De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Iets over Pelswerk door Hanns von Zobeltitz.
(Slot.)

Tot het prepareeren of bewerken van pelterijen behooren een heele serie reinigingsen verfraaiingsprocessen, die meteen de bruikbaarheid van het grondartikel verhoogen moeten. De ruimte is hier te beperkt om al deze bewerkingen in bijzonderheden te beschrijven, maar eenig idee kan ik er u toch van geven.

Het ruwe, hard gedroogde vel wordt eerst in water of vochtig zaagsel geweekt, om het weer lenig te maken. Nadat het in centrifuges gedroogd, en door de bontwerkers van alle nog aanhangende vleeschresten met groote messen gezuiverd is, wordt het onder toevoeging van vet, in vernuftig uitgedachte machines ‘gewalkt’ en soms ook gebeitst. Daarna komt het weer onder het vlijmscherpe bontwerkersmes, nu om het leer dunner te maken. Dan zuivert men den pels nog eens in reusachtige, draaiende trommels met zaagsel, om alle vet uit het haar te verwijderen, spant en rekt het vel daarna in den goeden vorm, en reinigt het eindelijk voor het laatst. Dikwijls moet het bont nog andere kunstbewerkingen ondergaan. Zoo wordt de pels van het muskusdier geschoren; andere soorten geplukt om er de lange, harde bovenharen uit te trekken. Omgekeerd zijn er ‘friseuses’ aan 't werk, die met bewonderenswaardig geduld, waar dit wenschelijk is omdat de smaak het voorschrijft, bepaalde haarsoorten, bijv. witte (zilverharen), in een donkeren pels plakken.

't Grootste gedeelte van alle bontsoorten

[p. 732]

wordt geverfd; volstrekt niet alleen de imitaties, zooals wel eens beweerd wordt. Het vel van den pelszeehond bijv. is in natuurlijken staat bedekt met een dichte, gele wolsoort, waaroverheen een aschgrauwe laag van grover haar ligt. Eerst als dit laatste verwijderd, en het heele vel donker kastanjebruin geverfd is, ontstaat dat prachtige fluweeljge sealskin, waarvoor onze dames terecht zoo'n voorliefde toonen. Zoo worden ook het korte, gekrulde astrakan en andere schapenvachten geverfd, waardoor ze pas dien eigenaardig fraaien glans verkrijgen. En de verfkunst is tegenwoordig zoo volmaakt, dat haar werk volkomen tegen het weer bestand is.

Door 't verschillend prepareeren der huiden, en 't kunstig verven van 't haar, verkrijgt men ook al die mooie imitaties. Het hoofdstuk van het ‘onechte bont’ is eigenlijk buitengewoon interessant. Ik behoor niet tot hen die zich dadelijk ergeren als het woord ‘imitatie’ maar wordt uitgesproken. Integendeel vind ik dat de ‘namaak’ volkomen recht van bestaan heeft. Bij voorbeeld: Kan een dame zich de weelde van een echte sealskin mof veroorloven, ik vind het uitstekend, maar - ze behoort tot de weinige uitverkorenen. Is 't nu niet gelukkig, dat de industrie al de andere, minder met aardsche goederen gezegende vrouwen in de gelegenheid stelt een pelswerk te koopen, dat in schoonheid maar héél weinig voor het echte sealskin behoeft onder te doen, en in duurzaamheid en bruikbaarheid volkomen haar gelijke is? Ergernis kon dit pas wekken als de koopster namaak voor echt in de handen werd gestopt, maar die mogelijkheid is bij pelterijen haast geheel uitgesloten. 't Behoort stellig tot de groote uitzonderingen, dat een kleinhandelaar, uit onwetendheid of met opzet, een bontartikel onder een valschen naam verkoopen wil. Over 't algemeen weten onze dames heel goed wat ze krijgen, als ze een mof of mutsje van seal-bisam uitzoeken.

Deze imitatie behoort wel tot de allergelukkigste. De bisam of muskusrat is een klein Noord-Amerikaansch knaagdier, dat een mooien lichtbruinen tot zwarten pels heeft en jaarlijks bij milloenen gevangen wordt. De velletjes zijn goedkoop; in ruwen staat kosten ze maar 1 à 2 Mark, en ze eigenen zich bizonder voor allerlei imitaties. Door scheren en verven met een borstel maakt men een bontsoort, dat voor een leek nauwelijks van het echte seal te onderscheiden is. Behandelt men de huidjes weer anders, dan krijgen we iets dat merkwaardig veel op nerts lijkt, of we veranderen het naar willekeur in sabel of skunks. Ja, de muskusrat is een soort van duivelstoejager in den pelterijhandel.

De seal-bisam behoort evenwel ook nog niet tot de allergoedkoopste bontsoorten, doordat de velletjes heel klein zijn en, nadat ze hun veredelingsproces doorloopen hebben, nog wel twee à vier Mark kosten. Maar de industrie heeft een diertje gevonden, dat zich nog goedkooper voor imitaties beschikbaar stelt, n.l. het konijn. Het haar van konijntjes, vooral van de Belgische, laat zich op allerlei wijzen kaarden en behandelen. Een bepaald soort, dat dan ook in den handel ‘seal-konijn’ heet, is prachtig in sealskin om te tooveren. De vellen kosten van 60 pf. tot 3 Mark, en daar ze vrij groot zijn, kan de bontwerker er heerlijk profijt van trekken. Als een mof van een bepaalde grootte in echt sealskin 100 Mark kost, is een mof van dezelfde afmeting in seal-bisam al voor 15 Mark verkrijgbaar, en in seal-konijn voor 4-6 Mark. Een klein staaltje van het waardeverschil der pelssoorten.

Uit de pelterij-fabrieken en de ververijen stroomen de bontwerken bij honderd-duizendtallen naar de magazijnen der groothandelaars terug. Wat de Duitsche bontwerkers in de kleine plaatsen aan inheemsche artikelen bijeen brachten, wat op de niet onbelangrijke pelterijmarkten van Frankfort a/d O. en Budapest werd ingekocht, wat uit de Scandinavische landen toevloeide, wat op de Londensche veilingen en op de Russische jaarmarkten werd ingeslagen - alles verzamelt zich hier. Daarbij komt nog de direkte invoer uit verscheiden bont-produceerende landen, die we tot hiertoe niet noemden. Zoo zendt Zuid-Amerika massa's moerasbevervellen, de zoo gewilde nutria's, en zeehonden van Kaap Hoorn. Uit West-Afrika zijn apenvellen, leeuwen en jaguars afgezonden; uit Indië tijgers en luipaarden, uit het hooge Noorden ijsberen, die door de zoogenaamde ‘naturalisten’ kunstvaardig behandeld worden, en in hun geheel met kop en klauwen, als ‘vachten’ in den handel komen.

Jaar op jaar gaat Japan een grootere rol spelen met zijn Tanuki-vos en Mahmi-das, evenals met zijn zeehonden. China levert zijn geitenvellen en - niet te vergeten - de vellen van het Tibetschaap, dat veel op de

[p. 733]

Angorageit lijkt en in de provincies Shensi en Shansi opzettelijk voor den verkoop van haar vacht, gefokt wordt. Pas sedert twintig jaar ongeveer kent de Duitsche pelterij handel deze mooie, lang- en glanzend-harige vachten, waarvan nu jaarlijks al minstens 600000 stuks worden ingevoerd. Meestal zijn ze reeds geheel gereed voor de confectie, daar de Chineezen uitstekende bontwerkers zijn.

Allerlei minder belangrijke onderdeden maken de voorraadschuren compleet. We kunnen onmogelijk alles bespreken, maar noemen nog even de zwane- of ganzenvellen met hun mooi, wit dons, dat nog altijd voor garneering van bal- of bruidsjaponnen in trek is. Iedereen weet wel, dat wat men als zwanedons koopt, bijna altijd van onze brave gans afkomstig is.

De groote pelterijfirma's in ‘de Brühl’ zijn natuurlijk het rijkst en volledigst gesorteerd in den tijd van de voorjaarsmarkt, die nog altijd een brandpunt is voor den uitgebreiden pelswarenhandel. Met de ‘Ostermesse’ komen de koopers uit alle werelddeelen opzetten, en kan men een interessanten indruk krijgen van de beteekenis der Leipziger pelterijenindustrie. De hoofdrol spelen dan de Russische opkoopers voor Amerikaansche, en de Amerikaansche opkoopers voor Russische waren. Verder treft men er Franschen, Engelschen, Denen, Zweden, Oostenrijkers, Italianen, Turken, Grieken, ja alle naties van Europa, en eindelijk een minder in 't oog vallende, maar toch zeer belangrijke factor: de Duitsche kleinhandelaar in bontwerken. Vooral de laatste, die gedurende den zomer in orde moet maken, wat hij in 't najaar aan de winkeliers verkoopen wil.

Nooit is het drukker in de ‘Brühl’ dan gedurende de Paaschmis; dan moeten ook de ontelbare commissionairs en makelaars, die van den pelterijhandel leven, hun slag slaan. De straat wemelt van die beweeglijke, druk redeneerende tusschenpersonen, die evengoed op de hoogte zijn van de speciale wenschen hunner ‘clientèle’, als van de voorraden en prijzen van elk handelshuis in 't bizonder; die alle mogelijke talen spreken, van alle plaatselijke eigenaardigheden partij weten te trekken, hier chapeau bas staan, daar handen schudden, hier meeklagen als de koop niet lukt, dáár meejammeren als de waren te duur schijnen - en natuurlijk nooit tevreden zijn met hun procentje. Al deze reizigers geven aan de straat het karakter van een voortdurende jaarmarkt, waar onophoudelijk geschreeuwd, gekibbeld en gehandeld wordt, en waar men de eene geestigheid(?) over de andere hoort. Ze zijn als 't ware de levende kronieken van den internationalen pelterijhandel, en de echte Leipziger kan zich zijn ‘Brühl’ niet zonder die typische figuren voorstellen.

Maar de kolossale beteekenis, die de voorjaarsmarkt in vroeger tijden voor den pelterijhandel had, bezit ze nu toch niet meer. Eertijds concentreerde zich hier de geheele groothandel, nu vormt Leipzig nog maar een der allerbelangrijkste stapelplaatsen.

De omzet in pelterijen is niet meer aan een bepaald seizoen gebonden. De verbeterde reisgelegenheden veroorloven den handelaars een herhaald bezoek aan Leipzig. Velen doen zelfs liever hun zaken op een kalmer tijdstip, dan gedurende de Ostermesse, af. Daarbij komt echter ook, dat de waren, die de grossiers op de Londensche veilingen inslaan, met Paschen nog niet gereed zijn voor den verkoop, en dat de Russische artikelen, die op de jaarmarkt te Nischny (Juli - September) verhandeld worden, pas in 't najaar in Leipzig aankomen. Eindelijk is nog een belangrijke factor, dat de nieuwe modes, die nog altijd in hoofdzaak van Parijs uitgaan, pas in den nazomer verschijnen, en de pelsconfectie daardoor tot groote inkoopen gedwongen wordt.

De pelsconfectie!

Vroeger had de bontwerker de geheele gedaanteverwisseling in handen, die een pels moet ondergaan, eer hij voor 't gebruik geschikt is. Het was een handwerk dat met groote kennis van zaken, met smaak en kunstvaardigheid werd beoefend. Tegenwoordig is de toestand anders. Natuurlijk bestaan er nog verscheiden grootere of kleinere bontwinkels, waar men de artikelen zelf uit de vellen maakt. Firma's als Witzleben in Leipzig, Salbach in Berlijn en dergelijke handhaven steeds hun ouden roem op dit gebied, en wie zich een bizonder fraai en kostbaar pelswerk wil aanschaffen, kan zich vol vertrouwen tot hen wenden. Dergelijke bekende huizen koopen zelfs niet alleen in Leipzig in. Hun eigenaars bezoeken dikwijls persoonlijk de Londensche veilingen, om het een of ander zeldzaam fraai artikel na nauwkeurige bezichtiging dáár te koopen. Maar naast hen en hun kleinere concurrenten heeft de pelsconfectie, d.i. het fabriekmatig voor den handel gereedmaken

[p. 734]

der bontsoorten, zich een steeds grooter gebied veroverd. Ze voorziet zoowel den kleinen détail-handel als de reusachtige magazijnen, maar stelt haar producten ook, door de verzending van duizenden prijscouranten onder 't onmiddelijk bereik van particulieren.

De geest des tijds openbaart zich natuurlijk ook in deze industrie.

Als men, zooals ik, een kijkje genomen heeft in het ingewikkelde raderwerk der pelterijhandel, slaat men onwillekeurig nog eens een blik terug op den langen weg, dien elk stuk moet doorloopen, eer het zijn bestemming bereikt.

In onze verbeelding zien we dan de Siberische jager, die in 't dichte oerwoud een hermelijntje doodt, of het diertje slechts door een schot vlak langs den kop verdooft, om zoo het velletje geheel te sparen. Dit gebeurt in Januari, wanneer de hermelijntjes het mooist zijn. In Februari ontmoet hij een rondreizend handelaar, die het hem met een half dozijn andere vellen afkoopt; waarschijnlijk voor een handjevol kruit of een flesch wodki. Op een der vele jaarmarkten in 't gouvernement Tobolsk koopt een Russisch collega, die grooter zaken doet, ze den handelaar met diens intusschen flink aangegroeiden voorraad af. In Juli gaan onze hermelijntjes op de jaarmarkt te Nischny in de handen van een Leipziger grossier over. In September komt eindelijk een Italiaansch koopman in zijn magazijn om zich het kleine wezelvelletje uit te zoeken, en als het weer Januari is, versiert het den mantel van een Kardinaal, of draagt een mooie, Romeinsche Principessa het als een coquette versiering op haar stola van Persischen breedstaart.

Met een beetje fantazie zouden we dergelijke voorbeelden in 't eindelooze kunnen varieeren.

(Monatshefte).

G. E