De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

De Confessies van den heiligen Augustinus.

De schoonheid en heerlijkheid der ziel is een inwendige, daarin heeft God Zijn welbehagen, en omdat de ziel als zij een weinig Gode waardig is geworden, tot Zijn beeld veranderd wordt, zoo verlustigt Hij zichzelf in haar, en dan is zij aan alle schepselen onttrokken. Het is zeker dat God in den grond onzer harten woont, en daar Zijnen zetel gelijk in den hemel heeft; maar Hij openbaart zich slechts aan haar, als de ziel de reinheid ernstig begeert...
J. de Bernières de Louvigny.

Er zijn veel godsdienstige werken, die nu nog gelezen worden, maar weinige die zoo zeer de aandacht verdienen als de bekentenissen van den heiligen Augustinus.

De kerk heeft hem heilig verklaard die zijn onheiligheid ten diepste betreurd heeft, oprecht heeft bekend en boete gedaan. Augustinus' bekeering van zijn langen dwaalweg kan niemand zonder tranen lezen.

Hij was een kind als andere kinderen met heftige begeerten en hartstochten, die niet in het goede spoor geleid, naar het verderf sleepen. Nooit is een kind zoo beweend, zelden zijn zulke heilige gebeden om zijn behoud tot God opgestegen als die zijner vrome moeder Monica.

‘Een kind van zulke gebeden kan niet verloren gaan’ zei eens tot haar een priester tot wien zij gegaan was om haar zoon te helpen redden.

[p. 99]

Voor haar dood mocht zij getuige zijn van zijn bekeering, mocht zij ervaren de getrouwheid Gods, die langs Zijne wegen, niet de onze, Zijn verloren kinderen tot zich roept, want iedere ziel is God's geheim...

Zeer schoon heeft Augustinus beschreven de armoede van den werelddienaar, tegenover den rijkdom van den arme die de wereld en haar fortuin vaarwel gezegd heeft.

Toen hij op het toppunt van zijn redenaarsroem was, geëerd om zijn gaven en zijn geleerdheid, en zich toch zoo diep ellendig voelde, verstoken van den omgang met God, zag hij een bedelaar, die vroolijk was, en vroeg zich af waarom hij nog langer die vergulden ketenen sleepen bleef.

Eerst toen hij ze geheel had afgeschud, zich van zijn dwaalweg had bekeerd, en alleen leefde ten dienste van God, was Augustinus zoo gelukkig als men slechts op aarde worden kan.

Lang had hij over allerlei vraagstukken nagedacht waarvan wel de voornaamste zijn: de oorsprong van het goede en booze, daar God toch alles goed geschapen heeft, en het Wezen van God. Hij kwam tot de overtuiging dat wie het booze doet, zichzelf van het goede berooft, dat het een roof is aan de ziel gepleegd, die met al haar gaven en krachten het Hoogste toebehoort. Wij bidden: Uwer is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid. Van deze heerlijkheid, van deze kracht ontdoen wij ons, zoo wij het booze volgen, maar daar God alle dingen doet medewerken ten goede, voor hen, die Hem zoeken en liefhebben, zoo bedient Hij zich dikwijls van het kwade dat de mensch in blindheid en onwetendheid bedrijft om het alleen-goede hem duidelijk voor oogen te stellen.

Het wezen Gods kunnen wij slechts in ons zelven ontdekken, naar de uitspraak van Jezus: het Koninkrijk der hemelen is binnen in u zelven. Wij vinden God, als wij onder Zijne leiding terugkeeren tot het beste van ons zelven. Daar vinden wij den oorspronkelijken schoonen vorm der ziel terug, die wij door dwaalleeringen en dwaalwegen verloren.

‘Laat heb ik u lief gekregen o, gij oude en nieuwe Schoonheid’ schrijft Augustinus. ‘Laat heb ik U liefgekregen. Zie gij waart inwendig en ik was uitwendig! Gij waart met mij, en ik was niet met U.’ -

De Apostel Johannes getuigend van de liefde, lost zeer eenvoudig het raadsel op, 't welk het wezen Gods voor ons, menschen, inhoudt:

‘God is Liefde - en die in de liefde blijft, blijft in God en God in hem.’

Het is bekend dat Augustinus aan beschermengelen geloofde:

‘Onze beschermengelen bewaken en beschermen ons met groote zorg en trouw. Zij komen tusschenbeiden, tusschen ons en U, o Heer, onze verzuchtingen en begeerten tot U dragende, en de dierbaarste zegeningen van Uw genade tot ons brengende. Zij helpen ons in onzen arbeid; zij moedigen ons aan in den strijd. Zij beminnen hem, dien Gij bemint. Zij verlaten hem aan wien Gij U onttrekt.’

Aan de kracht van het gebed hechtte hij groote waarde.

Eens toen hij gekweld werd door zulk een hevige tandpijn dat hij dacht krankzinnig te zullen worden, riep hij zijn geloovige moeder en allen die met hem in hetzelfde huis verkeerden op, innig met hem te smeeken om verlossing van dit euvel.

En terwijl zij in gebed verzonken waren verdwenen de smarten als door een wonder.

Doch geen wonder voor hen, die aan het ingrijpen gelooven van de onzichtbare wereld in de zichtbare.

Gingen wij toch maar altijd met onze lichaams- en zielepijnen tot dìen éénen waren Heelmeester. Wij zouden dadelijk leniging vinden. ‘Het gebed van den geloovige vermag veel.’

Augustinus' vrome moeder bad en smeekte alles af van den Heer, ja zij vroeg Hem haar door gezichten en openbaringen in kennis te stellen van hetgeen voor haar van de hoogste waarde was.

Niet altijd kreeg zij antwoord, en daar zij de gave der onderscheiding verkregen had wist zij zeer goed ijdele droomen en fantastische voorstellingen te onderkennen van de heilige antwoorden uit het rijk der geestelijke krachten. Hoelang de dag ook uitbleef van de bekeering haars geliefden zoons, geen oogenblik twijfelde zij langer aan zijn behoud sinds zij daaromtrent door een voorspellenden droom was gerustgesteld.

Veel te denken geeft de eenvoudige en toch diepzinnige gebeurtenis welke plaats vond bij Augustinus' bekeering.

Toen hij zich heftig weenend en bitter beschuldigend onder een boom had neergeworpen, en waande dat de storm van smart, rouw en schaamte hem vernietigen zou,

[p. 100]

hoorde hij eensklaps een stem als komende uit een naburig huis, die zingend zeide en herhaalde:

‘Neem en lees - neem en lees.’

Augustinus hief het hoofd op en zag om zich heen, maar er was niemand. Zoo machtig had die liefelijk manende stem hem in het hart gegrepen, dat hij zijn tranen afwischte, haastig opstond, vast overtuigd dat dit een goddelijk roepen was, de lokstem van liefde, troost en vermaning, waaraan hij van nu aan niet meer ongehoorzaam was. Van den heiligen Antonius had hij gehoord dat hij zich een opgeslagen woord tot waarschuwing had doen dienen, en daaraan denkende keerde Augustinus in groote haast naar de plaats terug waar hij zijn vriend Alypius had verlaten toen het oproer in zijn ziel begon te woeden.

Daar vond hij op de tafel de brieven van den apostel Paulus en het boek openslaande waren de eerste woorden die zijn oogen troffen, de volgende:

Romeinen 13. ‘De nacht is voorbijgegaan en de dag is nabijgekomen: laat ons dan afleggen de werken der duisternis en aandoen de wapenen des lichts.

Laat ons als in den dag eerlijk wandelen: niet in brasserijen en dronkenschappen, niet in slaapkamers en ontuchtigheden, niet in twist en nijdigheid.

Maar doet aan den Heer Jezus Christus...

Zij, die geleerd zijn, hebben dikwijls groote moeite den eenvoud van het Evangelie aan te nemen, de goddelijke kern te vinden in het eenvoudig hulsel.

Ook Augustinus had in het begin zijner bekeering te strijden tegen wat hij noemde: den hoogmoed der schoolgeleerdheid. Opgevoed in alle wijsbegeerte en wetenschap van dien tijd, waande hij die verheven boven de wijsheid van het Evangelie.

‘Wanneer ik slechts de waarheid van het Evangelie kende,’ zegt de Bernières de Louvigny, ‘dan kende ik alle bedrog der schepselen niet.’

Zoo spoedig kan de mensch de dwangvoorstellingen niet overwinnen welke zijn opvoeding en zijn levensomstandigheden, in geest en karakter hebben gelegd. Ook zijn vriend Nebridius, aan wien Augustinus vele brieven schreef, kon in het eerst niet overwinnen den hoogmoed, die in zijn geschriften zìch openbaarde, want ‘hij wilde liever dat zij geurden naar de hooge boomen der schoolgeleerdheid, dan naar de heilzame kruiden in Gods wondergaarde, die den slangen verderfelijk zijn.’ (Augustinus).

Waarheid te leeren onderscheiden van den leugen, dit is voor allen de weg om tot verlossing te geraken.

Augustinus, door schade wijs geworden, leerde dat zonde en hartstocht den mensch ongelukkig maken. Wat zijn geheele omkeer lang vertraagde, was juist de prikkel van zijn hartstocht, de jarenlange gewoonte zich aan zijn begeerte over te geven. Slechts door het gebed verkreeg hij de kracht de verkeerdheid van den wil, oorsprong van het booze, te overwinnen. Hij leerde inzien wat heiligt in het huwelijk der liefde, wat onheilig maakt in losse banden. Hoewel niet gehuwd, leerde hij het familieleven hoog stellen, de liefde van ouders en kinderen, van broeders en zuster onderling, de wederzijdsche opoffering, de trouw, het onderling verband, gevoel van solidariteit. De liefde tot de kinderen roept in het hart der menschen de schoonste en edelste gevoelens wakker. De ruwheid wordt verzacht, de zelfzucht, zelfverzaking.

De opvoeding is zelfopvoeding, de smart werkt louterend, ja dikwijls is het grievend leed, gedragen om een gestorven kind, de spoorslag geworden tot meer geheiligd leven, tot een vruchtbaar zoeken en troostvol vinden in het onvergankelijke.

Niet langer wilde Augustinus zijn kracht verdeelen aan den schijn maar in eeuwige onverdeeldheid God dienen en Hem toebehooren.

De heilige schriften waartegen hij eens in blindheid had geijverd met bittere en minachtende woorden, werden hem nu een ware bron van troost, versterking en verkwikking.

Hoe verlangde zijn hart dit alles aan de menschen mee te deelen, maar hij vond niets. Had hij toch eenmaal zelf behoord tot degenen die ooren hebbende niet hooren, oogen hebbende niet zien. Nu was het geestelijk gehoor en het geestelijk gezicht bij hem geopend en plotseling hoorde en zag hij onuitsprekelijke dingen.

Dit is de oplossing van het mysterie dat als een gordijn hangt tusschen de zichtbare en de onzichtbare wereld. Indien wij ons tot God wenden, Hem, den oppersten Geest, aanroepen in den bittersten nood der ziel, zal Hij ons hooren en ons op Zijne wijze, onbegrijpelijk voor ons, maar duidelijk waar-

[p. 101]

neembaar, Zijn troost en sterkte mededeelen, een vrede zooals de aarde niet geven kan. Want de vertroostingen der wereld zijn slechts uiterlijk en schijnbaar; alles wat de hoogste Geest ons schenkt is innerlijk en blijvend en maakt onze toenemende vreugde en zaligheid uit. ‘Het licht van Gods aangezicht is geteekend boven hunne hoofden.’

In ieder mensch berust ingeschapen de drang naar geluk. Onze hoogste en blijvende gelukzaligheid ligt in hetgeen blijvend en onveranderlijk het Allerhoogste voor ons is - in God.

Ons ongeluk wordt veroorzaakt door het zoeken naar geluk op verkeerde wegen, door het stellen van ons zieleheil op wereldsche en vergankelijke dingen.

Hebben wij den rechten weg, het ware voorwerp van dit streven naar geluk gevonden, zoo houdt het zoeken op. De vrede wordt bestendigd. Die vrede maakt het hart stil en indachtig, het doet de ziel opmerkzaam luisteren, aandachtig toezien; het doet den geest leven in geheven staat, verwachtende de heilige inwerkingen uit het rijk der gelukzaligen.

‘De gemeenschap der heiligen’ waarvan Paulus spreekt.

Wanneer wij letten op den geest van dezen tijd, waarin de mensch alles uit zichzelf meent te vermogen, in blinde zelfwaardeering omwandelt, en de kracht des Allerhoogsten niet schijnt noodig te hebben, dan denken wij met eerbied en liefde, aan den geheiligden Augustinus die ook na zijn bekeering zichzelf bleef wantrouwen, wiens dagelijksche bede was: ‘God erbarm u over mij. Laat alle zondig begeeren en denken ver van mij zijn.’

Was er iets dat hem beklemde omdat wij slechts menschen zijn en geen engelen, zoo droeg hij ootmoedig, en vertrouwend zijn belangen op aan God en vond daar zijn rust en blijdschap.

‘Ik vermag alles in Hem, die mij sterkt’ waren de woorden van Paulus, die Augustinus bizonder liefhad ‘Mijn kracht wordt in uw zwakheid volbracht’, sprak God in Paulus' ziel wanneer hij waande te bezwijken.

Tegen de verrukking der hoogere zintuigen streed Augustinus zijn gansche leven, zijnde de streeling der oogen, en van het gehoor.

Schoone gestalten, beelden, kleuren boeiden zijn aandacht en het licht omgoochelde zijn zinnen, zoodat hij treurig werd wanneer de zon niet scheen.

O, innerlijk licht, glans van het geestelijk zien dat vaak de zielen der blinden omstraalt, zoodat zij meer aanschouwen dan zij die leven in de gloedrijke beelden van den dag!

Het uiterlijk zien behoeft ons niet af te brengen van het innerlijk schouwen, doch de glans en heerlijkheid waarmede de groote Maker alles geschapen heeft, zal onze harten in dankbaarheid opvoeren tot de onvergankelijke schoonheid in de gewesten van blijvend licht.

Alles wat menschen maken, wat bewust of onbewust, de ziel mededeelt aan de kunstenaarshand, het komt uit die eenige, heilige bron van Inspiratie die alle ware artisten bezielt.

In plaats dat het hoogere zingenot (Muziek, Poezie, beeldende kunst) ons gemoed ontzenuwt, moet het ons sterken, verheffen, veredelen - opvoeren tot het rijk van dien wonderbaren Werker van wien de zichtbare en de onzichtbare schoonheid uitgaat. Iedere ziel is een daad van den Schepper en bij Hem alleen zijn de wegen bekend, waardoor Hij zijn kinderen tot zich trekt.

Strijders voor den Heer, liefdeboden in Zijn heiligen dienst, herauten van Waarheid en Schoonheid, zij allen weten van waar hun de kracht wordt toegezonden om hoog boven het ijdel gewoel der wereld de glanzende banier te houden waarop het geheimzinnige teeken van Gods hand geschreven staat.

‘Alles is den mensch vergund doch alles is niet oorbaar.’

Zoo veroordeelt Augustinus het nieuwsgierige indiscreete in de wetenschap, dat alleen is om de wetenschap zelve (soms een verkeerde en schadelijke) en niet om het welzijn der menschen. Ja, men geeft dikwijls voor, dat dit welzijn handelen doet, terwijl de meest ergelijke en baldadige nieuwsgierigheid den mensch drijft. Hoe menigeen heeft zijn schoone fijngevoeligheid bot gezaagd op allerlei onschuldige, gemartelde dieren, terwijl toch ieder wezen ons heilig moest zijn en geen leven onnut worden opgeofferd.

Wat hecht men toch een gewicht aan dit vergankelijke lichaam, aan dit kortstondig bestaan, als of er geen eeuwigheid ons wachtende is!

Laat ons eenvoudig, natuurlijk en verstandig leven en vele ellendige kwalen zullen verdwijnen, waarvoor men nog altijd het remedie zoekt in de lichamen van onschuldige slachtoffers. Onze dwaasheden en zonden maken

[p. 102]

het leven zoo gecompliceerd, voeren een heirleger aan van allerlei ellenden terwijl alles eenvoudig hierop neerkomt wat Christus gebood: ‘Hebt God lief boven alles en uw naaste als u zelf.’

De liefde doet den naaste geen kwaad, de liefde zoekt zich zelve niet.

Stellen wij ons voor: een wereld waar dit heilig gebod werd nageleefd - en de aarde zou een paradijs zijn. Een verrukelijke natuur omgeeft ons, wij hebben menschen en dieren om lief te hebben, kunst en geheiligde wetenschap geven het leven een diepere beteekenis.

Wat groeit en bloeit hier toch alles op aarde om deze plaats tot een lusthof te maken! Met het geschonkene tevreden kon men zich uit al dien rijkdom een Eden scheppen - doch neen - de mensch gaat vaak voorbij wat zoo liefelijk uitnoodigend voor hem ligt. Er moet gezocht worden, gejaagd naar geld of eer, naar hooge betrekkingen, waar de schijnbare hulde en eerbetooning der menschen, ten valstrik wordt. Te heerschen om te heerschen, gevreesd te willen worden en gediend uit ijdel machtbetoon - het zijn zulke groote gevaren voor de ziel, dat zij, die zich aan het publieke leven wagen, wel mogen ompantserd zijn met de wapenrusting waarvan Paulus spreekt.

Gelijk Augustinus het indringende en onbescheidene in de wetenschap afkeurt, zoo spreekt hij met veel grooter afkeer zijn oordeel uit over hen die uit de onzichtbare wereld teekenen, krachten en wonderen begeeren, verschijningen oproepen, om van het geestelijk leven en zijn inwerking gebruik te maken voor hun hoogmoedig waanweten.

Voor allen die naar verlossing en naar de heiligste wetenschap vragen, is tot in alle eeuwigheid een groot en glanzend teeken aan den hemel verschenen, het Teeken van het Kruis, in welks nimmer falend licht, de naar heiliging zoekende mensch, een leven kan overdenken, en tot voorbeeld kiezen, dat in zijn volmaaktheid getuige geeft van een niet menschelijke maar goddelijke kracht.

Volgens de oude Joodsche wet moest, ter ontzondiging, met Paschen, een lam geofferd worden, met welks bloed de priester het volk besprenkelde in den voorhof des tempels vergaderd.

Deze wet, dit zinnebeeld der ontzondiging, werd in al zijn strengheid, door Jezus' sterven tot in de kleinste bizonderheid vervuld.

‘Ziehier het lam, dat de zonden der wereld wegneemt’ sprak de profeet Johannes de Dooper, Jezus ziende.

Kan men zich een roerender beeld van liefelijkheid en onschuld voorstellen dan een lam?

Bij zijn schuldeloosheid bezat de Heiland een kracht, die Hem in waarheid tot den Verlosser der menschen maakte.

In dit teeken, in dit heilige symbool, bezitten wij een kostbaar aandenken aan Gods barmhartigheid voor zijn afvallige en dwalende schepselen.

Wie in dit licht wandelt, zal zeker gaan.

Gelijk Jezus ook geen teekenen van den hemel bezwoer, maar krachtens Zijn heiligheid en de wonderbare inwerking van boven, teekenen deed, zoo is het ook ons toegestaan gebruik te maken van de heilige gaven en van de wetenschap die dergelijke geschenken doet aanwenden tot genezing der menschen, tot het heil hunner zielen.

‘Gij zult grootere teekenen zien dan deze,’ was Jezus' voorspelling, gedachtig aan Zijn opstanding en verschijning.

En gelijk Christus geen dooden opriep, maar Zijn geest heilig hield en ontvankelijk stelde voor de hoogste openbaringen, zoo ook moeten wij trachten ons leven en denken te heiligen, opdat wij eenmaal waardig bevonden worden, gelijk die gezegenden uit de Schrift, die somtijds door engelen werden bezocht en voorgelicht.

Geen voorijlig vragen, geen onbescheiden indringen, maar een rustig wachten, geloovig verbeiden, een voortdurend innerlijk verkeer met den Allerhoogste, tot Wien wij onze gebeden opzenden, nooit onverhoord.

De geestelijke gaven, waarom wij smeeken, zal God ons schenken, volgens Zijn nooit falende belofte, en daar zij, die gelooven niet haasten, maar zich gelukkig voelen in hun innige overtuiging, zoo zullen zij ook tevreden zijn wanneer de openbaringen uit het onzichtbare hen vooralsnog onthouden worden.

Zij zullen alleen zichzelf angstvallig toetsen of er nog iets in hun werken, of denken kan zijn, dat God niet welgevallig is, en zoo zullen zij leven, zonder teekenen te vragen, noch verschijningen op te roepen, maar met het aangezicht geheven naar den stralenden bergtop waar eens Gods majesteit zich voor allen zal ontsluieren.

JOSEPHINE GIESE.