De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Dit stuk had moeten voorafgaan aan De Pope (zie No 35 der Holl: Lelie van 28 Februari), maar is door een vergissing blijven liggen.

De Russische Officier.

Niet alleen de Westersche volken - de gansche wereld volgt sinds maanden met angst en spanning de geweldige crisis die het onmetelijke Russische rijk doormaakt, waar de zwakke, machtelooze alleenheerscher slechts een speelbal is in handen zijner hooggeplaatste ambtenaren.

Ieder, die een flauw vermoeden heeft van den ellendigen, erbarmelijken politieken toestand waarin het Tsare-rijk verkeert, zal

[p. 601]

zich geen oogenblik hebben verbaasd, dat het land van de Rijzende Zon de overwinning heeft behaald in den rampzaligen Russisch-Japanschen oorlog.

Doch dat Rusland op geen enkel succes, hoe gering ook, kan bogen, - dat het altijd en overal het onderspit heeft moeten delven, dit is een feit dat zelfs de meest sceptische Russen met verbazing en ontzetting vervult. Onwillekeurig dringen de vragen zich aan ons op: Wat is het Russische leger? Wat is de Russische officier?

Nooit is de Russische officier populair geweest, doch nimmer was de veete tusschen de natie en de ‘élite(!)’ dier natie zoo diep als thans na het einde van den oorlog in het verre oosten. Herhaaldelijk treffen we bewijzen aan van de verachting en felle haat die het volk koestert ten opzichte van de officieren.

Zoo deelt G. Savietsj in een zeer lezenswaard artikel van La Revue het volgende mede:

Te Petersburg houdt een officier een soldaat staande, dezen verwijtend dat hij niet tijdig had gesalueerd. Toen de gebelgde luitenant zijn mindere met de sabel ging slaan, trok het publiek partij voor den soldaat. Een verwoed gevecht volgde, en de officier mocht nog van geluk spreken dat hij er levend af kwam.

Eenige dagen later greep het volgend afschuwelijk tooneel plaats te Koersk: op het station wordt een soldaat door een luitenant neergeveld. De reizigers omringen den moordenaar, duwen dezen in een waggon, die daarna in brand wordt gestoken!

In beide gevallen hebben de officieren zich aan een ernstig feit schuldig gemaakt, doch indien een burger den moord had begaan, zou het publiek niet als wilde beesten op den dader zijn aangevallen; dezen zouden ze eenvoudig aan de justitie hebben uitgeleverd.

De oorzaak van die felle haat moet niet gezocht in de aaneenschakeling van nederlagen die de Russische wapenen in Mandsjoerije hebben geleden. Deze lieten de natie vrij onverschillig.

‘Ja, mannen, vlaggen, schepen, kanonnen, hebben we heel wat verloren,’ erkennen ze volmondig, ‘maar nietsjevò.’ (= Wat doet dat er toe).

De hoofdoorzaak schuilt in den afschuw dien het volk voor het militairisme koestert. Vóór de leger-reorganisatie in 1875 was het leven van den soldaat een hel. Tientallen van jaren bleef hij dienstplichtig en moest hij de schandelijkste wreedheden ondergaan. De loting dompelde het land in zwaren rouw; hartverscheurende tooneelen hadden bij het afscheid plaats. Ieder wist dat de slachtoffers de onmenschelijkste martelingen zouden te verduren hebben. Vandaar het innige medelijden dat men met den soldaat heeft, en den afkeer der intellectueelen voor het militairisme en de officieren, ook na de legerhervorming van 1874, die zachtere zeden in het leven riep.

Het gouvernement heeft openlijk verklaard dat de officieren de ‘élite der natie’ zijn, mogelijk om dezen schadeloos te stellen voor de minachting die het volk voor hen blijft koesteren. Tevens werd hun veroorloofd om twisten en geschillen uit te maken met duelleeren. Een reeks moorden was hiervan het gevolg, misdaden die bijna alle ongestraft bleven. Eenige van de vele schandalen zijn zelfs uitgelekt, en hebben diepe verontwaardiging gewekt in de ‘Europeesche’ pers, om de Russische zegswijze voor het Westen te gebruiken.

Zoo o.a. de schandaad, waarvan een hoog geplaatst ambtenaar het slachtoffer werd. Diens zoon had een officier een slag in het gelaat gegeven, omdat deze zich beleedigend had uitgelaten over een dame die met zijn familie was bevriend. Aangezien de zoon minderjarig was, begaven de kameraden van de ‘beleedigde’ partij zich naar den vader, eischend dat of de zoon op de officieren-societeit zou verschijnen om daar met roeden gegeeseld te worden, of dat hij zelf zou duelleeren met den officier die in het gezicht was geslagen. Toen de gedelegeerden een weigerend antwoord ontvingen, vielen ze als woestaards op den vader aan, dien ze op de ergerlijkste wijze trapten en mishandelden.

De Russische officier is gehaat. Et pour cause, zouden we kunnen zeggen.

Met feiten is geboekstaafd, dat ze zich aan diefstal, desertie, kortom aan al wat laag en gemeen is, hebben schuldig gemaakt; de verdorvenheid der militaire kringen kwam aan het licht, doch de eigenlijke mileux bleven in een waas gehuld voor het groote publiek.

Onlangs is echter een merkwaardig Russisch werk verschenen ‘het Duel’, waarin de schrijver Koeprien de psychologie van den Russischen officier verklaart; - hier leeren we zijn leven kennen. Droeve tooneelen zien we geschilderd, des te droever daar ze uit

[p. 602]

het leven gegrepen zijn en de waarheid getrouw.

Het boek is geen satire of smaadschrift, het geeft slechts een onpartijdig beeld der heerschende zeden. Het werk zal geen sensatie maken - geen interpellatie in het parlement tengevolge hebben, daar het geen politieke strekking heeft, doch hierdoor wordt de waarde van het boek eerder vergroot dan verkleind, daar de schrijver slechts beoogt een gezonder, zuiverder geest in het leger in het leven te roepen.

Voordat Savietsj overgaat tot de eigenlijke bespreking van het werk, vestigt hij eerst de aandacht op het zonderlinge feit, dat er in de Russische litteratuur geen enkel officierstype voorkomt, dat achting en ontzag inboezemt. Niet dat het den schrijver aan kennis van het milieu ontbreekt.

Tolstoï heeft o.a. zelf een plaats in het leger bekleed; heel wat officieren komen in zijn werken voor - toch zijn bijna allen treurige figuren.

In Oorlog en Vrede wekt Prins Andreas Bolkonskie onze sympathie; we beginnen echter pas achting voor hem te gevoelen als hij geen officier meer is, doch met Speranskie arbeidt aan het samenstellen van nuttige, heilzame wetten voor zijn land. In denzelfden roman treffen we de nobele figuur aan van Karatajef. Voor hem gevoelen we eerbied, maar deze geldt niet den soldaat, wel den rechtschapen, edelmoedigen zoon uit het volk.

Andere auteurs verschillen in dit opzicht geenszins van den grootste aller Russen. In de Drie Zusters van Anton Tschechof zien we een officier het leger verlaten, omdat deze zich aan iets nuttigs wil wijden.

Bijna alle officieren worden ons voorgesteld als spelers die aan den drank zijn verslaafd, doch geen enkele romanschrijver liet ons een blik slaan in het eigenlijke intieme leven van den militair. De verdienste van het werk van Koeprien ligt dan ook hoofdzakelijk in de meesterlijke wijze waarop hij ons hiermede in kennis stelt.

Zoo lezen we o.m. het volgende:

De regiments-commandant heeft den officieren aangezegd, dat dezen zich met de sabel moeten oefenen. ‘Waarom zouden we dat doen?’ vragen ze elkaar. ‘De gevechten man tegen man komen in een modernen oorlog niet meer voor.’ ‘En bij een oproer?’ ‘O, dan laat ik schieten.’ ‘En als een burger (= tshpak) je slaat?’ ‘Dan haal ik mijn revolver en schiet 'm dood. Weet je wat er verleden in Moskou is gebeurd? Een officier had in een café kabaal gemaakt. De baas van het café pakt hem bij zijn epaulet om hem er uit te zetten, maar de ander trekt zijn revolver en schiet den man dood. Iemand gaat zich met de zaak bemoeien, maar die wordt ook dood geschoten. De officier gaat toen heel kalm naar de kazerne en zegt tegen den schildwacht, dat hij onder de wapenen wil sterven. Hij gaat naar binnen en schiet een kogel door zijn arm. De krijgsraad heeft hem vrijgesproken.’

Het verhaal had succes, en terstond begonnen anderen geschiedenissen mee te deelen, even tintelend van geest en vernuft. O.a. een officier die een student met de sabel had neergehouwen, omdat deze hem bij ongeluk met den elleboog had aangestooten.

De Russische officier beschouwt zijn vak als een corvée, waaruit onvermijdelijk volgt dat hij den dienst zoo veel mogelijk veronachtzaamt. De meesten hunner worden gekweld door huishoudelijke zorgen en armoede. Hun traktement is onevenredig aan hun groote uitgaven. Ze leenen, of anders nemen ze het geld uit de kas van hun compagnie, of eigenen zich het loon toe dat hun minderen particulier hebben verdiend, of openen de aangeteekende brieven die familieleden aan de soldaten verzonden. Dan begint het spelen en drinken weer opnieuw.

Het leven van den soldaat tijdens de weken die de groote revues voorafgaan, is een hel. Om de verloren schade in te halen, moeten de compagnies uren extra oefenen en marcheeren. Koeprien geeft in zijn boek een weerzinwekkende beschrijving van dergelijke exercities. ‘Van alle kanten, van alle compagnies, overal klinken doffe vuistslagen. De geringste fout, een voet die verkeerd wordt gezet, is voldoende om den officier in woede te doen ontsteken, waar den soldaat het gezicht aan bloeden wordt geslagen, wat dikwijls het verlies van zijn tanden of zijn gehoor ten gevolge heeft. Het spreekt van-zelf dat dergelijke mishandelingen van de ruwste vloeken en scheldwoorden vergezeld gaan.

Geen wonder dat menig soldaat een einde aan zijn leven maakt.

Verder haalt Koeprien enkele vragen aan, waarop de soldaat de zotste antwoorden zijn ingeprent. Zoo moet hij o.a. op de vraag: ‘Wie zijn uw binnenlandsche vijanden?’ antwoorden: ‘Onze binnenlandsche vijanden zijn zij die zich tegen de wet verzetten,

[p. 603]

als oproerlingen, studenten, Joden, Polen.’

Op alle mogelijke manieren wordt bedrogen. Houdt een generaal inspectie, dan ruilen de compagnies onderling de goede schutters. Zelfs is het voorgekomen dat jonge officieren met hun revolvers de gemiste schoten aanvulden!

Zes jaar geleden hield de leger-commandant een revue. Deze was diep verontwaardigd over de wanorde en de ongeoefendheid der troepen. Krachtig sprak hij den officieren toe, zeggend: ‘Ik beschuldig niet de soldaten, doch de chefs. Ge hebt geen hart. Bedenkt dat geschreven staat: Gelukzalig hij die zijn naaste lief heeft. Jakker uw soldaten niet af, als waren het huurpaarden.’

Indien deze vermanende woorden zes jaar geleden waren ter harte genomen, - mogelijk zou Japan geen oorlog met Rusland hebben aangedurfd, de geschiedenis zou althans geen Liao Yang, geen Moekden, geen Tsoe Sjiema hebben kunnen vermelden.

Het spreekt van zelf dat het Russische leger ook degelijke, schrandere mannen telt, doch dezen vormen verreweg de minderheid, Koeprien noemt met grooten lof de figuur van den ouden commandant. Ongetwijfeld heeft hij Dragomirof op het oog, die met klem heeft geprotesteerd tegen de inlijving van oproerige studenten in het leger, waardoor de kaserne tot gevangenis wordt verlaagd.

Koeprien deelt verder mede hoe de jonge officieren in den aanvang lijden onder dit demoraliseerend leven. ‘Een dom, slecht leven’, roept een van hen uit; ‘van avond zijn we dronken, morgen roepen we weer een, twee, links, rechts, morgenavond zijn we weer dronken. Na een paar jaren zal mijn Ik zijn uitgedoofd als een lamp, die langzaam wordt uitgedraaid!’

De schrijver vertelt o.m. van een kapitein die op de armzaligste manier leefde. Zijn eten kookte hij zelf op een petroleum-stel, enz., met dat gevolg dat hij op een traktement van 48 roebels in de maand, 25 roebels wist te besparen. Deze leent hij tegen ernorme interest aan zijn kameraden die diep in de schulden steken. Deze man was geen gierigaard van natuur. Hij wenschte slechts kapitaal te maken om ontslag uit den dienst te kunnen nemen!

Nazanskie is een officier die aan den drank is verslaafd. Zijn aanvallen van waanzin worden door oogenblikken van zielsvervoering vooraf gegaan: ‘Een vreeselijk lot hangt ons boven het hoofd,’ roept hij uit. ‘Onze soldaten zullen ons niet langer gehoorzamen; niet omdat we hen mishandeld hebben, en menschen in cafés hebben neergeveld, onder voorwendsel van de “eer” van onze uniformen hoog te houden, en vrouwen hebben beleedigd: niet omdat we de Russische wapenen te schande hebben gemaakt - dit alles zal wel gewicht in de schaal leggen, doch we hebben ons aan een grootere, aan een onherstelbare fout schuldig gemaakt. We zijn n.l. doof en blind gebleven voor hetgeen om ons heen voorviel.

Sinds langen tijd wordt er naast ons leven een nieuw leven geleefd. Nieuwe menschen zijn geboren, menschen die met nieuwe, verheven ideeën zijn bezield. De vermolmde muren zullen instorten, een nieuw licht bestraalt de aarde.

En wij? We begrijpen niets! En die domme minachting die wij koesteren voor de vrijheid van den menschelijken geest - dat - dat zal men ons nimmer vergeven.’

Zoo sprak Nazanskie die aan den drank was verslaafd.

Savietsj merkt bitter op dat men in Rusland sinds verscheiden jaren wist dat de natie werd bedrogen en voorgelogen door een dom, valsch gouvernement. Dat men wist dat het onderwijzend personeel in scholen uit lage, verachtelijke individu's bestond, die de aan hun zorg toevertrouwde kinderen leeren veinzen en huichelen. Dat men wist dat de ambtenaren dom - de politie omkoopbaar - de justitie laf is.

Men wist echter niet dat de officieren in dat opzicht geleken op ambtenaren en rechters. Al gedroegen ze zich vroeger dikwijls op ergerlijke wijze, dan schreef men dit gewoonlijk toe aan een misbruik maken van de zonderlinge positie, waarin het gouvernement de officieren had geplaatst.

Ieder geloofde echter aan hun moed en trouw. De oorlog hielp ons uit die dwaling. We weten nu dat de officieren hun post op het slagveld in den steek lieten, dat ze de eer van roemvolle daden hun kameraden ontstalen (na en tijdens het beleg van Port-Arthur). Ook andere diefstallen werden gepleegd, want enkele generaats die doodarm naar het Verre Oosten vertrokken, kwamen rijk terug, zoodat een van hen thans te Petersburg een woning aankocht van drie honderd duizend gulden!

Voorwaar een somber tafreel van verdorven zeden. Cavietsj drukt dit zoo kernachtig uit, waar hij zegt, dat ‘Le Duel parachève le tableau du mal général qui ronge et qui perd la Russie.’

Een groep officieren hebben den schrijver een adres gezonden om instemming te betuigen met zijn werk. Dezen, de besten uit het leger, beseffen dat een radicale hervorming de toestanden in het leger moet zuiveren.

Die behoefte aan hervorming wordt door het ganscherijk gevoeld. Indien de abnormale verhouding tusschen de burgerij en de offi-

[p. 604]

cieren bleef bestaan, zou dit noodlottig kunnen worden voor het land.

Een der oorzaken van de reeks van nederlagen in Mandsjoerije lag in die vijandige gezindheid waarvan de Russische burgerij blijk gaf voor en tijdens den oorlog ten opzichte der militairen. Terwijl in Japan het leger krachtig werd aangevuurd, heeft Rusland nooit eenigen zedelijken steun aan de soldaten verleend.

‘De oorlog is ver, Nietsjevò,’ luidde het algemeen gezegde. Doch was Duitschland of Zweden de vijand geweest, het volk zou even onverschillig zijn gebleven. Men vreesde zelfs, dat de Russische wapenen de overwinning zouden behalen, daar men verwachtte dat de autocratie zou vallen indien Rusland werd verslagen.

En nu, na gedurende twintig maanden nederlagen te hebben geleden, wordt de autocratie niet eens ernstig bedreigd. Nog altijd wacht het land op hervormingen!

Doch aan de vijandige verhouding tusschen de natie en het leger zal en moet een einde komen. In Rusland heeft men nu genoeg van die twisten tusschen Christenen en Joden - Russen en Polen - burgers en militairen - twisten, die door het gouvernement worden aangehitst. Het volk wil één worden in vooren tegenspoed. De natie en het leger zal voortaan samenwerken om Rusland krachtig en gelukkig te maken.

ANNIE DE GRAAFF.