De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Uit den ouden tijd.
door A.J. Servaas van Rooyen. Oud-Gemeente-archivaris.

XXXIV.
Vrijen, trouwen, geboren worden, begraven, rouwen.
V. (Slot.)

Nu willen we eens onder de oogen zien de kosten eener vrij deftige begrafenis omstreeks 1650.

We putten daartoe uit den Inventaris van Claes Avignon, opgemaakt in 1648.

Heiltje, in het huis met het uithangteeken de wissel, verhuurde de mantels en het doodskleed voor elf gulden.

Jan Kray leverde het laken van twee pakken kleeren en twee mantels met hun toebehooren, met het maken voor ruim 13 gulden. Twee paar schoenen kostten 5 gulden. Twee paar zijden hozen, eigenlijk kousen, maar naar den prijs te oordeelen, mogen we misschien aan kuitbroeken denken, - 22 gulden. De prijs voor de doodkist is niet ingevuld. Daarvan moest zeker de rekening nog komen. Bakker Rietveld leverde voor f 3.40 brood. Bakker Hooglant had ook wat geleverd, en er stond ook nog wat bij hem te betalen. Samen maakte dat ruim zeven gulden uit. Alle kerkrechten waren betaald met ruim 26 gulden. De twee bidders ontvingen 10 gulden. De huur van glazen en kamers (?) [kannen] bedroeg f 1.80. De accijns van een oxhoofd wijn, met het inbrengen, 21 gulden; dien van drie halve vaten bier f 3.60; het buurtrecht f 7.50; twee knechts en een vrouw die gediend hebben f 1.70; de ‘dienders’ van den Haag. Deze post was niet ingevuld. Aan waskaarsen f 2.20; aan 't huren van twee houten kandelaars 65 cents. De rekeningen van Doctor der Eek (?) en van Docter Schreves (Schrevels) waren niet ingekomen. Voor Doctor Vroesen was bij benadering zes gulden uitgetrokken, en voor den ‘Hoogh Duytschen Doctoor’ f 2,50. Wat een tal doctoren! Vele honden is den haas zijn dood. Apotheker Pieper had, met oude schuld er bij, 18 gulden te vorderen. Apotheker Weegewaert had voornamelijk de leverantie gehad in de ziekte van Avignon. Hem werd betaald 23 gulden.

Zonder dokters en bidders kwam men vroeger niet in 't graf. Ieder geloof bracht zijn aparten bidder mede; trouwens oorspronkelijk was hun hoofdbedrijf dan ook bidden, en dat moest toch in overeenstemming zijn met des overledenen geloofsbelijdenis.

In 1651 was in den Haag bidder van de Engelsche natie, Wilhelmus Berston. 20 Juli van dat jaar gaven Burgemeesters en Regeerders van den Haag hem eene aanstelling. Hij was opvolger van Thomas Wilborne, en moest zich, - dat was de voorwaarde, - in alles reguleeren naar de ordonnantie op het stuk van de begrafenis, zooals die was gemaakt of nog gemaakt zou worden.

Het buurtwezen, dat vrij goed georganiseerd was in vorige eeuwen, evenals het gildewezen, deed bij elke gebeurtenis, maar vooral ook bij eene begrafenis de buren uit de buurt waarin de overledene woon hield een aardig woordje medespreken. Daarvan vinden we het bewijs in eene verklaring van 1654. Er wordt daarin getuigd waar te zijn, dat ten tijde, dat Jurriaen van Broekhuysen, in zijn leven schoolmeester der Latijnsche school, werd begraven, aan de gemeene buren door Deken en Hoofdmannen van de buurt van de Westmolstraat geen loodjes zijn omgedeeld, gelijk na ouder gewoonte ordinaris geschiedt.

[p. 78]

Over het rouwdragen, ten minste over het rouwvertoon der Portugeesch Israëlietische gemeenten worden we ingelicht door de volgende acte.

23 Januari 1658 compareerde voor Johannes Wichmans notaris te 's Gravenhage ‘Srs. Davidt Torres ende Samuel Vellian Portug. coopl. tot Amsterdam dewelcke verclaeren ter requisitie van de weduwe, kinderen en erffgenamen van Diego Perez Camucha alias Simon Correa hoe waer ende waerachtich is dat onder de joode van de Portugeesche natie coustuymelyck ende in observantie altijd is geweest ende noch is dat de weduwen van deselve natie in 't jaer van 't overlijden haeres mans ganschelyck niet alleen niet uyten gaen maer oock voor haere deur niet en comen, nochte te kercke gaen; Verclaeren wyders sy attestanten dat de ongehoude (ongehuwde) dochters in haere natie desgelyx niet uyt en gaen ende specialyck niet in 't jaer wanneer haer ouders syn comen te overlyden. Ende dat diegeene die ter contrarie doen, soodanige weduwen ofte dochters synde in geen goede reputatie werden gehouden als niet observerende de maniere ende coustuyme onder haere natie gebruyckelyck.’

De Haagsche bidders traden op zeker oogenblik in het midden der 17e eeuw een beetje eigenmachtig op, en de Magistraat vond het noodig daar onmiddelijk beterschap in te brengen. Zij werden op 20 December 1661 ter Kamere van Burgemeesteren ontboden en hun werd aangezegd en scherpelijk belast, dat niemand hunner eenige ingezetenen, van wat staat en qualiteit hij ook zij, zal hebben aan te raden of te persuadeeren, directelijk of indirectelijk om eenigen doode te doen begraven in de eene of de andere kerk, maar dat zij de ingezetenen daarin zullen laten doen en volgen hun eigen wil, zin en goedvinden. Op peine, [hier, op straffe] dat, zoo wie na dit moment, zoude mogen worden bevonden contrarie te doen of gedaan te hebben, onmiddellijk zal worden ‘gecasseert’, en dat de lijst der bidders met zijn naam zal worden verminderd, zonder dat er een ander in zijn plaats zal worden gesteld.

Eene staking brak niet uit. In onzen tijd zouden onmiddellijk de raddraaiers aan den gang zijn gegaan om de uitspraak der schrift een waar woord te doen zijn, waar zij zegt: ‘laat de dooden hun dooden begraven’.

Bij begrafenissen werden dikwerf niet alleen de sterfkamers gedecoreerd, maar uitwendig werden veelal rouwversieringen aan de sterfhuizen aangebracht.

Dit leert ons eene acte van 26 Februari 1674: ‘compareerden voor Not. van Steelandt te Delft, Dirck Claes van den Enden, Mr. timmerman Hooftman van 't timmermansgilde 70 jaar, en Jacob Jonasz de Cort Mr. Schrijn wercker, Hooftman van 't schrijnwerckersgilde 55 jaar en verclaeren dat de schrijnwerckers alleen, ende geen timmerluyden vermogen te maecken blasoenen voor lyckhuysen, blasoen kassen met kolommen en sonder kolommen op verbeurte vant wercken op groote boete bij de Ed. gerechte daartoe gestatueert.’

Op de rozenhoedjes moeten we nog even terugkomen. In 1682 is er nog sprake van. Toen werd vermaakt aan Swaantje, de dienstmeid, een ‘brandt corale rosenhoetge met een gout cruysge daeraen’.

Brandkoraal is eene soort van koraal; barnsteenen koraal; in 't barnen der gevaren, beteekent branden der gevaren; rozenhoed beteekent ook krans van rozen; toch zal dit laatste begrip wel samen vallen met den rozenkrans der Roomschen, en het vermaakte geschenk een barnsteenen koralen rozenkrans zijn geweest.

In verband hiermede volgt wat we vonden in 1702 ‘Een swart git Rosenhoetie met een silvere penningh ende een kruisie daeraan,’ als nagelaten door een ‘klopie’ (eene non).

We zullen besluiten met de kosten op te geven eener deftige begrafenis, namelijk die van Francoys van Spangen, Majoor van de Burgerij van 's Gravenhage, die overleed 23 Januari 1685, wonende aan de oostzijde van het Noordeinde.

Aan den koster der Groote kerk werd betaald voor het begraven en het luiden, - ‘acht poose’ - f 52.-.

Gerrit Naecthoven, des overledenen buurman, grenzende met zijn pand aan de zuidzijde van het sterfhuis ontving f 9.15 voor het ontwaden en voor verscheidene diensten, zoo voor als na den dood bewezen.

Pieter van Velsen leverde de doodkist en de schroeven daartoe voor 31 gulden.

De Officieren van het Witte Vaandel der Schutterij droegen den overledene ten grave. Voor dezen vrienden- en eeredienst ontvingen zij nog f 63.-.

Bovendien werd aan de buren, die dragen moesten, maar misschien vrijgesteld werden, nog 22 gulden en een stuiver uitgekeerd.

Ten tijde van de begrafenis in de kerk

[p. 79]

werd in de twee bussen, een voor den armen en een voor het weeshuis, tezamen f 3.15 gestoken.

Voor de lijkkoets werd betaald f 4.20, en voor de acht andere koetsen f 25.20.

Aan zes partijen, de ‘dienders’ van den Raad van State, van het Hof en van den Haag, de klapwakers, de luiders en de doodgravers werd f 3.60 uitgegeven.

Aan de vrienden die van Delft kwamen om de uitvaart bijtewonen werd gerestitueerd vier gulden voor een wagen heen en terug, met den voerman. Dat was een bekend gebruik onder de vrienden, zooals er uitdrukkelijk bij wordt vermeld.

Het zegel van de rouwceel kostte 3 gulden zes penningen; de huur van kannen en glazen f 1.35; aan brood en wittebrood werd opgegeten voor f 3.45. Het braden van drie kapoenen kostte bij den pasteibakker slechts... 16 stuivers! De schoenen en muilen, - versleten (?) bij het grafwaarts brengen, of moest dat met nieuw schoeisel geschieden? - werden betaald met f 10.50. Het rouwgoed voor de meid kostte f 7.50. Drie bidders assisteerden tegen f 29. - met hun drieën. De leverantie van eenige doodkleeren en rouwmantels werd betaald met f 15. - . Aan den apotheker Pots, - des overledene 2^e vrouw was Sophia Pots, - werd f 27. - betaald ‘over een stroysel, en geperfumeerde olien, daer mede den overledene gestroyt ende bestreecken is’.

De Fransche kramer leverde voor f 16. - handschoenen en ander rouwgoed.

Het voorhuis was behangen met eenig rouwbehangsel, dat de lakenkooper Willem Romaecker geleverd had voor zes gulden.

Uitgetrokken is voor de dochter f 23. -; voor den zoon f 21. -, voor de meid f 44.10. voor de weduwe f 81-.

Twee kleermakers hadden de rouwkleeren gemaakt. De een ontving f 10. -, de ander f 23.55; de knoopen voor den zoon kostten f 3.50; een mantel voor rouwgoed van de dochter en de meid f 22.-.

De diaconieën te Scheveningen en alhier in den Haag ontvingen ieder f 50.-.

Mary Alidas had diensten in des overledenen ziekte bewezen, waarvoor haar f 9.15 werd betaald.

Verder werd betaald ‘ten minsten voor de spijs op de uytvaert gebruyckt, alsoo verscheydene vrienden van buyten, nevens de voochden ten sterfhuyse het middachmael hielden negen gulden negen stuwers.’

Een postje van f 1.50 sluit de lijst voor het wasschen en reinigen, mitsgaders staangeld van het lijnwaad na den dood van den overledene en op zijn begrafenis gebruikt.

Het lugubere praatje is hiermede ten einde. Blijft waarde lezers lang voor dergelijke akeligheden bewaard.

A.A.