De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Brief uit Constantinopel.

De zending onder de Mohammedanen.

Het voorjaar is daar en de natuur ontwaakt weder uit haren winterslaap. Dit stemt tot blijdschap en vreugde, zoowel in het avond- als in het morgenland. De bewoners van het schoone Egypte vieren telkenmale een feest, dat zij zeer eigenaardig, maar treffend juist, ‘chamel nesin’ noemen, wat beteekent ‘ik ruik de lente’. Aan het hof van den Shah van Perzie had eertijds eene symbolische plechtigheid plaats. Voor de deur van het slaapvertrek van den vorst stond een beeldschoone knaap, die, zoodra de zon op-

[p. 22]

kwam, onaangediend binnentrad. De Shah zeide dan tot hem: ‘Wie zijt gij? Van waar komt gij? Waarheen gaat gij? Hoe is uw naam? Wat voert u hierheen?’ De knaap antwoordde hierop: ‘Ik ben begenadigd en gezegend. Ik ben door Allah tot u gezonden. Ik ben de lente!’

Op dat oogenblik traden de grootwaardigheidsbekleeders en de leden van de hofhouding binnen, de Shah stond op, deelde aan allen brood uit en sprak dan de woorden: ‘Ja, het is lente, de nieuwe dag van een nieuw jaar, van een nieuwen tijd, als al het bestaande zich vernieuwt!’

Als het lente en daarna zomer is geworden, houdt men in ons vaderland zendingfeesten, maakt propaganda voor de bekeering van andersdenkenden en meent daardoor een goed werk te verrichten. Ongetwijfeld is en wordt nog door de zending onder de heidenen veel goeds verricht, maar of dit ook het geval is onder de mohamedanen is aan grooten twijfel onderhevig en dat is niet te wijten aan de vrome schare, die de zendingfeesten bijwoont en daar hare penningen offert, maar aan de zendelingen. En waarom? Omdat zij voor hunne taak veelal niet berekend zijn!

Tijdens zijn verblijf hier ter stede had ik met den bekenden staatsman dr. A. Kuyper een onderhoud en kwam ook ter sprake de zending in de landen van den islam en toen waren wij het volkomen met elkander eens, dat men aan een missionair hoogere eischen moet stellen dan aan een predikant, omdat zijn taak veel zwaarder en veel omvattender is dan die van een evangeliedienaar in ons vaderland.

Dat doet men niet, tenminste niet tot dusverre en de resultaten van de zending onder de mohamedanen kan men dan ook vrij gerust als mislukt beschouwen en de gelden daarvoor besteed als nutteloos uitgegeven. De missionair hier in Turkije, ik weet het bij ondervinding, mist het aanpassingsvermogen, wat een der voornaamste middelen is om te slagen in het beoogde doel, hij blijft een Frank, zijne bekeerlingen zien dat, zij zijn renegaten in schijn en laten zich voor hunne bekeering betalen, dat is al.

Bijna alle mohamedanen zijn uitstekende kenners van hun geloof; zij weten van den koran meer dan vele christenen van hun bijbel en nu is het dan toch wel zeker een eerste vereischte, die men een zendeling moet stellen, dat hij een uitgebreide kennis heeft van den islam. Veelal is dit niet het geval en zoo bleek mij onlangs nog dat een missionair, die reeds geruimen tijd hier werkzaam was, nog niet wist, dat onder de mohamedanen talrijke secten zijn, meer nog dan onder de christenen; toen ik hem toevallig eens zeide, dat een van de kawarsen van onze ambassade behoorde tot de orde der Kadriya en daarom zoo gekant was tegen de Schiiten, die hij voor niet veel beter dan heidenen hield, keek de man mij aan alsof ik Perzisch sprak.

De millioenen belijders van den islam behooren tot twee groote afdeelingen, de Sunnieten en de Schiiten, van de eerste is de Sultan van Turkije, van de tweede de Shah van Perzie de Khalief; wat Jeruzalem is voor de Christenen is Mecca voor de Sunnieten, en Kerhela in Mesopothamië bij Bagdad voor de Schiiten. Het groote onderscheid tusschen de twee afdeelingen is, dat de Sunnieten Mohammed beschouwen als den grooten profeet, terwijl de Schiiten diens schoonzoon Ali en diens kleinzoon Hussein hooger vereeren.

De voornaamste secten nu onder de Sunnieten zijn de Kadriya, de Chadeliya, de Nakechalendiya en de Senoussiya.

De eerste is een soort van bedelorde en werd in de twaalfde eeuw gesticht door een Pers Mohammed Abd-el-Kader, een om zijne weldadigheid hooggeacht man, wiens nakomelingen thans nog tot de aanzienlijkste en rijkste burgers van Bagdad behooren; zijn graf, dat ik daar ter stede zag, is een van de fraaiste mausoleums ter wereld. Tot deze secte behooren ook de zoogenaamde dansende en huilende derwishen (monniken) wier godsdienstoefeningen in hunne kloosters veel door Europeanen worden bijgewoond. Om echter hun gezang gehuil te noemen is minstens genomen overdreven; hoog staat hun kunst niet, maar in menig dorpskerk in patria krijgt men al niet veel beters te hooren. Zij herhalen eerst langzaam en dan steeds sneller de woorden la ilah illa 'llah, terwijl een paar jonge mannen lofliederen zingen, zoodat men ten laatste deze als een zacht harmonisch orgelspel hoort te midden van wilde kreten.

Een der discipelen van Abd-el-Kader uit Maroces afkomstig, stichtte de orde der Chadeliya, hij was bekend om zijne groote welsprekendheid en de vele wonderen, die hij verrichtte. Tot een onderafdeeling, die der Derquona, behooren ook zendelingen, die in

[p. 23]

Africa, Indie en China den islam prediken.

De secte der Nakechabendiya werd gesticht door Mohammed Bela ed Dine in 1341 te Bokhara, de toen ter tijde om hare 360 moskeên zoo beroemde Aziatische stad. Ten gevolge van haar Aziatischen oorsprong heeft zij in het Turksche rijk niet veel aanhangers en is het getal der kloosters schaars.

De machtigste van alle secten onder de Sunnieten, ofschoon hun ledental niet groot is, draagt den naam Senoussiya, naar haar stichter Sidi Mohammed ben Ali Es-Sencessi; zij is het beste te vergelijken met de orde der Jezuiten. Hun sjeik woont in de oase Kufia in de Sahara en zendt van daar uit zijn bevelen aan zijne onderhoorigen, die overal verspreid, ijverig propaganda maken voor hun geloof. Zij haten niet alleen de andersdenkenden, maar ook hun geloofsgenoten, die met deze in aanraking komen of omgang hebben en als in onze Indische bezittingen onlusten voorkomen en daar de djehad, de heilige krijg, wordt gepredikt, dan is bijna altijd de secte der Senoussiya degene, die er de hand in heeft. Eenige leden er van zijn gevestigd te Batavia, te Samarang, te Soerabaya, te Padang en te Palembang en houden van daar uit hun sjeik te Kufia op de hoogte van de pan-islamitische beweging in onze Indische bezittingen. In verschillende bladen, onder anderen de Javabode van 20 October 1904, is ernstig gewezen op het gevaar, dat de orde der Senoussiya oplevert en dat niet onderschat mag worden!

De voornaamste secten onder de Schiiten zijn de Alli-i haqq, de Kalenderya, de Babieten en de Icmailiya, die het over één zaak beslist eens zijn, dat Ali iln Taleb, Mohammeds schoonzoon, echtgenoot van zijn dochter Fatmé, de incarnatie Gods was. Volgens die leer verscheen Allah duizend en éénmaal op aarde, steeds in een anderen vorm, het meest volmaakt in de personen van Benjamin, David en Ali en zal Hij nog eenmaal verschijnen als Maldi, maar dan is het einde der dingen daar.

Verreweg de meeste Schiiten, meer dan twee derde, behooren tot de secte der Ahli-i haqq, de vrienden Gods, maar men bemerkt niet veel van hen, zij zijn vrij onverschillig wat hunne religie betreft.

Geheel anders is het gesteld met de orde der Kalenderya, waartoe de talrijke bedelmonniken behooren, die overal rondzwerven.

Deze secte is ten allen tijde een gevaar geweest voor Turkije, zoowel als voor Perzie, door haar fanatisme en vijandig optreden tegen de overheid. Tijdens de regeering van sultan Soliman (1687-1691) bestond er reden voor een groote ongerustheid en liet de sultan een der heftigste leiders Ibrahien effendi ter dood brengen. Toen de executie plaats had, sneden meer dan veertig zijner ordebroeders zich den hals af om met hun voorman naar het paradijs te kunnen gaan. De secte werd toen opgeheven, maar nu, meer dan drie eeuwen later, bestaat zij nog, zij 't dan in het diepste geheim.

Ook de secte der Babieten is, niettegenstaande het opheffingsbesluit, nog in wezen; zij werd gesticht te Shiraz in den jare 1839 en kwam door hare vrijzinnigheid al zeer spoedig in botsing met de Perzische regeering. Toen deze den stichter hadji Ali Mohammed ter dood liet brengen, deden drie Babieten een aanslag op het leven van den Shah Nasr-addine op den 15en Augustus 1852, die mislukte en tot een vreeselijk bloedbad aanleiding gaf. Onder de regeering van den tegenwoordigen beheerscher van het Perzische rijk, die meer vooruitstrevende denkbeelden heeft dan zijne voorgangers, steekt de orde het hoofd weêr op en blijken er nog heel wat Babieten te zijn.

De secte der Isma'iliya schijnt uitgeroeid te wezen, ten minste men hoort er niets meer van. Haar stichter, die in de veertiende eeuw leefde, was de zoogenaamde gesluierde profeet Hachem ben Hakim el Makannah; steeds was zijn gelaat bedekt met een dichten sluier; niemand mocht het aanschouwen. Hij bedwelmde jonge mannen met verdoovende middelen, liet ze dan in een prachtigen hof brengen, waar zij ontwaakten en eenigen tijd een leven van vermaak leiden. Daardoor geheel te gronde gericht gebruikte de profeet hen om allen uit den weg te ruimen, die hem hinderlijk waren. Spiernaakt, het slanke lijf met olie ingesmeerd, bekropen deze jongelingen, als slangen, het aangewezen slachtoffer en snoerden den ongelukkige de keel; in den volksmond heette deze secte die der worgers.

* _* *

Europa nu mag een leger zendelingen afvaardigen naar de oorden, waar den islam wordt beleden, daar tegenover staan tienmaal meer derwishen, die met de kasjkoel, bedelnap, aan den arm door het land trekken, bekeeren en de denkbeelden van den goden-

[p. 24]

dienst van Mohammed versterken. De zendeling uit het avondland, blijft wat hij is, één chawädojal, een vreemde heer, een Frank; hij dringt niet door tot de menschen, die hij wil bekeeren, hij blijft op een te grooten afstand. De derwish daarentegen, zelf oosterling, leeft het leven van zijne bekeerlingen, is een met hen en koestert geen vooroordeelen; vandaar dan ook dat hij hier in den orient veel gemakkelijker een christen tot den islam bekeert, dan de missionair een Mohamedaan tot het christendom.

Slechts zendelingen, die zich geheel geven aan hun arbeid, de taal van het land spreken, vertrouwd zijn met de hier heerschende zeden en gebruiken, kunnen vruchten plukken van hun werk; daartoe behoort veel inspanning, groote zelfopoffering en daarom moeten aan hun veel hooger eischen worden gesteld dan aan een predikant.

Konstantinopel.

Ae.