De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Vrouwelijke kunstmenschen.

In September van het vorige jaar werd te Venetië het eerste internationale kunstcongres gehouden, waar de vertegenwoordigers uit bijna alle kunst-milieu's, zoowel van Europa als de Vereenigde Staten, hunne beschouwingen ten beste gaven en waar menige vruchtdragende gedachten-wisseling plaats vond over verschillende belangrijke vraagstukken, betrekking hebbende op ‘de kunst’ in het algemeen en de vorming, opleiding en ontwikkeling van jonge kunstenaars in het bizonder. Het was een aantrekkelijk cosmopolitisch gezelschap, dat daar vereenigd was in de blanke Marmerstad, vergaderd in de ruime en gastvrije zalen van het Pallazzo della Fenice, de zetel van de Venetiaansche Cercle Artistique. Veel is er gesproken - en men moet de levendigheid en woordenrijkheid van den Italiaan kennen om het leuk-interessante te kunnen beseffen van een debat tusschen Zuidelijke broeders - veel is er beraadslaagd, veel gehekeld en veel ontevredenheid betuigd met bestaande toestanden, al bleek het dat in bijna ieder land die ‘toestand’ weder ánders was; maar te betreuren valt het, dat op dit Congresso Artistico niet altijd kunstenaars of ten minste kunstbevoegden aan het woord waren, doch weder het hardst van al geschetterd werd door dat beklagenswaardig geslacht van menschen, dat Thorn Prikker zoo karakteristiek ‘kunstmenschen’ noemde, een soort halfslachtige wezens, die geen kunstenaars zijn maar met een beminnelijken glimlach beweren wel ‘aan kunst te doen.’ Het is juist dit type ‘kunstmenschen’, dat zoo menig bekoorlijk en schoon plekje bederft; ook in Venetië zelve - de schilderachtige maar ook tot in den treure geschilderde stad - had men reden te over om zich te ergeren over dit arrogant soort menschen, die zich met palet, penseel en ezel op alle mooie plekjes nestelen en de wereld overstroomen met die enorme hoeveelheden waardelooze, onartistieke, prullige teekeningetjes en schilderstukjes, die gedoemd zijn later de wanden te ontsieren van menigen salon of huiskamer onzer zoogenaamde beschaafde standen en meer dan wát ook bijdragen om de kunstzin en kunstmaak der menschen te bederven of hen ziende-blind te maken voor het ware schoon van echte en oorspronkelijke kunst. Bij ons, kalme Hollanders, is het betrekkelijk nog zoo erg niet; wij houden het voorhands nog met onze oude oleographieën of - als we erg kunstlievend zijn - met een of ander etsje; maar in Engeland is de mode anders: geen huis dàár zonder schilderij - als men ten minste onder schilderij wil verstaan ieder stuk doek of plank waarop kleuren geborsteld zijn en het is dan ook niet te verwonderen, dat het alweer Engeland is, dat aan de afdeeling ‘kunstmenschen’ de meeste leden schenkt en grootendeels.... vrouwelijke leden: meisjes, zonder eenigen aanleg, zonder ook maar een spoor van talent, alleen door dwaze ophemelarij van familie of kennisjes zich inbeeldend artiste te zijn, door fortuin in staat gesteld veel te reizen, de als meest schilderachtig bekend staande plekjes te bezoeken en daardoor verwervend - mede door omgang met werkelijke artisten - een soort algemeene kunstkennis, een paar erg voornaam schijnende trucjes, die leeken verbijsteren en henzelve omgeven met een aureool van artisticiteit, die een waarachtig artist - altijd in de oogen van leeken - hen zou benijden. En alhoewel niet in zoo groote getale als aan de Theems kennen toch ook wij van die schilderende meisjes, die maanden lang peuteren aan stillevens of levenlooze landschappen, waaraan ten slotte

[p. 710]

de leermeester- of meesteres nog een flauwe zweem van kunst moet aanbrengen; wij kennen de meisjes en tevens de in stomme verwondering hen aanstarende familieleden.

Als type van dat soort vrouwen trok op het congres te Venetië een drietal Engelsche meisjes de aandacht en de hílariteit, die eeuwig en altijd in elkanders onmiddelijke nabijheid en altijd in dezelfde volgorde: de langste middenin, de beide kleinere ieder aan één kant, bezig waren met in hun schetsboek waarschijnlijk schetsen te maken; waarschijnlijk, zeg ik, want zoodra iemand te dicht achter hen mocht komen, werden als op commando de schetsboeken dichtgeklapt en bleef derhalve het resultaat hunner geniale pogingen voor ieder sterfelijk wezen een diep geheim. Het was ten slotte een lachlust-wekkende vertooning, deze drie stijve meisjes, alle drie met de altijd even strakke gezichten in páffe bewondering voor één zelfde model te zien staan; men kon het zoo gek niet bedenken of de drie artistjes, naast elkaar op één rijtje, waren aan het krabbelen: in de congreszalen de sprekers uitteekenend, op de Piazza de San Marcous schetsend, op de Rivâ dei Schiavoni een zonsondergang verschalkend, op een boottochtje een zeegezicht doezelend, op Burano een oude kerktoren vereeuwigend - altijd in dezelfde ernstig-denkende, artistiek-doenerige houding, in eenzelfde sympathie voor éénzelfde model, met een gelijk- en gelijkvormigheid van appreciatie, die een heusche drieling hen zou hebben benijd!

Juist omdat het Engeland was, waarin deze kunstlooze wel-aan-kunst-doende wezentjes het talrijkst vertegenwoordigd zijn, was het mij eene verrassing over dit verschijnsel van gedachten te mogen wisselen met de presidente van de ‘Society of Women Artists of London’, Mevrouw Madeline Marrable, een oude dame, zelve kunstenaresse. Ook zij stemde toe, dat het aan-kunst-doen zonder kunstenaresse te zijn een steeds voortwoekerende kanker is in het Engelsche kunstenaarsleven, maar gaf hiervan grootendeels de schuld aan de ‘imperfect culture’ van deze ‘women, dedicated to art’.

Hare meening was dat de teekenonderwijzers wel verre van dit, arrogant zich-artistvoelen der jeugdige leerlingen tegen te gaan, het zelfs aanmoedigen; de onderwijzers geven over het algemeen veel te veel de meisjes toe om hen in den beginne al direct te laten schilderen wat zij willen en besteden weinig of geen zorg aan de beginselen der techniek; van grondige beginstudie is dan geen sprake; zij veroorloven hunne leerlingen ‘to rush through the elementary classes’ zonder dat zij ook maar de flauwste notie hebben van de eerste beginselen, van perspectief en zuiver schetsen. O.a. vertelde Mevrouw Marrable van een meisje, dat zij voor schilderes had willen laten opleiden; ze bracht het op een der best bekend staande academies en drukte den directeur speciaal nog op het hart haar vooral goed te leeren ‘drawning and perspective only’; doch na een maand was het meisje al aan het penseelen, maakte ze al landschap-schilderijtjes etc. maar... als schilderes is er nooit iets van haar terecht gekomen.

Deze methode van leeren schilderen in korten tijd en zonder veel studie - op de manier als men bij ons talen kan leeren in 24 uur zónder onderwijzer - is in Engeland in zwang en men behoeft maar een Engelsche courant op te slaan om al aanstonds een advertentie tegen te komen van een of andere school, waar men schilderen kan leeren en waar ‘no knowledge of drawing is required’; dat dergelijke instellingen de broeinesten als het ware zijn voor dit geslacht van kunstmenschen, dat door zijne veeltalligheid gevaar oplevert de schilderkunst in discrediet te brengen - laaf zich begrijpen.

Ik vroeg Mevrouw Marrable of in Engeland ook ieder meisje uit den beschaafden stand, dat maar eenigszins denkt dat ze talent kán hebben, dadelijk maar palet en kwast grijpt - en ik dacht aan de vele Hollandsche meisjes, die uit tijdverdrijf, op eigen gelegenheid en zoo maar wat voor zichzelf de schilderkunst beoefenen.

Bij ons is 't nog veel erger, vertelde de oude dame verder, ze schilderen niet alleen, maar ze beginnen al dadelijk te exposeeren en wat nog 't ergste van alles is: die pruldingen worden aangenomen ook; dat hier ook alweer vriendschapsdiensten, vleierijtjes, knoeierijtjes, konkelarijtjes en meer van dergelijke ongerechtigheden een groote rol spelen is zoo natuurlijk mogelijk, maar het onaangenaamste van het geval is wel dit, dat al deze meisjes voor een spotprijs hun producten aan de markt brengen, alleen uit een soort ijdelheid van te kunnen zeggen: ‘zooveel werken werden er van mij verkocht’ en dat de betere werken, de schilderstukken van werkelijke artisten, die van hun ‘kunst’ moeten leven en tegen zoo minieme prijzen hun werk niet kunnen geven, blijven hangen

[p. 711]

en de schilder ze onverkocht weer mee naar huis krijgt. De schijnbaar onschuldige liefhebberij der schilderende meisjes blijkt dus wel degelijk een nadeel te zijn voor echte kunstenaars.

Gelukkig dat we dergelijke toestanden in Duitschland en Frankrijk minder aantreffen; maar daar zijn ook wel degelijk maatregelen genomen om dit nutteloos geliefhebber òf tegen te gaan òf op andere wegen te leiden. In Duitschland b.v. mogen geen leerlingen bij een groot meester gaan werken, zoo zij niet blijken gegeven hebben de elementaire beginselen flink onder de knie te hebben; in Frankrijk gaat men weer anders te werk en interessant is daar de werkwijze der afdeeling meisjes van ‘Les beaux arts’; de leerlingen beginnen met eenvoudige schetsen naar de natuur van steenen, opgezette vogels, bloemen, insecten etc., eerst in wit-en-zwart, de meergevorderde in kleuren; zijn die schetsen eenmaal goed gelukt, dan moeten zij vervolgens die motieven toepassen bij ontwerpen voor gas- en electrische kronen, patronen voor behangselpapier, cretonne etc. en meestal worden verrassende resultaten verkregen ten opzichte van vorm en lijn; worden aan de eene kant de leerlingen dus degelijk en grondig voorbeid, aan de andere kant leveren zij voor de industrie menig bevallig patroon voor zaken van gewoon-huishoudelijken aard; deze methode is dus nuttig voor hen zelf en voor de industrie.

‘Insufficient early training’ dat is het groote gebrek dat den arbeid van zoovele vrouwen kenmerkt; en wat hierboven van de schilderkunst gezegd is kan evengoed worden toegepast op iedere andere kunst: hoe menig meisje, dat een aardig opstelletje weet te schrijven of wat rijmwoorden bij elkaar kan flansen, voelt zich al niet dadelijk ‘artieste’ en tevens zich verplicht met een roman of verzenbundel voor den dag te komen, ook bij den litterairen arbeid van zoo menige vrouw - hoe weinig studie hoe luttele kennis van het allereenvoudigste, hoe vèr van alles wat naar kunst zweemt.

Het is nu eenmaal de kwaal des tijds, dat het woord kunst teveel gemeengoed is geworden voor jan-en-alleman, dat het woord zoo weinig gebruikt, maar zoo dikwijls misbruikt wordt; het wordt tijd daartegen zoo nu en dan zijn waarschuwende stem te laten hooren: de abnormaliteit zoude anders gevaarlijk-groote afmetingen gaan aannemen. Dat ieder die ‘iets in zich voelt’ beginne met ernstige studie, opdat deze de toetssteen zij of de beenen der liefhebberij sterk genoeg zijn de weelde van het kunstenaarschap te dragen; dat men het woord kunst niet in den mond neme voor en aleer degelijke, inspannende, vaak wanhopige studie de waarde en diepe beteekenis van dat woord heeft doen kennen.

Wij mogen ons gelukkig rekenen, dat het geslacht van vrouwelijke ‘kunstmenschen’ bij ons niet zoo talrijk vertegenwoordigd is als bij onze overzeesche buren, maar mocht een onzer Hollandsche meisjes met die gevaarlijke bacil van ‘wel aan kunst te doen’ besmet zijn, dat zij dan ter harte moge nemen de bovenstaande woorden aan haar Engelsche kunstzusters gewijd!

W. GRAADT VAN ROGGEN.