De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Een merkwaardig Boek.
Das Ende der Obrenovitch 1897-1900 von Dr. Vladan Georgevitch Serbischer Ministerpräsident a. D.
(Leipzig, S. Hirzel, 1905.)

IV. (Zie Lelie van 24 Januari 1906). (Slot.)

Het boek van Dr. Georgevitch eindigt met den dood van koning Milan, in Weenen, waarheen deze zich terugtrok na de breuk met zijn zoon, en waar hij reeds korten tijd daarna aan een longontsteking stierf. Dr. Georgevitch was zijn gansche leven lang een trouw dienaar van het Huis Obrenovitch, in het bijzonder echter van koning Milan, dien hij, als lijfarts, en als intieme vriend en raadsman, bijstond, en dien hij ook ná zijn val, en bij zijn vergeten en eenzaam einde, niet in den steek heeft gelaten, daar Milan in zijn armen stierf. Vandaar dat de laatste hoofdstukken van zijn boek met zekere warmte het pleidooi leveren, hoe Milan méér nog tengevolge van de smart over de hem door Alexander aangedane beleedigingen, dan wel tengevolge der ziekte alléén zóó spoedig reeds is gestorven. Zijn hart, dat tot hiertoe menigen levenskamp had doorgemaakt, zonder hem in den steek te laten, was niet meer bestand tegen de emoties en pijnlijke ondervindingen van dien wreeden tijd, waarin de vader eindelijk het ware karakter van zijn zoon moest leeren kennen. En toen een koorts, waartegen een krachtiger gestel allicht bestand ware geweest, zijn lichaamskrachten sloopte, had hij geen weerstandsvermogen meer om dien aanval af te slaan.

In 1900, in den zomer, zagen de beide zoo handig om den tuin geleide mannen, Milan en dr. Georgevitch, elkaar voor het eerst na het in Belgrado gebeurde terug, in Weenen. Milan stortte zijn gansche hart uit voor zijn vriend:

‘Ik wist reeds lang dat mijn zoon een slecht mensch is, maar ik heb het willen bedekken, en al het mogelijke gedaan hem te verbeteren en te behouden.... Hij was het éénige wezen op de wereld, dat ik in gansch mijn leven ooit waarachtig heb liefgehad’...

En, terwijl dr. Georgevitch, in begrijpelijk medelijden, niet weet wat te zeggen, en het stilzwijgen bewaart, gaat de ongelukkige vader voort met het opsommen der bewijzen van Alexanders schuld aan den op hem gepleegden moordaanslag, door bemiddeling van Draga Machin, die wist hoezeer de koning (Milan) haar haatte, en haar liaison met Alexander als diens ongeluk beschouwde.

‘Hij lachte, lachte luid en snijdend, en wreef zich tandenknarsend de handen; toen plotseling zonk zijn hoofd op zijn borst, en hij weende en snikte als een klein kind. Ik was als tegen den grond geslagen.

Na eenige oogenblikken herstelde hij zich, wischte de tranen af, en zei: Men heeft mij mijn eigen zoon tot moordenaar gemaakt.

‘Van nu af aan beginnen de conferenties der maîtresse (Draga) met Mansurow (Russische agent), want met hem is het gansche huwelijksplan ontworpen. Toen de bom sprong,

[p. 499]

en de regeering haar ontslag nam, en niemand anders minister wilde worden, en ook zij, die in het eerste oogenblik bereid waren, zich weer terugtrokken, toen zij zagen dat niet alleen de regeering maar ik-ook ontslag had genomen, en, evenals wij ook het gansche corps officieren, gansch het militaire en civiele huis van den Koning, terugdeinsden voor zulk een schandelijk huwelijk.... wie heeft toen de zaak ten slotte mogelijk gemaakt, wie anders dan de oudste en machtigste vijand van ons Huis? En had het kunnen gebeuren, als niet Rusland dien zelfmoord van onze Dynastie had gewild en ondersteund? Want het gaat niet tegen mij alleen; ik ben slechts het eerste bolwerk; nu ben ik weg, en gij zult eens zien, hoe spoedig Rusland den laatsten Obrenovitch aan zijn noodlot zal overlaten, want tegen ons Huis en ons geslacht gaat het, tegen alle Obrenovitchen met elkaar’.

Deze profetische woorden, dat Rusland niet de partij zou trekken van Alexander, hebben zich in de toekomst wèl bewaarheid, toen men hem en zijn Draga telkens weigerde te ontvangen, en er ook volstrekt niet aan dacht voor den moord aan hem begaan rekenschap te vorderen van het Servische volk, maar zeer kalm er in berustte, dat de ‘broeder’ van den czaar, die van dezen een ‘broederlijken’ gelukwensch had ontvangen, bij zijn huwelijk, op de wreedste wijze was mishandeld, overhoop gestoken, zelfs nog na zijn dood beleedigd als lijk.

Maar Milan werd het niet meer gegeven de vervulling zijner droeve profetie te aanschouwen. Reeds dat hierboven bedoelde onderhoud met dr. Georgevitch eindigde in een hartzwakte-aanval, die als een waarschuwing was van het naderend einde. En dat kwam dan ook niet lang daarna, kort nadat den koning nog een meer dan grievende beleediging was aangedaan door de troonrede die Alexander goed vond te houden, bij de opening der algemeene staten; waarin hij zijn eigen vader op de grofste en onverdedigbaarste wijze door het slijk scheurde voor gansch Europa. Toen dr. Georgevitch, aan het ziekbed geroepen, zag dat de stijgende koorts een gevaarlijk karakter aannam, berichtte hij den toestand naar Belgrado. Maar Alexander zond slechts een adjudant om te kijken ‘of het wel waar was’, en toen dr. Georgevitch dezen met den zieke alleen liet, en zich in een zijvertrek ophield, hoorde hij, als een snijdende smart-kreet, die ééne zoovéél uitdrukkende aanklacht....

‘Ik was toch zijn vader!’

Weinige dagen later stierf Milan, ex-Koning van Servië, in de armen van zijn vriend en lijfarts, die dit einde beschrijft met de eenvoudige woorden:

‘Hij leunde zijn moede hoofd aan mijn schouder, en ik heb mijn tanden op elkaar geklemd om niet in tranen uit te barsten.’

Hiermede besluit het lijvige boek getiteld: Das Ende der Obrenovitch, maar er is nog een ander kort opstel, mede van de hand van dr. Georgevitch, dat na den moord op Alexander en Draga verscheen, in de Zukunft, en tot titel draagt: Der letzte Obrenovitch. In dat opstel, dat een doorloopende aanklacht is tegen de door Alexander bedreven gruwelen, na zijn huwelijk met Draga Machin, meent dr. Georgevitch om die reden te moeten partij trekken vóór de koningsmoordenaars, die geen anderen uitweg meer hadden, dan zich door moord te bevrijden van de willekeur en de schande, die op hen drukten. Volgens dr. Georgevitch was niemand meer veilig voor de wraak van Draga, wanneer men weigerde haar te dienen. Dochters werden ontvoerd en in verdachte huizen gesleept, hunne huwelijken verhinderd; (dr. Georgevitch noemt de namen van hooggeplaatste ambtenaren en officieren, die men door zulke maatregelen dwong de eerst door hen geweigerde betrekkingen te aanvaarden). En eindelijk, nadat de comedie der voorgewende zwangerschap aan gansch Europa en aan het Servische volk de wáárheid had geopenbaard der onvruchtbaarheid van de Koningin, had zij de brutaliteit een harer bloedverwanten, een onbeduidenden jonkman, te willen opdringen als wettige troonopvolger. Dáártegen kwam alles in opstand. Het was de laatste druppel in den overvollen beker. Zelfs de tot hiertoe onveranderlijk trouwgebleven adjudant Zinzar Markowitsch diende zijn ontslag in, terugdeinzend voor zóóveel willekeur. Te laat intusschen! Nog vóór het hem kon worden verleend, in den zelfden nacht, volgende op den dag waarop hij het indiende, werd hij, de wacht houdend voor de deur van zijn koninklijken meester, met dezen en diens vrouw vermoord, op de bekende vreeselijke wijze.

En dr. Georgevitch -, nadat hij erop heeft gewezen, hoe hij de laatste is om bij dien moord persoonlijk belang of voordeel te hebben, hij, de verklaarde en onverzoen-

[p. 500]

lijke vijand van Alexanders opvolger: Prins Peter Karagjorje, hij, die steeds een trouw partijganger zich toonde der Obrenovitchen, Milans vriend, Alexanders jarenlang-vertrouwde eerste-minister, om al die redenen onophoudelijk strijd-voerend tegen den naar den troon begeerigen Karagjorje, - acht zich nochtans verplicht de koningsmoordenaars in bescherming te nemen, die noodgedrongen naar het láátste redmiddel van zelfverdediging grepen en, liever dan langer zulk een gruwel en oneer te dragen, hun geweten bezwaarden met een dubbelen moord, aan twee op dat oogenblik weerloozen....

Hoe dit zij, in hoeverre de rechtmatige haat, dien dr. Georgevitch jegens Alexander koestert, om het aan hem gepleegde verraad in het huwelijk met Draga, hem wreeder en meedoogenloozer in zijn oordeel maakt, dan men kan goedkeuren, verantwoorde hij-zelf! Wat er in Belgrado geschiedde, is zeer zeker een uitvloeisel geweest van jarenlange verbittering en opgekropten toorn, zich uitend ten slotte in een barbaarsche slachting, voor de verschrikkelijkheid waarvan men, als men een geweten er op nahoudt, wel moet terugdeinzen, al waren Alexander en Draga dan ook nog zoo schuldig! Maar in één ding, dunkt mij, heeft dr. Georgevitch in elk geval geen ongelijk, en dat is in de wijze waarop hij Europa verwijt, dat het in deze meet met twee maten, en zich huichelachtig verontwaardigd toont over een ‘barbaarschheid’ die het bij menig andere gelegenheid stilzwijgend voorbijgaat, waar het andere gebeurtenissen geldt.

‘Men verlangt “boete” voor den moord. Is Europa altijd zoo haastig in het roepen om boete? Heeft Oostenrijk om boete gevraagd voor de terechtstelling van Maximiliaan en de krankzinnigheid van Charlotte? Heeft men om “boete” geschreeuwd, toen Paul I en Peter III, werden vermoord, en Iwan Antonowitch twintig jaren is gemarteld en ten slotte gedood? Heen, al moest Alexander I schrijden over het lijk van zijn vader, om den troon te betreden, al kende hij de moordenaren van zijn vader zeer goed, hij heeft hen niet alleen niet bestraft, maar zelfs in rang bevorderd. En Europa zweeg. Toen Alexander van Battenberg het gebied van Bulgarije ééns zoo groot had gemaakt als het was, en het Bulgaarsche leger had aangevoerd tot nooit-gedroomde overwinningen, werd hij door datzelfde leger van den troon gestooten, en uit het land gezet. Werd daarvoor boete geëischt? Neen, toen de vorst, door zijn volk in triomf naar Bulgarije terug gebracht, in Petersburg aanklopte om hulp, bekwam hij een koud, afwijzend antwoord en Rusland zorgde zelfs dat de trouwlooze officieren weder opnieuw hun rang herkregen in het Bulgaarsche leger... Rumenië heeft zijn éénheid te danken aan Alexander Cousa. Deze vorst is in een zekeren nacht van den troon gestooten door zijn majoor Lecca. Welnu, heeft de tegenwoordige Koning, Karel van Rumenië, dien majoor Lecca laten doodschieten? Neen!

Wanneer Europa koning Peter I had gedwongen om de redders van Servië voor het gerecht te roepen, dan zouden niet alleen die officieren, die in de couranten “moordenaars” zijn genoemd, op de bank van beschuldiging zijn verschenen; alle driehonderd officieren van het garnizoen in Belgrado, ja het gansche legercorps van Servië zou gezamenlijk hebben aanspraak gemaakt op de eer “de misdaad” te hebben begaan. Maar men kan een storm, die èn het schip èn de bemanning wegvaagt, niet voor het gerecht dagen. De Perzische koning, die de onwillige zee daarvoor liet ranselen, heeft zich ten eeuwige dage belachelijk gemaakt!’

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.