De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

De verzameling Otto Lanz in het Rijks-Museum.

Voor wie niet veel gewend zijn aan het zien van schilderijen, op hen zal deze collectie een vreemden indruk maken en niet zoo in eens het vele schoons dat er in tegenwoordig is, begrepen worden. Maar wie meer doorgedrongen is in de diepere beteekenis der beeldende kunst, in hare uiting van de natuur door de ziel van een Kunstenaar, zal hier in dit kleine zaaltje enkele juweelen van oprechte, naive, fijne kunst vinden.

Dat de stelling aan 't hoofd van ons artikel geuit, wel degelijk gegrond is, bleek ons bij ons bezoek aan deze verzameling. We zagen verscheidene bezoekers deze schilderijen als een vreemdsoortig product kunst beschouwen. Het is vooral bij deze primitieven, dat de waarheid der volgende thèse zich opdringt: Om échte kunst naar waarde te kunnen genieten, behoort eene vooraf gecultiveerde opvoeding in het zien daarvan. En het is niet slechts op deze expositie dat men tot de overtuiging hiervan komt.

Het moge wat overdreven klinken, maar we behoeven heusch niet bevreesd te zijn, de meening te uiten, dat voor velen, uit onze naaste omgeving - en nu doelen we niet uitsluitend op hen, welke door stand en mindere ontwikkeling altijd geacht worden ook voor kunst het minst bevattelijk te zijn. - Kunst is iets waar je eigenlijk buiten staat en wat je doet denken aan vermoeiende wandelingen langs rijen schilderijen in Musea op verschillende reizen naar 't buitenland gemaakt. We behoeven maar te letten op de wijze waarop men op tentoonstellingen de dingen aanziet en te trachten opmerkingen op te vangen om tot de overtuiging te komen, dat de geëxposeerde kunstwerken niet den minsten indruk op den beschouwer hebben achtergelaten en deze er geheel vreemd voor is gebleven, niet uit onwil tot begrijpen of botheid van gevoel, maar meestal uit gebrek aan opvoeding in 't zien van wat kunst is. Wie nooit op eene wandeling buiten getroffen werd door het schoone van een maneschijn effect of door het schitterende van een helderen dag, zal wel zonder emotie een schilderij, dat hem die zelfde aandoening moet geven, bezien. Het is dan ook niet voor deze, dat wij dit artikel schrijven, want voor hen is geen kruid gewasschen en zal het schoone in de natuur en in de kunst wel ten eeuwigsten dage een geheim blijven, dat hen nooit ontsluierd zal worden.

Maar er zijn velen, die eene gunstige uitzondering maken en wier gevoel vatbaar zou zijn voor wat er moois is in een kunstwerk, doch er niet in hebben kunnen doordringen uit gebrek aan voorlichting, die ze te vergeefs zochten in dikke boeken over kunstgeschiedenis of in levensbeschrijvingen van schilders.

Laten we voorop stellen, dat als eerste vereischte bij het zien van een kunstwerk gesteld moet worden, dat de beschouwer zich geheel overgeeft aan wat de artist gewild heeft uit te drukken; en dat wèl zonder eenige bijgedachten aan vroegere aangeleerde begrippen en in zekere grenzen beperkte, als juist aangeduide opvattingen. Want ware kunst - en dáárvan is hier alleen de rede - staat boven al deze factoren, als logisch gevolg van haar ontstaan uit de onbewuste zuivere aandoening der ziel.

[p. 586]

Het klinkt haast al te banaal dit, nu, na eene glansperiode in onze hollandsche kunst, als die waarvan we tijdgenooten zijn, nog te moeten herhalen, maar waar we ons tot taak stellen de oningewijden - en die zijn er velen - te helpen voorlichten in het zoeken naar het eenige ware, dáár mogen we niet terugschrikken zelfs niet voor dàt, wat we als algemeen begrepen en gevoeld zouden achten.

Zelfs overbodig lijkt 't ons niet hier met een enkel woord toe te lichten, wat we onder èchte kunst verstaan, want al wat er den naam van heeft, kan er naar onze meening niet onder gerangschikt worden, ja, is er zelfs niet maar eenigzins mede verwant. Alléén de zuivere wedergave van eene ondergane aandoening kan een volkomen kunstwerk doen ontstaan, en de drang, die aandoening te uiten, stempelt den voortbrenger ervan tot kunstenaar.

Het doel, dat deze zich stelde daarbij, was geen ander, dan ons die aandoening mede te deelen, in welken vorm dan ook.

Hij laat ons door zijne oogen de wereld zien en dat hij die anders ziet dan wij en er meerdere emotie van ontvangt, is het genie.

Dat hij instaat is ons van die aangeboren gave te laten genieten is het technische gedeelte der kunst, het door studie verkregene. Waar dit laatste den overhand heeft boven het eerste komen we tot ziellooze producten van professorale geleerdheid, die à la porteé de tout le monde zijn.

Maar van de wàre kunst vat ieder slechts zóóveel als hij in zich heeft; want zij heeft in werkelijkheid niet met het verstand, maar alléén met het innerlijke wezen van den mensch te maken.

Na deze enkele regelen, die ons vooral naar aanleiding van deze verzameling schilderijen hier wel op hunne plaats schenen, willen we eenige aanteekeningen geven over die werken, welke het meest onze bewondering opwekten.

Beginnen willen we dan met te wijzen op de prachtige meisjes-buste van Jacopo della Cluercia (1374-1438). Eene vrije navolging van de Saprentia van de Fonte Gaja te Sienna. Een prachtstuk van kleur - het geheel is van stucco met ten deele oude polychromeering - zóóals het daar staat voor den rijken achtergrond in het museumzaaltje. Deze buste had naar onze meening geen betere plaats kunnen ten deel vallen, zoo schoon harmonieert de rijpe, deftige kleur ervan met de omgeving.

Letten we daarbij op de uitstekende verlichting ervan, dan zal ieder getroffen door den rijken indruk, welke deze buste maakt en tegelijk niet ongevoelig blijven bij aandachtige beschouwing voor de bijzonder levendige uitdrukking in de guitige, kleine oogjes en van het fijn besneden mondje, waaronder het licht op de kin zoo karakteristiek uitkomt.

In N^o. 13 eene zittende Madonna met kind uit de werkplaats van Benedetto de Majano (1442-1447) bewonderden we de levendigheid van beweging en expressie, waarmede het kind opziet naar de moeder.

N^o. 15. Het portret van een jong meisje van een onbekend meester uit de Florentijnsche school (einde der 15^e eeuw) is onzes inziens van minder gehalte, terwijl ook het glimmen van de terra-cotta hinderlijk werkt.

De Madonna met Kind (N^o. 10) van een onbekend meester (ongeveer 1430) is een prachtstuk en treffend is de liefelijke uitdrukking in het gelaat der Madonna en de teedere expressie in de handen, waarmeê zij 't Kind omvat, die daarbij van uiterst fijne teekening en gevoelig modelé zijn.

Losheid van drapeering, vooral om de buste, merken we op in het werk van een onbekend meester uit de eerste helft der 15^e eeuw, eveneens eene Madonna met Kind.

De ernstige bezoeker zal ongetwijfeld getroffen worden door de treurige, weemoedige uitdrukking in 't gelaat der moeder, waardoor de onbewuste, naïeve expressie van het kinderkopje nog meer uitkomt. (N^o. 11).

Nu rest ons nog enkele van de schilderijen te noemen, waaronder er zijn van buitengewone fijne harmonie van kleur, o.a. N^o. 1, van Ambrozio Lorenzetti. Eene Madonna met kind, geschilderd in een prachtig ensemble van kleur, waarin het blauw van het kleed van Maria zich zeldzaam fijn vereenigt met het goud van den achtergrond.

In N^o. 9 een groot schilderij van Giovanni Caroto (1470-1546), voorstellende Ariadne op Naxos, is op meesterlijke wijze uitgedrukt het van onuitsprekelijke vreugde stralende gelaat van Ariadne, als zij Bacchus schip ziet naderen, waar zij tot deelgenoote zijner heerlijkheid wordt verheven en hare gelukkige vereeniging met den god des wijns zal vinden.

Besluiten kunnen we nu met eene aansporing deze verzameling, die voor ons land eene zéér bijzondere kan genoemd worden, -

[p. 587]

daar we nog nooit in de gelegenheid waren hier eene met zooveel kunstsmaak gevormde collectie primitieven der Italiaansche school tentoongesteld te zien, - te gaan bezoeken.

Amsterdam.

P. VAN WIJNGAERDT.