De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

‘Schetsen.’

I. De brievenbus door Lotos.

Wat staat ge daar onwrikbaar, stijf, gevoelloos, koud, tusschen al die huizen in, alsof ge u niets aantrekt van de geheele wereld, en tóch, wat al hartstochten, goede en kwade, woelen er niet in uw binnenste, wat al misère, wat al vreugde houdt gij in? Berouw, wroeging, ontrouw, liefde, vrindschap, heimwee, ja, wat al niet meer, is een deel geworden van u zelf!

En wat ons, menschen, afwisselend overkomt, dat grijpt u aan op denzelfden dag, op hetzelfde oogenblik! O, gij brievenbus, indien gij er u van bewust waart, zoudt ge dan medelijden hebben met de arme stumperds van ellende, wat zoudt ge dan tot de wetenschap komen, dat er werkelijk niet al goud is, wat er blinkt! Gij zoudt beseffen, dat heel weinig ‘couleur de rose’ is in de maatschappij.... gij zoudt weten, dat de wereld een tranendal was....

Gij zoudt zien, dat de doodstijdingen de geboorten afwisselen, dat de dood van den een het brood is voor den ander, dat het ‘le roi est mort, vive le roi!’ bewaarheid is. Gij zoudt zien, dat met het nieuwe jaar de menschen elkaar gelukwenschen met het jaar dat komen moet, al weten ze niet, welk leed voor hen nog in het verborgen ligt.

Gij zoudt zien, dat wat voor den een plicht is, de ander het niet als zoodanig beschouwt; gij zoudt weten, dat opvoeding in de wereld een groote rol speelt. Gij zoudt opmerken, gij brievenbus, dat godsdienst en politiek de menschen vervolgen en 't hun verbazend lastig maken; gij zoudt zien, dat juist dáárin de meeste knoeierijen plaats hebben.

Gij zoudt opmerken, gij brievenbus, dat geld en nog eens geld het geheele menschdom in pacht heeft, maar gij zoudt ook zien, dat niet allen, die geld hebben, gelukkig zijn, dat zij hun vermogen er aan zouden willen geven, als slech één glimpje van geluk hun deel kon zijn....

Als tegenstelling zult ge ook ontwaren, dat liefde, dankbaarheid, zelfopoffering, medelijden nog te vinden zijn op deze wereld, maar domineeren doen zij niet. Gelukkig hij of zij, die zich daaraan kan vastklampen, die is voor ondergang gered.

Maar gij, gevoellooze brievenbus, gij zoudt ook lachen misschien tot tranens toe, als ge verneemt, dat de jonge wereldburgers tegenwoordig hunne geboorte zelf annonceeren, n.l. dat zij namens hunne ouders aan het geachte publiek kennis geven, dat zij hunne intrede in de wereld gedaan hebben. Gij zoudt lachen - dat zoo'n klein wurm zich voorop stelt, zoodat de ouders als het ware er buiten staan en het de schijn er van heeft alsof ze niets met de geheele zaak te maken hebben gehad.

Gij zoudt zien, dat huwelijken en echtscheidingen elkaar snel afwisselen, gij zoudt weten, dat ware liefde met een lantaarntje te zoeken is......

[p. 87]

Och brievenbus, als gij dat alles kondet weten, gij zoudt daar niet zoo onvermurwbaar staan, gij zoudt uit elkaar springen, gij zoudt wel willen vluchten, gij zoudt.... ja, gij zoudt wel willen vleesch en bloed worden om te vechten tegen de maatschappij.

II. Te laat door Lotos.

Mannen, vrouwen, kent gij dat woord? Kent gij de angst, de wroeging, de spijt, die het woordje ‘te laat!’ vergezellen en hebt gij ondervonden, wat het ‘te laat’ inhoudt?

Wanneer men te laat komt op zijn werk en als men dan door een veelbeteekenend fronsen van de wenkbrauwen wordt gewezen op de fout!

Er blijft ons dan niets anders over, onze excuses te maken en voor een tweede keer op te passen.

Wanneer men te laat komt aan den trein, dat hij zoo voor je neus wegstoomt, wat staat men dan onbeholpen daar! Hoe zouden we dan niet op de trede willen springen en op deze of andere manier naar binnen willen worden getrokken.

Een arts moet een groote operatie verrichten; de zieke is gechloroformeerd en ligt daar bewegingloos. Hij begint zijn snijwerk maar merkt op een zeker oogenblik, dat hij een verkeerde richting heeft genomen.

Te laat! de zieke moet sterven, er is niets aan te doen! Hij heeft een menschenleven op zijn geweten; het ‘mea culpa’ komt hem zijn geheele leven voor den geest.

Maar als men ‘te laat’ komt aan een sterfbed, waar de zieke steeds uw naam heeft geroepen, en naar uwe tegenwoordigheid heeft gesmacht!

Iedereen heeft in spanning naar u zitten uitkijken of gij al niet komt in de verte; iedereen luistert of er soms iemand den trap opkomt.... allemaal ter wille van de zieke.. en gij komt maar niet.

En àls ge dan eindelijk in de ziekekamer verschijnt, roept men u toe ‘te laat!’

Wat zoudt ge dàn niet hebben willen geven, dat ge u toch nog meer gehaast zoudt hebben, wat zoudt ge dan niet alles hebben willen doen om de stervende weer levend te maken en de zieke nog lieve woordjes willen toefluisteren!....

‘Te laat!’ O, vreeselijk woord, o, vreeselijk oogenblik, als niemand je kon helpen, als je daar alleen staat ten prooi aan de pijnlijkste folteringen!

‘Te laat!’ Gij hebt een stap gedaan voor heel uw leven en het is slecht met u gegaan. Alles is niet meer te veranderen, de toestand blijft hetzelfde. Gij moet den lijdensbeker tot aan den bodem toe ledigen, want er is niets meer aan te doen. ‘Te laat!’ -

III. Een kranke ziel door Lotos.

Ze zat aan de schrijftafel met een cahier vóór en een boek naast zich; zij was bezig met het vertalen van een fransch boek. Zooals ze daar zat, zou men haar een dertiger geven; ze zag bizonder bleek en zwarte kringen vertoonden zich onder hare oogen. Zij werkte den geheelen dag op een kantoor, maar ze had zich voorgenomen 's avonds oòk hard te werken om aan hare gedachten een anderen gang te geven. Waarom? Ach, haar ziel was krank, ze was in den laatsten tijd een ondervinding rijker geworden; heel diep in haar binnenste was iets vanéén gereten, met geweld vanéén gescheurd...... en het had haar zoo bitter pijn gedaan..... in haar kamertje had ze het van pijn uitgeschreeuwd..... Het geloof, het vertrouwen in dengene, die haar 't liefste was op aard, had zij verloren. Nog lang hield ze zich aan een stroohalmpje vast, niettegenstaande allen en alles hield ze hem de hand boven het hoofd, toen op eens het bewijs van de leugen haar zelf voor de voeten geworpen werd en toen - toen moest ze gelooven......

Ze kon van avond hare gedachten niet bij het werk houden, ze dwaalden telkens af naar zijn portret op den schoorsteen en dan tuurde ze er net zoo lang op, totdat ze den draad van het verhaal heelemaal kwijt was.

Het laatste wat hij haar schonk was ‘het verloren Tooverland’; kon een ingeving beter bedoeld zijn! Ja, zeker, verloren was het, illusies vervlogen, hart, liefde, àlles weg.... niets was overgebleven dan een treurige leegte, wanhopig, zóó wanhopig, dat je niet meer weet wat te doen.

Als ze maar moed had - dan was ze al lang van het wereldtooneel verdwenen, al lang had ze dan die komediespelers vaarwel

[p. 88]

gezegd, maar - ze durfde niet..... het was zoo vreeselijk om het te doen, ze kon niet......

Och, had ze nog maar een moeder, wie ze haar harteleed kon toevertrouwen, bij wie ze haar moede kopje kon neêrvlijen en bij wie ze kon uithuilen..... Maar die had ze niet meer, ook geen vader, die haar met raad en daad kon bijstaan; ze stond alleen op de wereld; ze moest alles alleen dragen, arme ziel!

Werken zou ze maar, tot ze er bij neêrviel; werken is het eenige geneesmiddel tegen de kwalen van de ziel, tegen moreel leed, maar soms ook weigert de energie haar dienst, als de ziel te ziek is. Zoo was het dien avond ook met haar het geval.

Liefde is helderziend en tegelijk toch blind, want niettegenstaande dat alles, hield ze in haar binnenste nog van hem. Als hij op dat oogenblik binnengekomen was, dan was ze hem nog om den hals gevlogen; dan - dan had ze uitgehuild aan zijn borst. Dan zou ze hem vragen, waàrom hij dat alles gedaan had, dan zou ze hem zeggen, dat ze er zoo bitter onder leed, ja, ze zou hem nog meer zeggen, nog meer vragen......

Gelukkig maar dat hij niet kwam, want was het niet vreeselijk, dat hij haar had voorgelogen? Verbeeldt je, dat ze getrouwd waren en hij had het weer gedaan! dat zou toch geen leven zijn en dan was men voor altijd aan elkaar vastgeketend als het ware!

Neen, beter ten halve gekeerd, dan ten heele gedwaald!

Ach, ze zou er zich tegen in zetten, maar het kostte zoo'n moeite; inwendig was alles zoo ziek en pijnlijk.... de wonde was zoo versch het... hartebloed tjijpelde naar beneden en het was of elke bloeddruppel haar deed uitschreeuwen van pijn..... Arme, kranke ziel, daàrvoor is geen kruid gewassen. -

IV. Een lach door Lotos.

Ja, lachen is gezond; een lach zoo uit den grond des harten, zoo vroolijk, zoo dartel, zoo'n ronde lach, dat stemt 't gemoed vroolijk, prettig, steekt anderen aan, doet anderen ook lachen. Hoe menigeen verlangt naar zulk een jovialen lach, als je 't moet uitbulderen, zooals men dat noemt.

Verschillende menschen lachen verschillend; de eene lacht hard, de andere zachtjes, de derde zóó aanstekelijk, dat de anderen meê moeten lachen of ze willen of niet, de vierde lacht met zijn oogen, in plaats van met den mond, enz.

Zoo'n gezonde lach, dat de tranen je langs de wangen loopen, ja, zoo iets kan men pas met den naam van lachen bestempelen, maar er wordt zooveel gelachen, dat geen lachen kan worden genoemd. Zoo ook een glimlach; het kan je een dolksteek geven in het hart, een glimlach kan je vreugde verschaffen, het kan je doen haten, het kan een menschenleven vernietigen, een glimlach is tot alles in staat!

Een glimlach kan zijn satiriek, spottend, melancholisch, medelijdend, geestig en tòch is het een glimlach, al duidt het de grootste misère aan!

Er is een glimlach, gul en goedig,

Geestig, schalk en o, zoo fijn,

En toch zoo grenzenloos weemoedig,

Dat zuchten daarbij vroolijk zijn.

Er zijn menschen, die uiterlijk lachen, maar kon men ze inwendig bekijken, inwendig schreien; schreien, intens smartelijk schreien, waarvan niemand iets vermoedt....

Er zijn menschen, die met een glimlach op 't gelaat, de grootste offers brengen, zonder dat men ooit te weten komt, hoe menigen traan die glimlach in hun binnenste heeft gekost....

Er zijn menschen wier glimlach ons eerbied afdwingt, en ons een traan ontlokt aan ons oog....

Daarom schijn bedriegt zoo dikwijls; menschen, gaat nooit op den schijn af; beoordeelt iemand pas, als men 't rechte weet van zijne persoonlijkheid. Gaat niet af op een lachje op het gelaat, dat u geheel en al op een dwaalspoor brengt; dat lachje was niet gemeend, is slechts een masker om een dieper gevoel te verbergen.

Vroolijkheid en scherts wordt dikwijls als dekmantel gebruikt voor de zwaarste melancholie bij menschen, die willen dat hunne ik-heid verborgen blijft voor de wereld; zulke menschen nu worden meestal verkeerd beoordeeld.

Een reine kinderlach, ontsproten uit een reine kinderziel, dàt is een lach, onschuldig, aardig, rein; daàr is nog geen comedie bij, dàt is louter natuur, daàr is geen berekening bij, daàr kunnen wij steeds op aan! Daàr schreit het niet inwendig, als het uiterlijk

[p. 89]

lacht, neen, zoo'n kinderlach is absoluut waar, dàt is lachen.

Onwillekeurig met het neerschrijven van dit alles denk ik aan het volgende:

Toen gij geboren waart, weendet gij, en de omstanders lachten,
Leef zóó, dat als gij sterft, de omstanders weenen en gij alleen u verheugt.

Ja, dat is mooi gezegd en hòe moeilijk is het Leven, als men het ernstig opneemt en hoe weinig lachen sommige menschen werkelijk (niet geveinsd) omdat er zooveel misère is in dit ondermaansche! Zou het hiernamaals ons meer vreugde geven?