De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Realisme.

Bij mijn thuiskomst de vorige week vond ik o.m. den onderstaanden brief, dien ik niet in de correspondentie beantwoord, omdat de inhoud aanleiding geeft tot een meer uitvoerige bespreking.

Hooggeachte Freule,

In de ‘Holl. Lelie’ van 28 Febr. l.l. las ik uwe verhandeling over ‘Hedendaagsche Kunst’ en in het Zondagsblad behoorende bij de Telegraaf van Zaterdag 3 Maart uw recensie over Quérido's werken.

[p. 648]

Beide opstellen heb ik met aandacht gelezen, en ik moet bekennen dat ik het van A tot Z met U eens ben over de hedendaagsche kunst op littérair gebied. Ook ik verafschuw dat goochelen met woorden, die klakkelooze fabricatie van nieuwe woorden, die toch nooit het voorrecht zullen genieten in een woordenboek, zelfs niet in het meest uitgebreide, te zullen verschijnen, dat verwaarloozen van koppelwoorden en lidwoorden, als of je met maleisch te doen had, die akelige, nare, korte zinnetjes, die je ergernis vermeerderen, naarmate ze in lengte afnemen, en dat verdraaien van zinnen waardoor het geheele verband te loor gaat.

Ik gaf. U zóó in alle opzichten gelijk, dat ik dadelijk dacht: ‘die Freule Anna de Savornin Lohman moet ongetwijfeld evenals ik dwepen met den grootste Engelschen humorist, Charles Dickens,’ en die gedachte deed mij het plan opvatten U eens te vragen, wat uw oordeel is over dien auteur. Mijns inziens is Dickens een realist, want hij heeft ons karakters en toestanden geteekend naar het leven; maar als men van ‘realist’ spreekt, dan denkt men gewoonlijk aan iets vuils, aan de Meester en Quérido, zoodat dus de benaming ‘realist’ misschien niet goed gekozen is. Dickens heeft zijne personen zoo meesterlijk geteekend, dat ik dikwijls op straat hopende dacht: ‘Kijk, daar heb je waarlijk Pecksniff’ of ‘dat lijkt Micawber wel, die daar aankomt’; ja zelfs in mijn eigen familie heb ik menschen, die in karakter en handelingen nauwelijks een stroobreedte afwijken van de moeder van Nicholas Nickleby, of van den nobelen Mr Jarndyce uit Bleak House. Ik geloof niet, dat er één schrijver bestaat die in zijn genre met hem is te vergelijken - of het moest Beets zijn, maar dan alleen voor zoover het de Camera Obscura betreft - en dat er ook wel nooit een tweede Dickens zal opstaan, wat ook de meening is van Busken Huet, waar hij zegt: ‘Dickens is een van die geboren vernuften geweest, welke na te volgen, of met welke zich te meten, alleen opkomen kan in overspannen breinen.’

Vertrouwende in een der hierna verschijnende nummers der ‘Lelie’ uw meening omtrent mijn vraag te mogen lezen, teeken ik met ware hoogachting gaarne

Uwe U dienstwillige abonnée

Mevr. J.W.S.

Laat me allereerst zeggen, dat ik de bewondering mijner correspondente voor Dickens gansch en al deel. David Copperfield en Dombey and Son, misschien de beste twee zijner vele meesterwerken, staan ongetwijfeld zoo oneindig veel hooger, dan 't meeste wat de hedendaagsche literatuur biedt, ook in Engeland, dat het niet noodig is daarover in breedvoerige beschouwingen te treden. Maar een realist, in dien zin welke men daaraan hecht in de juiste beteekenis, (want ik ben het geheel ééns met m'n correspondente, dat ten onzent realisme van lieverlede gaat gelijkstaan met vuil-trachten-te wezen), zou ik Dickens zeer zeker niet noemen. Dickens' personen bezitten allen zonder uitzondering altijd een of andere eigenaardigheid. Denk maar eens aan Micawber, aan Uriah Heep (overigens een uitstekend wáár-gezien beeld van valschheid), aan de gezelschapsjuffrouw der oude mevrouw Steerforth, aan Quilp, aan Peggotty, aan al de hoofdpersonen uit Oliver Twist, en Nelly, en Dombey and Son, enz. De teekening en karakter-ontleding is zoo subliem, de voorstelling zoo levendig, dat deze zucht, om elken persoon voor te stellen met 'n bijzonder iets aan zich, volstrekt niet hindert of onnatuurlijk aandoet. Maar toch blijft het een zucht, die schaadt waar het geldt realistisch te zijn. En daarom doet het me plezier, dat de schrijfster van bovenstaanden brief zelve noemtonzen Nicolaas Beets. Want juist op dit speciale punt is Beets veel zuiverder realist dan Dickens. Beets geeft in De Familie Stastok, in De Familie Kegge, in Gerrit Witse het meest zuivere en eerlijke en onvervalschte realisme, dat misschien bestaat in onze litteratuur; geen vuilheid, genre Querido, (want dat is geen realisme, maar 't product van een verdwaasd en verziekelijkt brein), maar werkelijkheid zóó volkomen, dat het tijdsverschil tusschen toen en nu geen oogenblik stoort. Met andere woorden, de typen van Stastok en echtgenoote, van Pieter, van de kleinsteedsche vrienden op het Zondag-avondje, van den goedigploertigen Kegge, en van den ‘charmanten’ van der Hoogen, of van Henriette, en van Gerrit Witse, en van diens ouders en hun diner-gasten, ze zijn allen zóó echt, zóó natuurgetrouw, zoo volkomen-eerlijk-hollandsch, dat ze even waarachtig om ons leven en voor ons staan in onze hedendaagsche omgeving, als in de dagen waarin hun schepper hen in 't leven riep, den gemoedelijken ouden tijd van diligence en trekschuit, van Zondags-ochtends naar de kerk gaan, en 's avonds een ‘aangekleed-boterhammetje’ eten met 'n paar goede kennissen, voor welke feestelijke gelegenheid de ‘mooie kamer’ in gebruik werd genomen.

[p. 649]

- Dat alles moge voorbij zijn, veranderd door auto-vreugd en electrisch licht en jagen door 't leven, waar onze voorouders er gezellig doorheen treuzelden, de menschen-zelf blijven in den grond die ze waren, alle eeuwen door, dezelfden met hun goede en kwade eigenschappen. En, omdat Beets hen gezien heeft en uitgebeeld met den genialen blik van den echten realist, daarom heeft hij hen zoo waarachtig-wáár gemaakt in al hun doen en handelen, dat ze geen oogenblik den indruk maken van te behooren tot een verleden tijd. Ze leven ook nu nog met ons, om ons heen.

- Van de Dickens-figuren daarentegen heb je niet meer dan 't gevoel, dat deze of die je in dit of dat opzicht doet denken aan 'n Micawber of 'n Peggotty of 'n Uriah Heep.

Zeker, ik ken wel enkele personen uit zijn boeken, zóó natuurgetrouw, dat je hen heel en al ontmoet in je omgeving. B. v. de coquette oude mevrouw uit Dombey and Son, die niet wil sterven en zich mooi maakt met rose gordijnen om haar bed, en met verf en pruik! Ga maar eens kijken in elke mode-badplaats, of aan de Riviera; gij ontmoet dit walgelijke oude ijdelheid-type op duizenderlei wijze en in duizenderlei gestalten, gezond en ziek, haar thee slurpend bij Rumpelmayer, en met 'n lorgnon nijdig bespiedende de wezenlijk jeugdigen, die vlug binnen-trippelen, van wie zijzelve 'n droevig caricatuur is, of wel geschoven in 'n ziekenwagentje, reeds met één voet in 't graf nog offerend aan de wereldschheid, die heel haar leven haar afgod is geweest, wereldschheid van mooie toiletten en opzichtige hoeden en bij den coiffeur-gekochte modekapsels, terwijl de verlamde beenen schuil gaan onder den kostbaren plaid. - En Steerforth ook reken ik tot 'n kostelijk beeld van waarheid, in zijn innemendheid en egoîsme.

Ik doe maar 'n greep, omdat ik de geheele Lelie zou kunnen vullen, wilde ik in een uitvoerige beschouwing treden van Dickens werken. De door mijn correspondente hierboven aangehaalde woorden van Busken Huet zijn zeer zeker volkomen wáár. Een ‘geboren vernuft’ alleen kon zulke meesterwerken schrijven; en na hem zal er geen tweede Dickens opstaan, die het hem nadoet. Wat doet het er dan ten slotte toe af of aan toe, of men zijn genialen arbeid wil rangschikken onder de realistische kunst of onder een andere. Datgene waar het op aankomt is, dat zijn arbeid kunst is, waarachtige, wezenlijke, eerbied-afdwingende kunst. -

Wat ten slotte de vuilheid betreft der de Meesters, Heyermansen, Querido's, van Deyssels en anderen, laat mijn correspondente niet vergeten, hoe dergelijke gedegenereerdheid in den grond slechts een voorbijgaande verschijning is van verziekelijkte hersenen, uit een overspannen tijd. Zola is een realist geweest, en, wat Busken Huet schreef van overspannen breinen, (zie hierboven den brief mijner correspondente), dat is volkomen van toepassing op het zoodje hedendaagsche letterkundigen, dat ik zooeven noemde, en wier roem trouwens reeds aan het tanen is op een wijze, die bewijst hoe het gezonde verstand gelukkig ten slotte bovendrijft bij de groote massa. Burgerschool-ventjes, die soms 't eind-examen niet eens doen konden, en andere literaire grootheden van dit genre, hebben zich op vermakelijke wijze opgeworpen tot nadoeners, neen tot verbeteraars van Zola. 't Resultaat kennen we; 't is zóó vermakelijk, dat verstandige menschen reeds spreken van ‘aan Meerenberg ontsnapten’ (zie het door mij in de Telegraaf geciteerde hoofdartikel over Querido, uit een Indisch Blad). - 't Zou dus te veel eer zijn, dergelijke wangedrochten op literair gebied te gaan verwarren met werkelijke realisten. - Wangedrochten zijn tijdelijke verschijnselen, waaraan niemand meer denkt als ze zijn ondergegaan in den stroom van den tijd. Maar wezenlijke kunstenaars, als Dickens, als Beets, als Zola, realisten of niet, dat doet er niet toe, zij blijven voortleven in hunne over de eeuwen heen onsterfelijke werken.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.