De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

[p. 263]

Ingezonden stukken.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.

I. Aan den WelEerw. Heer Zillinger Molenaar ber. Pred. bij de Ned. Herv. Gem. te IJzendijke.
De zaak Bähler.

Om te beginnen merk ik even op, dat de toon van uw schrijven mij toeschijnt niet te zijn in overeenstemming met uw ambt.

Doch dit daargelaten, zooiets is tegenwoordig niet vreemd.

Verder geeft uw stukje mij den indruk van een zeer hoog zelfgevoel, waarbij een weinig bescheidenheid wel paste. -

Al dadelijk schiet u los: Waarop grondt Studiosus zijn uitspraak in de tweede alinea van zijn geschrijf?

Zie, ligt er niet iets beleedigends in die vraag?

't Eenige, dat er valt op te maken uit uw heftigheid is m.i. dit: De juistheid van mijn opmerkingen heeft u getroffen.

Gelukkig is uw onderstelling onjuist, al was het mij enkel te doen mij gedrukt te zien; in zoo'n geval zou het immers nog meer voldoening geven met mijn naam voluit te hebben onderteekend.

Met opzet deed ik dit niet, wijl 't mij minder om me-zelf dan wel om de zaak te doen was.

Ik wil dan ook, zoo gewenscht, met alle genoegen mijn naam noemen.

Aangezien eene diepzinnige beschouwing in de Holl. Lelie minder op haar plaats is, zal ik zoo eenvoudig en duidelijk mogelijk uw verdere bedenkingen even beantwoorden.

U vindt het verward de Ned. Herv. Kerk te noemen de Chr. Kerk.

Ik vraag u terstond: wat is ze dan: eene Boeddhistische, eene Mohammedaansche of eigen gemaakte Kerk?

Zoo men hierin n.l. in de betiteling Chr. Kerk voor de Herv. Kerk aanstoot vindt, dan heeft men toch minstens geen zuiver begrip van historie.

Al is de Ned. Herv. Kerk slechts een zijtak van de Kath. Kerk, ze maken beiden deel uit van de Christelijke Kerk.

En verder de bindende belijdenis; deze zal in de eerste plaats zijn: de Heilige Schrift, benevens o.a. de Heidelbergsche Catechismus.

Bindend in de strengste mate is het geloof in de Godheid van Jezus Christus.

Al wie anders belijdt is volgens Johannes Antichrist.

Jammer, dat in verloop van tijd de Synode heeft toegelaten, dat ook moderne Predikanten in de Christelijke Ned. Herv. Kerk mochten optreden.

Dat deze Predikanten niet hebben ingezien hoe ze door de loochening van Christus' Godheid juist zich geheel stelden buiten het essentieele van het Christendom en haar belijdenis, is totnogtoe een onverklaarbaar zielkundig raadsel.

Zoo ook, dat de Synodus Contracta (die haar rapport heeft openbaar gemaakt!) kan toelaten de prediking van het Boeddhisme in eene Christelijke Kerk is het ingewikkeldste zielkundig raadsel, dat zich in lange heeft vertoont.

Ds. Bähler verkondigt openlijk in de Christelijke Ned. Herv. Kerk de Boeddhistische leer der Wedergeboorte enz.

Men moet maar durven.

En waarom heeft nu de Synodus Contracta den heer Bähler gehandhaafd ofschoon hij Boeddhist is (lees slechts de verschillende Verslagen en Correspondenties b.v. in de Holl. Revue van October), ze handhaaft dr. Bähler, omdat er anders veel te druk werk kwam voorloopig met het afzetten van moderne dominees, die kortweg in de Christelijke Kerk niet thuis hooren. Nu moge u deze mijne bewering noemen verward, onbekookt of wat niet al; deze beleedigingen raken mij niet.

Ofschoon u mij aanziet voor Studens a non Studendo, heb ik wellicht met deze zijde van het vraagstuk der Belijdenis minstens zooveel ernst gemaakt als u, al geniet u dan ook de eer beroepen te zijn bij de Gemeente.

De vijfde alinea van mijn stuk munt weer uit volgens u door duisternis. Ik zou haast willen vragen: Hebt u verleerd te lezen door al uw geleerde studies?

Is het dan niet waar, dat velen in onzen tijd zich niet bekommeren om de aloude Belijdenis der Ned. Herv. Kerk, waarvoor velen in onzen strijd met Spanje (en de vrouwen vooraan) hun leven hebben geofferd?

Ze bekommeren er zich niet om, doch wil de Gemeente mannen als Bähler en de modernen weren, dan steekt men het hoofd omhoog, men heeft weer op eens hart voor de Herv. Kerk.

(Spreek ik in dezen soms duister of in raadselen.)

Neen, dan moet het immers volgens die heeren liever worden gesmoord. Dat is tactiek.

En of nu zich de Synode beleedigd gevoelt door mijn schrijven, is me vrijwel om 't even. Ik weet zeer goed, dat ook vele leden der Synode hebben geprotesteerd en dat nu nog steeds Kerkeraden protesten opzenden over het besluit der Synode, een besluit, waarin Bähler zelfs geen terechtwijzing ontvangt.

Intusschen wensch ik u als aanstaand Dienaar der Gemeente een weinig meer bescheidenheid en beleefdheid toe.

Uw dr.

STUDIOSUS.

P.S. Een kenmerk van gebrek aan argumenten tracht men meestal te verbloemen door heftigheid en hooghartige uitspraken. Dien indruk kreeg ik van uw schrijven.

Ik weet wel, de predikanten behoeven zich slechts te verbinden aan de Chr. Ned. Herv. Kerk, voor zoo verre (quatenus) ze de belijdenis beamen.

Over deze questie is veel strijd gevoerd, en ik zal ze slechts terloops noemen. In de Brieven van Paulus echter wordt ten sterkste aangedrongen op handhaving der leer. En de zaak Bähler heeft weer aangetoond, hoe men juist

[p. 264]

hierin weer tekortschoot door de prediking van het Boeddhisme toe te laten in eene Christelijke Kerk.

Mij dunkt een kind ziet het ongerijmde in.

II. Naar aanleiding van ‘De Geest des tijds’ door Pim.

(Zie Holl. Lelie van 12 April j.l. en volgende N^rs.)

Pim ontving naar aanleiding harer artikelen den onderstaanden, zeer lezenswaardigen brief van een fabriekantsvrouw. Dat zij hem niet eerder plaatste komt omdat zij eerst toestemmend antwoord daartoe wilde afwachten. Gelijk uit den datum van den tweeden brief blijkt, liet die toestemming eenigen tijd op zich wachten.

Brief I.

28 Mei 1905.

Lieve Mejuffrouw.

Gisteren las ik het slot van ‘de Geest des Tijd?’ in de H.L. Zoodra ik het eerste stukje ervan gelezen had, wist ik natuurlijk wie de schrijfster was, en had ik grooten lust U te schrijven; maar ik vond beter om te wachten tot ik alles gelezen had. Toen ik indertijd Uw brief kreeg, was ik er erg door getroffen; maar ik voelde dat ik tijd noodig had om alles te verwerken, voordat ik U duidelijk kon schrijven hoe ik er over dacht. En ik heb er veel over gedacht, maar ik vond geen uitweg; en zoo is van het uitstellen om aan U te schrijven eindelijk afstel gekomen.

Ik kan me zoo begrijpen dat bij Uw bezoek aan die fabriekanten alles zoo van zelf gegaan is; ook Uw uitroep nadat U hoorde dat die meisjes met 22 jaar al op zijn; en toch is waarschijnlijk Uw uitroep: ‘dan wil ik er niets mee te maken hebben’ de oorzaak geweest van alle verderen misverstand. Als U dat niet gezegd had, maar U had verder gevraagd om inlichtingen, wat had U dan in verband met de oudste dochter misschien nog wel kunnen doen. Want de lust om verbetering in den toestand der meisjes te brengen was toch zeker groot bij die dochter. Maar om voldoende verandering in zulke toestanden te brengen, zijn zeker jaren en jaren noodig, want alles grijpt zoo in elkaar.

U weet zeker ook wel hoe goedkoop linnen en katoenen stoffen uit Duitschland ingevoerd worden; goedkooper dan we ze van inlandsche fabrieken kunnen krijgen. Gaat nu een fabriekant zijn werkloonen verhoogen, dan zal hij den prijs van zijn goederen toch ook moeten opslaan; en dan kan hij immers nog minder concurreeren tegen het buitenland? Daarom kan m.i. zelfs de regeering zoo weinig voor de meisjes doen; door de concurrentie zwaarder te maken zou zij de industrie uit het land drijven. Nog maar heel kort geleden kwam mij weer onder het oog hoe goedkoop in Duitschland gewerkt wordt. Er werd hier een doos met modellen van bustehouders of borstdragers uit Hochdorf bezorgd, die voor de keuringscommissie der 5 V^s bestemd bleek te zijn, zooals later opgehelderd werd. De modellen waren mooi bedacht en keurig afgewerkt, en toch veel goedkooper dan zelfs veel eenvoudiger modellen in Voorpost of Wekker kosten. Wat moet er dan in Duitschland niet weinig werkloon betaald worden? En zoolang in dat land de loonen niet stijgen, zal het in ons land ook niet kunnen gebeuren.

Als het werken per stuk maar afgeschaft kon worden, want dat maakt de menschen juist zoo gejaagd en zenuwachtig. Het is ook ongelooflijk voor hoe weinig de menschen soms werken als de nood hen dringt. Ik ken hier een vrouw die, een paar jaar geleden, rokken naaide voor een goedkoopen winkel: zij kreeg 2½ cent naailoon per stuk! en een volgend jaar moest zij zelfs die kleine verdienste missen, omdat de winkelier goedkooper kon laten werken! Het was toch zoo te wenschen dat de geest van het groote publiek veranderde in dit opzicht: dat alle koopers er op uit waren om degelijke hoewel dure waar te koopen, in plaats van zich te beroemen op het koopen van iets dat schijnbaar mooi is, en maar zoo weinig gekost heeft? Want dat is feitelijk de oorzaak van alle lage loonen, dat de menschen altijd maar goedkooper willen koopen.

Mijns inziens zijn dus niet de fabrikanten, maar is het groote publiek de schuld van het onnatuurlijke, beklagenswaardige leven van die fabrieksmeisjes. Een held zal het zijn die dezen geest van het groote publiek, en daarmee het lot van de fabrieksmeisjes, verbetert.

Dáárom ben ik blij dat U alles eens verteld heeft in de Holl: Lelie, die in zoovele gezinnen komt. Hoe meer er over zulke toestanden geschreven wordt, hoe meer men er over zal gaan denken, en hoe eerder er iemand zal gevonden worden die een goede oplossing zal weten te geven.

- En nu nog eens over heel iets anders. Eenige jaren geleden heb ik mij uw boekje, over het handwerkonderwijs op de lagere school, aangeschaft; en daarna heb ik het eenige keeren uitgeleend, met het gevolg dat ik het kwijt geraakt ben. Maar onlangs sprak ik er over met eene onderwijzeres die ook handwerkles geeft: zij kende het werkje niet. Ik heb het daarop weer besteld, en het haar ter lezing gezonden, waarop zij mij een briefje schreef dat het boekje haar goed toeleek, en dat zij aan haar chef zou vragen om het voor de school te bestellen.

De nethemden bevallen op het Weeshuis heel goed. De kinderen-zelf vinden ze zoo prettig, dat de jongens oud-weezen ze nog weer door de meisjes laten breiden.

Met hartelijke groeten

C.H. de L.

Brief II.

Sept. 1905.

Lieve mej.

Nu wil ik U even antwoorden, omdat ik vind dat ik uw vraag om mijn brief op te sturen niet langer op antwoord kan laten wachten; hoewel ik graag voor de beantwoording van uwe andere vragen en opmerkingen een rustiger oogenblik had afgewacht; want nu heb ik druk werk met het knippen en pasklaarmaken van de winterkleeren voor N. en K. (Wat heb ik telkens met belangstelling in de Holl:

[p. 265]

Lelie gelezen wat de verschillende dames schreven over de wenschelijkheid om een meisje te laten studeeren of niet, en de kans om een goede huisvrouw te worden als ze haar jeugd aan studie gewijd had. Ik heb dan soms zoo'n zin om mijn ondervinding eens op te schrijven: maar dat blijft er dan weer bij.)

Nu, ik moet het aan U overlaten of U mijn brief wel geschikt vindt om aan eene redactrice op te sturen. Natuurlijk herinner ik mij wel wat ik U in hoofdzaak schreef, en dat zou U, wat mij betreft, wel kunnen laten lezen; beslist U nu maar of U den heelen brief kunt opsturen of niet.

De redactrice schreef eenmaal in de ‘correspondentie’ ‘Wat is U een idealiste’, en dat vond ik nu ook weer toen ik Uw laatsten brief las. U meent het zoo goed, en velen met U, maar U weet niet hoeveel praktische bezwaren er verbonden zijn aan het aanbrengen van verbeteringen. U schrijft zoo: ‘dat werk per stuk, dat in de allereerste plaats afgeschaft nietwaar?’

Heeft U wel eens werkplaatsen gezien waar niet per stuk gewerkt wordt? En is het U nooit opgevallen hoe indolent het werkvolk daar kan zijn? en suf en onverschillig voor het werk?

Dáár missen ze den prikkel van het per stuk werken, en wáár per stuk gewerkt wordt daar missen ze de kalmte en het rustige gevoel dat zij hebben die voor vast werken.

Deze beide toestanden zijn uitersten: er is geen regel te geven hoe het moet zijn. Voor ieder fabrikant komt het op aan om den juisten middenweg te zoeken; maar 't is moeilijk, want ik verzeker U dat voor velen de concurrentie zwaar is; en dat zij die hart hebben voor hun volk en het hun goed willen geven, in den handel niet opgewasschen zijn tegen degenen die het volk op een afstand houden en in de eerste plaats zorgen dat hun fabriek goede rente opbrengt. U begrijpt wel dat die twee soorten van fabrikanten niet tot elkander te brengen zijn. Regeeringen kunnen zulke dingen niet dwingen.

Vindt U zelf niet dat die groote kooplìeden in Amerika tegenwoordig veel machtiger zijn en veel meer de markt en de toestanden in heel de wereld dwingen dan eenige regeering? Wij ondervinden dat hier sterk, en daar is niet tegen op te werken.

Met vriendelijke groeten

C.H. de L.