De Hollandsche Lelie. Jaargang 21

Uit den ouden tijd.
door A.J. Servaas van Rooyen. Oud-Gemeente-archivaris.

XXXIV.
Vrijen, trouwen, geboren worden, begraven, rouwen.
II.

Nu doen we net of we een sprookje vertellen. Het is van 26 Maart 1650. Er leefde toen een Johanna van Tol. Ze had een ‘speelmeysken’, genaamd Juffrouw Sinapius! Van dat speelmeisje nu ‘daer hiel se meer van dan van haer man’ en dit stak hem, - hij wordt Mathijs Palos genoemd, - en stuitte hem altijd tegen de borst. Comparant in het geding repliceerde op een dergelijke klacht al lachende, ‘dat het vrempt was dat een man int reguart van zijn vrouw over de gemeensaemheyt ende vrintschap van een speelmeysken jaloers was’. Uit is de geschiedenis. Zij is ons ook ‘vrempt’, en we zullen er dus maar niet verder op ingaan.

Indien er Brabantsche oudheidkenners onder onze lezers zijn, zullen zij misschien opheldering weten te geven omtrent het feit, vermeld in 1650 (protocollen van Notaris Tr. Boogaard te Delft) dat eenige linnenwevers de verklaring afleggen, dat zij in 1648 zijn geweest op ‘het quanselbier ofte den dons’ van den bruidegom en van de bruid, zoo en zoo genaamd, binnen Heese in Brabant onder de Meierij van 's Hertogenbosch, in een herberg aldaar.

Nu hadden we het zoo straks over een

[p. 14]

speelmeisje, nu zullen we van een speelmeisje en een speelknecht iets vertellen, doch alles in eer en deugd.

Het gebeurde in den Haag, anno 1651.

Personen waren ‘op 't besoeck ofte voorspel’, - misschien de ouderwetsche bruidstranen, - van des requirants zoon, en nu wordt in de acte gesproken van een speelmeid, en een speelknecht, waarvan de laatstgenoemde des nachts bij de eerste aanklopte, zeggende ‘doe open u speelknecht is daerbuyten.’

Misschien is hij wel buiten gebleven. In elk geval teekent zulk een geschiedenisje den tijd, waaraan we meerendeels onze ouden tijd ontleenen.

Nu krijgen we eene heele geschiedenis.

Het is eene ‘memorie ofte notitie van 't gunt tussche d Heer Joost van Nispen ter eenre ende Maria Zuermans ter andere zijde is gepasseert in presentie van de naevolgende personen’.

Heel duidelijk is alles niet wat er volgt, maar wat ontbreekt mogen wij er bij denken, en wat verward is ontraadselen.

Eerst ging onze Joost in een winkel kaas koopen, en vroeg aan den komenijman of hij een goed woord aan zekere schoone wilde doen, en den ring dien hij aan zijn hand droeg, wel op trouw wilde geven. Zoo'n kom-en-eisch-man als postillon d'amour te gebruiken is wel iets zonderlings, maar de heele Meneer van Nispen was zonderling, en dan komt het er op een dwaasheid meer of minder niet aan. Dit onderhandsche huwelijksaanzoek ging van Joost uit op 22 Juli 1652. Vrijdags daaraanvolgende heeft hij hetzelfde praatje gehouden tegen Lysbeth Guldemont, maar den volgenden dag is hij wederom gekomen bij den komenijman, Wuchtmans genoemd; hij had toen bij zich zekere obligatie, zoo hij zei, van f 12500. - waarde, welke hij verzocht aan haar, - vraag mij niet wie die haar is, - op trouw te geven, en daarbij te zeggen, dat zij, - zijne Dulcinea, - deze obligatie na zijn overlijden vooruit zou hebben; deze concessie stond zijne Marie, - nu weten we eindelijk den naam, - niet aan en het aanbod werd ten eenenmale afgeslagen.

Voorts zeide van Nispen ik zal over een uur terugkomen om, met hare moeder er over te spreken, gelijk hij ook gedaan heeft, en alstoen zei hij tot Lysbeth Guldemont: ik heb uwe dochter gepresenteerd eene obligatie van over de 1200 gulden en heb ook zin in uwe dochter; ik wenschte, dat ik haar had.

Het tableau is nu als volgt.

Joost van Nispen verliefd op Marie, dochter van Lysbeth Guldemont. Intermédiair moet bij moeder en dochter zijn de komenijman Wuchtmans. Hij biedt een ring, een obligatie van f 2500. -, later inkrimpende tot ‘meer dan 1200 gulden’, en zijn loven en bieden blijft nutteloos.

Nu volgt 3 Augustus. Van Nispen komt in den winkel om lint te koopen, - Marie schijnt winkeldochter bij den Komenijman te zijn geweest, en na drie el gekocht te hebben liet hij aan Maria een boot met diamantsteenen zien welke hij haar op trouw aanbood!

Maria antwoordde, dat zij het pand niet aannam zonder er haar ouders kennis van te geven, want, zoo sprak zij: ‘ick ben myn eygen voocht nyet.’

Van Nispen bleef aanhouden, en daardoor gedrongen riep Maria haar moeder, - nu zou men weer denken dat Maria in den lintwinkel van haar moeder hielp, - en toen die eerzame juffrouw ‘voor’ gekomen was herhaalde van Nispen zijn aanbod.

Daarop riep Lysbeth haar man en met hen op de kelderkamer gekomen zijnde repeteerde van Nispen opnieuw zijn aanbod.

Het consent volgde. Jurriaan, zoo werd de vader genoemd, had dus gewicht in de schaal gelegd, en toen Maria de boot, - een slot of halssieraad, - tot huwelijksgeschenk had gegeven, - ‘Stap my vernoegd in 't bootje’, - verzocht van Nispen aan Maria hem wederkeerig iets als onderpand op trouw te geven, waarop zij hem een ring gaf, waarop van Nispen zeide: ‘nu bent ghij voor Godt mijn vrouw ende ick u man’ en tot bevestiging van dien gaf hij haar een kus, terwijl hij daarna, - er staat tevens, maar kussen en praten tenzelfden tijd gaat moeielijk, - ‘ick zal u nu, nochte ten eeuwigen dage niet verlaten.’

Moeder zeide toen dat zij tevreden was, met de trouwbeloften door haar dochter ontvangen, doch met die conditie dat Maria de obligatie na van Nispen's dood zou genieten; van Nispen beloofde er een ‘schrift af te maecken’: hij voegde er aan toe: ik kan nu geruster naar Delft gaan.

Dien dag kwam hij wederom terug, want hij was tot over de ooren verliefd op Maria, en in hare woning gekomen zijnde, vond hij daar Jan Guldemont, den jongen. Zij kwamen over allerlei te praten, en toen van Nispen zeide ik heb gehoord dat gij voogd over Maria zijt; ik heb haar een juweel gegeven op

[p. 15]

trouw, en ik zal haar ‘nu nochte ten eeuwigen dage niet verlaten’ voegde Guldemont, broeder van Lijsbeth, hem toe: ‘ick hoor vrempt op; ik weet niet wat u kinderen sullen seggen, want het is een ongelyck postueyr’, waarop van Nispen repliceerde ‘mijn houwelijk can beter bestaan als mijn soons huwelijck want die wil zijn meyt trouwen’.

Guldemont zeide toen als dit alles zoo is, dan vertrouw ik, dat, indien gij komt te sterven, gij haar wel zeer goed zult verzorgen, ‘dat sij dan geen andermans slet mocht wesen’. Van Nispen antwoordde toen ‘daar sal ick zorgh voor dragen’ en gaf Guldemont, op die toezegging de hand.

Op 4 Augustus kwam van Nispen opnieuw bij Maria, medebrengende een bijbel met groen fluweel bekleed, met zilveren sloten; daarbij voegde hij een koralen beurs en een kabas (een reismandje?). Een en ander legde hij op de tafel in de kelderkeuken, en zeide: ‘dit set ick hier neer tot teycken, dat ick het meen’.

Van Nispen ging al door met zijne liefdebetuigingen, ze kracht en klem gevende door materieele bewijzen, want hij gaf aan zijne Maria nog een diamanten ring dien hij aan haar vinger heeft gestoken, alsmede nog twaalf neusdoeken, en zes hemden, waarbij hij zeide, ik zal morgen de vijf andere hemden brengen. Hoe hij wist, dat zij die noodig had? Hony soit qui mal y pense.

Aldoor bracht hij geschenken aan, telkens het zelfde liedje zingende: ‘off ghij 't hebt off ick 't is evenveel, want wij zijn man ende wijff voor Godt.’

De historie laat ons nu verder in den steek; laten we het paar een goeden nacht wenschen.

Waar hiervoren gesproken wordt van een slet, mogen we tot typeering van de zeden ook wel vermelden wat we aanteekenden op 1641. Er wordt, doelende op zeker huis in Den Haag, gezegd: ‘Hout men daer geen h.. rhuys, daermen de joffrouwen met royverweelde rood fluweele muylen ende witten schoenen uyt en in siet gaen?’ Een soort voetlivrei dus!

A.A.