De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Een merkwaardig Boek.
Das Ende der Obrenovitch von Dr. Vladan Georgevitch
Serbischer Ministerpräsident a. D. (Leipzig, S. Hirzel, 1905.)

In ons snel leven verdringen de groote wereldgebeurtenissen elkaar zóó vlug, dat we, hetgeen ons gisteren ontroerde met een machtigen schok, morgen alweer hebben vergeten voor een nieuwen ramp of een andere verbazingwekkende tijding. Zoo ook is de ontzetting, die door Europa ging bij het vernemen van den Koningsmoord in Belgrado, op Alexander en zijn vrouw Draga, reeds lang verstomd, en de verontwaardigde stemmen, die riepen om wraak en om rechtvaardig-oordeel over de schuldigen, zwijgen steeds meer en meer. De beide ongelukkigen, die de misslagen van hun leven op zoo vreeselijke wijze moesten betalen met dien nacht van doodsangst, eindigend in het bloedbad dat hunzelf en den hun trouw gebleven generaal ten deel viel, zij rusten in hun gezamenlijk graf in stille vergetelheid. De man, die de dynastie der Obrenovitchen haatte, omdat hij meende betere rechten op den Servischen troon te bezitten dan zij, is de onbetwiste erfgenaam geworden van de door moord en verraad vrij voor hem veroverde Koningskroon. En Europa, dat bij het vernemen van dien tragischen dood van den nog zoo jongen Heerscher van Servië hem op eenmaal alle zijn zonden en misslagen kwijtschold, om alleen om vergelding te roepen voor het aan hem gepleegde verraad, Europa heeft reeds lang hem en zijn te kwader ure tot Koningin verheven maîtresse Draga vergeten, voor nieuwe gruwelen, nieuwe wereldrampen, nieuwe tijdsvragen, nieuwe belangwekkende gebeurtenissen van algemeen belang. Intusschen leeft nog steeds in Weenen de man, die minister-president was toen Alexander in 1900 dat noodlottig besluit nam, achter den rug om van zijn vader en van zijn ministers, dat besluit zijn maîtresse Draga wettig te huwen en tot Koningin te laten kronen, dat hem feitelijk zijn eigen leven heeft gekost zoowel als het hare, in dien vreeselijken nacht, waarin zijn eigen officieren hen beiden als honden hebben afgemaakt, en zelfs hun lijken nog mishandelden, in hun vreugde over de eindelijk verkregen bevrijding van het gehate juk. Die man, Vladan, Georgevitch geeft thans, in een als een roman boeiend boek, verslag van de drie jaren van zijn ministerschap, van hetgeen daarbij achter de schermen gebeurde, van het hopeloos zoeken naar een geschikte vrouw voor Koning Alexander, van de ware verhouding tusschen hem, Alexander, en diens Vader, Koning Milan, en eindelijk van het einde, het door niemand, in de onmiddellijke omgeving zelfs, ook maar eenigzins vermoede einde van een huwelijk met de jarenlange maîtresse Draga, een vrouw van beslist twijfelachtig levensgedrag; een daad, die Vladan Georgevitch en zijn collega's noodzaakte onmiddellijk hun ontslag in te dienen. De onthullingen van den ex-minister-president, een tot aan diens dood toe trouw aanhanger van Koning Milan, over hetgeen voorviel gedurende de drie laatste jaren van zijn ministerschap, (het langste dat Servië heeft gekend gedurende Alexanders aan ministerie-wisselingen overrijke regeering), werpen een eigenaardig licht op dat wat ‘geschiedenis’ beteekent, achter de schermen gezien, op het dubbelzinnig doen en laten der diplomatie, en op de rol die groote landen spelen ten opzichte der kleine van hen afhankelijke, zoogenaamd onafhankelijke Staten; jegens wien zij zich alles kunnen veroorloven wat hun eigenbelang meebrengt.

Vooral nu, nu aller oogen gevestigd zijn op Rusland, op zijn binnenlandsche rampen en ongelukkig-gevoerden oorlog in het Oosten, denkt men onwillekeurig aan een vergelding, wanneer men verneemt welk een noodlottigen invloed Rusland gehad heeft op de gebeurtenissen in Servië, omdat het, - om politieke redenen den Obrenovitchen vijandig gezind, - stelselmatig Alexander en zijn vader Milan

[p. 149]

tegenwerkte, en het huwelijk met Draga, om dezelfde reden, aanmoedigde en mogelijk maakte door zijn machtige bescherming, waar dat anders eenvoudig onmogelijk ware geweest; met de geheime bijbedoeling Alexander daardoor bij zijn volk de populariteit te doen verliezen, en hem tegelijkertijd uit te sluiten van den omgang met elk Europeesch Hof.

Met deze, door het machtige Rusland gespannen intrigues tegen het kleine, van Rusland en Oostenrijk gansch en al afhankelijke Servië, houdt de ex-minister-president zich uitvoerig bezig in zijn 615 blz: tellend boek, dat uitvoerig handelt over de binnenlandsche en buitenlandsche politiek van zijn ministerie van 1897-1900. - In 1897, uit Carlsbad naar Weenen geroepen door Koning Alexander, die zich daar tijdelijk bevond met zijn vader, ex-Koning Milan, nam Dr. Vladan Georgevitch de hem aangeboden taak op zich een nieuw ministerie te vormen, dat ‘boven de partijen zou staan’, en als devies koos: Servië boven alles. De ex-Koning Milan, van wien Dr: V. Georgevitch, de lijfarts, de vertrouwde, de vriend is geweest in voor- en tegenspoed, in de dagen van zijn Koningschap, zoowel als bij zijn uiteinde van vergeten, in Weenen levend burger, die door zijn eigen zoon werd verloochend en uitgestooten, ging mede naar Belgrado, eerst zonder bepaalden rang, weldra als opperhoofd van het leger, ondanks zijn bij den troon-afstand gedane belofte, dat hij zich niet meer, op Servisch grondgebied zou ophouden. Voor Rusland was dat medegaan een reden te meer om hem, ex-Koning Milan, te haten, en van die gevoelens van antipathie openlijk blijk te geven door de geringschattende houding van den Russischen gezant in Belgrado, enz. Zelfs gaat Dr: Georgevitch zóó ver van den moordaanslag, die in 1899 in Belgrado plaats had op den Vader van Koning Alexander, op den ex-Koning Milan, openlijk toe te schrijven aan Russische invloeden en Russische omkooperij, wel te verstaan, en dit maakt de medegedeelde feiten zoo tragisch, met medeweten van Alexander-zelf, die, altijd volgens Dr: Georgevitch, reeds toen niets liever wenschte dan zich te ontslaan van een vader, wiens tegenwoordigheid hem belette zijn in stilte voorbereid huwelijk met de hem in haar macht hebbende Draga door te zetten. Het zou mij te ver voeren gansch deze verwikkelde geschiedenis, die als een draad heenloopt door het lijvige werk, hier uitvoerig weer te geven. Ik moet mij ertoe bepalen de woorden te herhalen, waarin de ex-Koning Milan de beschuldiging resumeert, in een onderhoud te Weenen met den ex-minister-president, in 1900, nadat het huwelijk met Draga was voltrokken, en beiden de oogen had geopend voor de houding van Alexander achter hun rug, terwijl zij méénden zijn vertrouwen en vriendschap te bezitten:

‘Als de maîtresse ophitste en mijn zoon mij dan ten slotte wegjoeg, dan had men immers zijn zin gehad! En waarom dan nog een moord? Maar... hem, mijn zoon, ontbrak daartoe de moed, en al verdroeg hij mijn tegenwoordigheid tandenknarsend, toch durfde hij zich niet openlijk aan mij bloot geven in zijn ware gedaante. En de zaak werd hoe langer hoe lastiger. Gij hadt succes met uw politiek, en ik als leger-opperhoofd... hoe kon hij dan plotseling, zonder een storm op te wekken, voor het volk treden en zeggen: mijn vader moet opnieuw heengaan. En hoor nu dokter, het beste bewijs dat onze arbeid het land ten zegen strekte is immers, dat Rusland onder die omstandigheden aan een moord op mij begon te denken, want hieruit volgt hoe men in Rusland bij zichzelf dacht: Servië komt, dank zij die beide mannen, (ex-Koning Milan en Dr: Vladan Georgevitch), er weer bovenop, en hoe langer dat zoo voortgaat, hoe onmogelijker het wordt voor Koning Alexander om zijn vader weg te jagen... en zoo werd men ongeduldig, en de gedachte aan den moord begon te ontkiemen’.... (blz. 604).

En Dr: Vladan Georgevitch, die, volgens zijn getuigenis, de brieven, gewisseld tusschen Draga en een Russisch tusschenpersoon in handen zag van den ex-Koning, en die beweert, gedurende gansch het proces tegen den moordenaar, (waarvan de bijzonderheden een groot deel van het boek vullen), in de gelegenheid te zijn geweest de rol gade te slaan, welke Russische handlangers gespeeld hebben in het geval, neemt als het ware de verantwoording over van die vreeselijke beschuldiging van den Vader tegen zijn eigen zoon, waar hij spreekt van, doelend op de bovenaangehaalde en nog verder volgende woorden van Milan: ‘Een zoo logische redeneering - dat er aan de bewijsvoering geen enkele schakel ontbreekt...’

Veel sterker echter nog legt hij den nadruk op de schuld van Alexander-zelf, waar hij in een in 1903 in ‘Der Zukunft’ verschenen artikel: Der letzte Obrenovitch, uitroept:

‘Ik ben zijn (Alexanders) Minister-president

[p. 150]

geweest, en ik, Vladan Georgevitch, die het einde van het leven reeds nader, ik durf hier openlijk verklaren voor gansch Europa, dat Koning Alexander een moordenaar heeft omgekocht om zijn vader Koning Milan te dooden. Ja hoort toe, Majesteiten, hoort toe beschaafde volken, die thans het zichzelf helpen, waartoe een ongelukkig volk zijn toevlucht moest nemen^*), wilt beschouwen als een overmaat van niet-Europeesche barbaarschheid: Koning Alexander en zijn toenmalige maîtresse en latere Vrouw: Draga, hebben den moordenaar Knezewitsch omgekocht, om den eigen vader van den Koning, den grondvester van het nieuwe Servische Koningrijk, den eersten Servischen Koning, na den ondergang van het Keizerrijk van wel-eer, lafhartig en ruggelings dood te schieten...’

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

(Wordt vervolgd).

*) Noot red:
Namelijk het vermoorden van Alexander en Draga.