutaliteit durfden hebben zich als opvoeders te laten ‘anggascheeren’ daar uit alles bleek, dat ze geen flauw begrip hadden, hoe men met kinderen moest omgaan.

Het echtpaar Helmerding moest zich dus den zeer begrijpelijken ouderwensch uit het hoofd zetten, hun eenigste ver buiten den nadeeligen invloed van andere kinderen op te voeden.

Tot eer van het moederhart dient gezegd, dat Willie zijn eersten schooldag niet hoefde te doorleven zonder een smakelijk twaalfuurtje. Zijn moeder had hem met een halve koude kip, een fleschje rooden wijn, twee sinaasappelen en een half pond bonbons toegerust. Ook moeten we vader Helmerding tot zijn eer nageven, dat hij Willie in een rijtuig met twee paarden naar de voorbereidende school voor 't gymnasium reed.

De eerste weken verliepen zonder eenig feit van beteekenis; voor alle lesuren toonde de jonge Helmerding in zoover dezelfde belangstelling, dat hij onder alle voortdurend aan de verdelging van zijn tweede ontbijt dacht, een leerstof die zijn geheele oplettendheid vereischte. Evenals de jonge Lessing, maar in eenigszins andere beteekenis, kon men hem bij een paard vergelijken, dat dubbel voer noodig heeft. Ten opzichte van de leerstof legde Willie die zwakheid en gevoeligheid aan den dag, die zijn moeder van te voren, met een herhaald beroep op 's leeraars medelijden, als een der meest in 't oogvallende eigenaardigheden van ‘haar kind’ had aangeduid. Met de overgroote gevoeligheid van het kruidje-roer-me-niet sloot hij zijn geest onmiddellijk zoodra deze met eenig begrip in aanraking werd gebracht, en het ‘Noli me tangere’ (in zijn moeders taal: 't Raakt me allemaal niks’) stond onveranderlijk op zijn gezicht te lezen. Zijn gelaat behoorde zeker tot de soort welke men in romans beschreven vindt en ‘die slechts in zeer zeldzame oogenblikken plotseling levendig worden’.

Deze oogenblikken braken voor Willie aan zoodra het vrije kwartier begon. Op de speelplaats verwierf hij zich stormenderhand den algemeen en haat en afschuw. Tot zijn groote teleurstelling ondervond hij dat het knijp- en pofsysteem hier op gevoeligen tegenstand stiet. De verhouding tusschen de familie Helmerding en de school bleef evenwel gedurende een vrij langen tijd uitstekend, totdat Willie, eerst met een verre van mooi, en eindelijk zelfs met een heel slecht rapport thuiskwam.

Toen achtte mijnheer Helmerding Sr. het oogenblik gekomen om het hoofd der school in een kernachtige toespraak, de kolossale gebreken van zijn onderwijsinrichting en de totaal verkeerde principes, volgens welke de daar gebruikelijke opvoedkundige maatstaf werd aangelegd, duidelijk te gaan maken. Hij droeg daarbij zorg, goed te doen uitkomen, dat ‘zijn kind’ toch een kind van welgestelde, beschaafde en deftige ouders was. Het hoofd, een zoo kalme persoonlijkheid, dat zijn kalmte altijd den indruk van groote wellevendheid maakte, veroorloofde zich de opmerking dat het altijd min of meer gevaarlijk was zoo apodictisch over dingen te oordeelen, waarvan men niet op de hoogte behoefde te zijn. Met deze woorden legde hij mijnheer Helmerding het register voor, waarin de grofste vergrijpen en brutaliteiten van den leerling Willie Helmerding stonden ingeschreven, ingevolge de leer, dat de statistiek een voortreffelijke wetenschap is. Voor 't overige kon hij vader Helmerding nu al wel voorspellen, dat zoon Helmerding naar alle waarschijnlijkheid niet aan de eischen voor het overgangsexamen zou kunnen voldoen, en hij dus met Paschen moest blijven zitten.

Mijnheer Helmerding antwoordde schamper,

[p. 108]

dat hij dát wel eens zou willen zien! Er bestonden gelukkig nog andere scholen, die zijn zoon met open armen zouden ontvangen en die ‘aan de individualiteit van den leerling’ (dit had Papa Helmerding ergens opgevangen) meer recht zouden laten wedervaren. 't Hoofd der school merkte daarna met een diep bedroefd gezicht op, dat het hem werkelijk speet door dit dreigement niet zóó van zijn stuk te worden gebracht als zijn bezoeker scheen te verwachten, dat, voor zoover hij wist, geen enkele school aan luie en slecht-opgevoede ‘individualiteiten’ gebrek had, en het personeel van een openbare school het vertrek van jongens als Willie Helmerding, gelukkig niet met leede oogen hoefde aan te zien.

Onderweg naar huis, zocht de heer Helmerding, tandenknarsend van woede, naar een uitdrukking die verachtelijk en vernietigend genoeg klonk om er het hoofd mee aan te duiden. Zijn gansche, grenzenlooze geringschatting voor den man moest in deze betiteling worden uitgeput. 't Duurde niet lang of mijnheer Helmerding vond deze uitdrukking in het woord ‘hongerig’. Hij kon zich geen schandelijker karaktereigenschap denken dan honger. ‘Zoo'n hongerige schoolmeester!’ knarste hij dus, ‘zoo'n hongerige schoolmeester!’

Thuisgekomen deed hij al wat hij kon (dit zou ieder onpartijdig toeschouwer hebben moeten erkennen) om zijn vrouw en zijn zoon duidelijk te maken, ‘hoe hij die schoolvos de les gelezen had’, en zijn uitvoerige beschrijving eindigde met de hartelijke, inniggevoelde vaderlijke vermaning tot Willie gericht: ‘Je hoeft je niks te laten gezeggen, hoor!’

Ondanks alles, gebeurde het ongehoorde! Men had de onbeschaamdheid het echtpaar Helmerding met de vacantie mee te deelen, dat de lieve Willie zich nog eens de lasten van het onderwijs in de eerste klas moest laten welgevallen. Deze keer trok mevrouw Helmerding op het schoolhoofd los.

Dat haar Willie niet kon overgaan was natuurlijk alleen het gevolg van het plichtsverzuim der onderwijzers. De werkelijk met een vernietigende kalmte bedeelde paedagoog antwoordde, zonder op de strekking van deze opmerking in te gaan, met een zeer leerzame en zeldzaam boeiende voordracht over het rechtswezen in 't algemeen en processen wegens laster in 't bizonder, waarbij hij duidelijk in 't licht stelde, dat dergelijke processen helaas niet altijd met een geldboete, maar in sommige gevallen ook wel eens met een zeer lastig-beslag leggen op de vrijheid der veroordeelden eindigen.

Aan den klasseonderwijzer, die bij het gesprek tegenwoordig was, vroeg de gekrenkte moeder, of hij misschien niet van haar Willie hield en hij hem daarom had laten zitten; waarop deze jonge man, minder kalm en wat ruwer dan zijn ‘hoofd’ haar vroeg, of ze soms dacht dat hij alle verwende luilakken met dezelfde apenliefde zou kunnen behandelen als hun respectieve moeders; waarop de beleedigde mama verklaarde dat ze haar zoon nu onherroepelijk van school nam, ja, dat ze hem zelfs geen dag langer zou laten in een omgeving, waar zijn streven zoo treurig weinig waardeering vond; waarop de kalme hoofdonderwijzer zich zwijgend van zijn zetel verhief en eenige malen veelbeteekenend, met tusschenpoozen van omstreeks drie seconden, afwisselend naar mevrouw Helmerding en naar de deur keek.

Willie werd naar een particuliere school gezonden - dat sprak vanzelf - een heel dure - dat sprak óók vanzelf! Papa Helmerding legde er bizonder den klemtoon op dat hij voor zijn stamhouder een hoog schoolgeld betaalde. De directeur klopte Willie vriendelijk op den schouder met de verzekering, dat hij hier wel flink leeren zou, daarvoor zou hij, de directeur wel zorgen.

Daarna ontwikkelde deze heer den vader in schoonklinkende frases zijn paedagogisch programma, in welks geest zijn onderwijzend personeel, graag of niet, had te arbeiden - hij duldde eenvoudig niet dat ze ook maar iets anders deden dan hij het wenschte; dat wil zeggen, hij duldde dit niet van zijn leeraren. Van de leerlingen zooiets te eischen, voegde de directeur er met een vriendelijke blik op Willie bij, zou natuurlijk gruwelijke pedanterie wezen.

Zonder veel moeite kon men dus uit de heele redenatie opmaken - hij duidde die gevolgtrekking bovendien in alle bescheidenheid aan - dat het groote succes van zijn inrichting in den grond der zaak uitsluitend aan zijn goede leiding te danken was.

Geen school kon zoo nauwgezet rekening houden met de individualiteit der leerlingen als de zijne. Hier zou mijnheer Helmerding nog eens iets kunnen beleven op 't punt van waardeering der individualiteit - o - 't was eenvoudig niet in woorden te brengen hoe ieders individualiteit hier tot zijn recht kwam!

[p. 109]

Men dácht in zijn instituut aan niets anders dan aan de ontplooiïng van 't individu! Iedere letter in taal- of schrijfles, iederen klank bij het zangonderricht, iedere stelling in de geometrie mocht de leerlíng vormen of bewijzen volgens zijn bepaalde individualiteit, ook wanneer die individualiteit neiging vertoonde een stelling niet te bewijzen.

Mocht mijnheer Helmerding of zijn kleine, flinke Willie (een vaderlijk tikje van 's directeurs wijsvinger tegen den wang van den tweehonderd-mark-scholier) ooit door maatregelen van het onderwijspersoneel gehinderd worden, dan moesten ze maar bij hem komen. Rechtvaardigheid was zijn levensprincipe.

(Wordt vervolgd).