De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Boekbeschouwing.

In hooge Regionen. (door G. van Hulzen.) (uitgave van C.A.J. van Dishoeck, Bussum.)

Een mondain boek van van Hulzen!

De man, die schreef: De man uit het slop, enz., laat zich in dezen deftigen Gids-roman, (In hooge Regionen verscheen éérst in de Gids) van een heel andere zijde kennen!

Hier hebben we nu het soort boek, dat hoe langer hoe zeldzamer wordt in onze moderne literatuur, het boek dat, zonder groote pretensiën van ‘Kunst’, niet veel meer zijn wil dan een uitstekend-geschreven, goed-in-elkaar-gezet, en goed-doordacht verhaal over gewone, uit het leven genomen menschen! Wij worden zoo overstelpt met karakterstudies, ziels-analyses, en tendenz-literatuur in socialistisch genre, dat het weldadig aandoet eindelijk een terugkeer te constateeren tot het gezonde, het dagelijksche, reële leven teekenende soort van kunst, die veel te veel is verwaarloosd in de laatste jaren, voor onnatuur, opgeschroefdheid, en aanstellerij!

Het was te verwachten, dat een auteur die wat kan, en een plaats van beteekenis inneemt in onze literatuur, zooals Van Hulzen, in staat zou wezen een opgave, als die welke hij zichzelf stelde in In hooge Regionen, goed te volbrengen. Zonder te vervallen in het verfijnde en overbeschaafde van Couperus, met zijn salon-romans, is van Hulzen er toch goed in geslaagd het burgerlijke en stijf-Hollandsche te vermijden, waardoor de meeste in betere kringen spelende, Hollandsche boeken zoo ongenietbaar en onleesbaar worden. Ik denk b.v. aan den roman van Bernard Bandt, van Robbers, die één doorloopend bewijs is, dat de schrijver praat over en zich bemoeit met dingen, waarin hij niet thuishoort, en ook niet door latere kennismaking ermee voldoende is ingewijd of is ingeleefd. Van Hulzen heeft niet meer aangewild dan hij kon, toen hij zijn Hollanderarchitect plaatste in een klein, eenvoudig hôtel van den tweeden of derden rang, in Beatenberg, en hem liet omgaan met een cosmopolitisch publiek, samengesteld uit gewoon-beschaafde menschen van de middelklasse.

Daardoor, door die gelukkige keuze, krijgt zijn verhaal dadelijk iets dat prettig-gewoon aandoet. Je ziet die heele hôtel-omgeving, met het een beetje-typische van dit soort toeristen, dadelijk vóór je, en je ziet óók, heel levendig en duidelijk omlijnd, den flinken en stoeren, heel-gewoon-eenvoudigen Hollander, in zijn behagelijke opgewektheid van zich gezond en levenskrachtig voelend man. 't Vreemdsoortige element, ingebracht door de heldin en hoofdpersoon Anna-Pauwlona, hindert niet, omdat het vreemdsoortige eigenlijk méér zit in haar Russischen naam en haar Russische onderdane-zijn, dan in haar werkelijk iets buitenlandsch of on-hollandsch over zich hebben. Zij is zoo door en door een gewoon-hollandsch-moderne-vrouw in haar heele doen en laten, dat die Russische afkomst er maar zoowat opgeplakt zit, bij wijze van versiering, omdat heel het verhaal een beetje pronkerig te koop loopt met des schrijvers kennis van het hôtel- en pension-leven, in zijn mengelmoes van verschillende nationaliteiten. Zóó sterk is dit opgeplakt Russische, waarachter zich 'n zuiver-Hollandsch vrouw-type verschuilt, dat Anna Pauwlona noch Engelsche zou kunnen wezen, noch Française, noch Duitsche! Al die nationaliteiten verschillen te véél weer van ons-zelven! Maar wèl door en door Hollandsch is dit quasi-Russisch persoontje! En van dáár ook, dat zij zoo goed opschiet met haar Hollandschen aanbidder, en met hem zoo intiem wordt, dat het pension er door geraakt in goed-geteekende

[p. 102]

ontsteltenis van braaf-burgerlijke menschen, die overal wat achter zoeken. Die kennismaking en tot een soort engagement voerende vertrouwelijkheid tusschen van Reelen en Anna Pauwlona vormt eigenlijk den inhoud van geheel dit lijvige boek. En, laat mij al dadelijk zeggen, dat daardoor het verhaal te lijvig is geworden, en te gerekt. Men kan ook ‘des Guten zu viel’ krijgen. Waar het eerste deel boeit door den opzet van het verhaal, door de levendige schildering van personen en van natuur, daar gaat het tweede vermoeien en tegenvallen door vóórtdurend herhalen, hetzelfde zeggen in nieuwe woorden, door al te pralerig tentoonstellen de bereisdheid van toerist, die een paar maanden vertoefde in Interlaken en omgeving, en nu precies weet hoe die berg heet, en hoe die weg gaat naar dat uitzicht, enz. enz. Mijn waarde heer van Hulzen, om te beginnen zijn we allemaal wel eens die overbekende streken uitgeweest, en weten dus óók wel dat de ‘Schijnige platte’, (bij van Hulzen verkeerdelijk gespeld Scheinige platte), een verrukkelijk punt is, dat de ‘Abend-berg’ in de buurt ligt van Interlaken, en dat de ‘Jungfrau’, van uit Interlaken gezien, heel wat banaler effect geeft, dan wanneer je hoogerop gaat in de bergen zelf, en alléén bent met haar pracht. Maar bovendien, met de handigheid van een Baedeker of een ander goed reisboek náást je, behoef je immers niet eens zelf te gaan kijken, als je het volstrekt noodig vindt met al die namen en reis-wijzergeleerdheid te pronken! Je schrijft maar af uit zoo'n reisgids, heel nauwkeurig, en... klaar is Kees!

Te méér jammer, dat van Hulzen die goedkoope soort van zijn bereisdheid te toonen zoo welig inlascht, omdat hij een veel beter en niet door iedereen na te doen middel bezit, om zijn wezenlijke kennis van de Zwitsersche natuurschoonheid te bewijzen. Dat middel is zijn groote gave van datgene wat hij zag en liefkreeg in zich opnemen, en het schilderen in juiste, mooie woorden. Bij van Hulzen niets van het akelig woordgeknutsel onzer moderne woordfotografen; bij hem geen per-opschrijfboekje genoteerd weergeven van èlke buiging in de rivier, èlke kronkeling in de beek, èlke glooiing in de heuvels! Hij ziet, hij heeft lief, hij zegt hoè en wáárom hij 't liefheeft. Neem b.v. eens blz. 202 en 203 (deel 1).

‘Zoover het oog maar reikte, schoot het gras, voor eenige dagen kaal en spieterig-enkel, in zware bundels op, al zwartte dichtbij gezien de berggrond nog wel door. Onafgebroken naar alle kanten wiegewaagden de groene grashalmen, de vele bloemen: witte madelieven als dekoratieve blanke rozetten brutaal-koket aan de stevige stelen, paarse klaver bloemen als wollen mutsjes meer bescheiden op den grond, maar niet minder welig, violet blauwe kampanula's, de hangende klokjes fijn teer aan de gebogen halmen, wazige vlinderbloemen, het witte beursjes kruid, wilde purperen orchideeën, late ranonkels boterkleurig, alles dóór-elkaar, in bonte mengeling en wildgespreid. - Kamperfoelies, goudenregen, roode en witte eschdoorn bloeiden om de huizen, tusschen de heggen en struiken. Tegen een half vergaan bruggetje, naast een droog geloopen watergeul, trosten in de diepte de seringen paars-blauw, te zamen met witte kleine lila's door de natuur onverbeterlijk gegroepeerd om met het oude bruggetje dadelijk voor schilderij te kunnen dienen. De bergwanden waren vol van kleurig groen. Tot aan de naakte koppen één groenig mos, al de glooiingen één enkel gebrodeerd tapijt, van verre egaal, meer dichtbij een opschieting van blonde en bonte tinten, de bloemen als een wollig kantwerk, kelkend, spitsend, pluimend boven het maaswerk van ras-opgeschoten gras; de glooiingen bij 'n kromming verscholen door de boomen, of brokkig-afgebroken waar de weg ruw was uitgehouwen!’

Zie je, je voelt het zoo dadelijk, dat van Hulzen dit alles heeft gezien, heeft beleefd in zich, dat hij genoten heeft toen hij 't zag, en het genot uit als in een behoefte! En van zulke gloed- en kleurrijke beschrijvingen van 't Zwitsersch bergland in zijn onophoudelijke verscheidenheid is In hooge Regionen zóó vol, dat je de voorbeelden maar voor 't grijpen hebt. Daarom schuilt in dat kunnen de natuur zóó zien en zóó weergeven van Hulzen's beste kunstenaarskracht. De reëele waarde van zijn boek, dat waardoor het uitsteekt boven de banale producten van de meeste zijner collega's, zit 'm vóór en boven alles in zijn flink, eenvoudig proza, waarin hij uitzegt de wonderbaar geheimzinnige bekoring van het Alpenland, aangrijpender en inniger en gevoeliger dan men het gewoon is in onze aan liefde-voor-de-natuur arme letterkunde! Het gebazel over ‘Kunst’ heeft verdrongen de echte waarachtige liefde voor de onvergankelijke natuurschoonheid. Allerlei prul-poëten en prul-auteurs meenen dat het van kunstzin en artisterigheid getuigt, wanneer zij tot vervelens toe hun scheppingen volproppen met afgezaagde

[p. 103]

gemeenplaatsen over lijnen, kleuren, harmonieën, enz., enz.! Maar geen hunner bezit die natuurlijke, ingeboren liefde tot het Schoone, die niet achteloos kan voorbijgaan aan zee en woud en lucht en bloemen, en uitzingt hun steeds wisselende en steeds nieuwe bekoorlijkheid. Van daar dat Van Hulzen je zoo weldadig aandoet als een wezenlijk artist, een die ziet èn leeft, en geniet van wat hij ziet, en van wat het leven hem laat beleven, met een èchte kunstenaarziel! - De stemmingen van zijn held van Reelen, als hij met Anna Pauwlona wandelt door de omgeving van Beatenberg, kunnen niet anders zijn dan de eigen gewaarwordingen van Van Hulzen. Dat voel je op iedere bladzijde! Wat van Reelen zegt en denkt en voelt op het punt natuur, dat is datgene wat Van Hulzen zelf zóó denkt en zóó voelt.

Enkele uitspraken in dit boek komen mij eigenaardig-eenzijdig voor. Zoo b.v. waar de schrijver van Reelen laat optreden netjesgekleed ter eere van Anna-Pauwlona's zuster, die in hem den aanstaanden verloofde ziet. 't Oogenblik waarvan ik spreek is 's ochtendsvroeg, in een klein hôtel, tweede rang, in het dood-eenvoudige, landelijke Beatenberg boven Interlaken.

En nu hij aanstreek geheel in 't zwart, tusschen de dubbel-omgeslagen mode-boord en de nauwe opening van 't vest een smal, heel smal dasje, weer zwart maar van zware zij met een bijna onzichtbaar groen moesje, geen ring, geen dasspeld, en zelfs geen ketting, vond zij hem korrekt-gekleed, deftig, en toch niet burgerlijkklein, het officieele van 't zwart weggedrongen door de lichte zacht-oranje kleurige zomerschoenen, die, goedgewast, glansden als spiegels,’ (blz. 124, deel 11).

't Lijkt mij een gewaagd beweren, dat zoo'n eigenaardige kleeding, nog wel 's ochtends aan het ontbijt, en in een landelijke ‘Sommerfrische’, een ‘deftigen’, ‘niet kleinburgerlijken’ indruk zou maken op een beschaafd jong-meisje, dat wéét hoe het hoort! Stel je voor het schoolmeester-type van iemand 's ochtends-vroeg al heelemaal in 't zwart, als hij in een pension zit aan het ontbijt. En dan die ‘oranje-kleurige schoenen’! Als kleurig afsteeksel bij het zwart van de rest! - Oranje-kleurige schoenen, en een heelemaal zwart pak, met een vest als van een Engelschen dominee!! Enfin, smaken verschillen! Laat ons op gezag van den auteur aannemen, dat Anna Pauwlona zoo'n wanstaltige zonde tegen den goeden smaak heusch ‘deftig’ vond! Maar persoonlijk protesteer ik tegen een andere stoute bewering van den schrijver, waar hij Anna Pauwlona laat wijsmaken door van Reelen, dat alle Hollanders uit één stuk Hollander zijn, omdat ze, ondanks ‘vreemde smetten’, van allerlei aard, dadelijk na één geslacht pur-sang Hollanders worden:

‘Een recht allegaartje. Spàansch bloed en Indisch bloed, en dan nog van Franschen oorsprong. Hugenoten, om de massa Duitschers, die zich komen vestigen, niet te vergeten.

... Maar... al wat bij ons komt wordt heel gauw Hollander! Na één geslacht zijn ze puur!’

Ik laat in het midden of de schrijver 't als een compliment beschouwt of niet, om, na één geslacht, ‘puur Hollandsch’ te wezen, ik zeg alleen dat het niet wáár is wat hij daar orakelt. Zelf behoor ik, gelijk mijn uit Fransche en Duitsche afkomst saamgekoppelden familienaam reeds aantoont, geenzins tot de in Nederland van ouder tot ouder thuishoorende geslachten! En ik ben overtuigd, dat er om die reden in mij-persoonlijk nog menig droppeltje opgewonden bloed en hartstocht huist, dat niets gemeen heeft met het ‘puurhollandsche’ genre. Trouwens, de heele voorstelling van Van Reelen over den Hollandschen aard lijkt mij tamelijk eenzijdig en gewild in verband gebracht met de Hollandsche schilder-school, en met haar wijze van de dingen te zien en uit te beelden.

Wat Van Hulzen bijzonder gelukte in zijn boek, is de teekening van het onbevredigde en zoekende in de moderne vrouw die, als Anna Pauwlona, niet genoeg heeft aan zichzelf, en niet genoeg geloof bezit in eigen kracht en eigen-kunnen, om haar levensweg zelf te maken, onafhankelijk van de omstandigheden. Wat hem daarentegen mislukte, is het onbevredigende slot, veel te bruusk en te weinig-gevend, na die lange inleiding en lang-uitgesponnen kennismaking, en daarenboven onlogisch, waar Anna Pauwlona ineens een offervaardigheid en zelfverloochening aan den dag legt, in haar verzaking van van Reelen, niet passend bij heel haar vroeger doen en zelfzuchtig karakter. En 't volhoudendverliefderige van van Reelen, terwijl hij toch in den grond zóó weinig over heeft voor zijn zoogenaamde liefde, dat hij haar geen vaste toekomst wil scheppen door opoffering van eigen vage illusiën, ter wille van een degelijke leeraarsbetrekking, heel dat haar niet willen loslaten, waar hijzelf toch

[p. 104]

den moed mist haar voorgoed aan zich te binden als zijn vrouw, lijkt mij in strijd met het vroegere in van Reelens karakter, beslist, eerlijk, recht-op-zijn-doel-af, en bereid de dingen onder de oogen te zien! Een huwelijk tusschen deze twee ware, na al het voorafgaande, veel natuurlijker geweest dan die zoo-weinig-noodzakelijke, zoo ongemotiveerde scheiding.... tenzij zij elkaar niet genoeg liefhadden voor een ernstige vereeniging voor-goed! Maar voor dat laatste geval is het slot, het afscheid te Interlaken, te theatraal, te overdreven-aandoenlijk!

Alles saamgenomen, een mooie roman, die als een blijde gebeurtenis is in onze duffe, saaie, huisbakken literatuur!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.