De Hollandsche Lelie. Jaargang 19

Een Kloosterpraatje naar het Duitsch van N. Eij door Louise.

In meeste protestantsche landen van het groote Duitsche rijk, bevinden zich kloosters, die ook ten huidigen dage dien naam nog dragen en welker bewoners of liever bewoonsters, ook ongehuwde vrouwen zijn; kloosters, die slechts in hunne uiterlijke gedaante en ook zelfs daarin nauwlijks meer aan hun vroeger bestaan herinneren.

Geen ‘hora’ klinkt er meer. Geene groepen gesluierde nonnen ziet men in het middernachtelijk uur in somber gewaad en met kaarsen in de hand door de kruisgangen gaan, om in de kerk hare gebeden te prevelen. Geene gestrenge portierster verbiedt ons binnen te treden en in de spreekkamer bevindt zich geen getralied hekwerk, waardoor de bezoeker slechts de flauwe omtrekken onderscheiden kan van de geliefde gestalte, welke zijn bezoek geldt.

Ook de nauwe, kale cellen met het armoedig huisraad zoeken wij te vergeefs; inplaats daarvan vinden wij behagelijk ingerichte vertrekken, welker bewoonsters ons in eenvoudige doch wereldlijke kleeding te gemoet treden - en niet alleen voor een kort gesprek, neen ook voor eene koffie- of theevisite mogen wij gerust blijven, wanneer wij met de vriendelijke ‘conventualin’ nader bekend zijn en door haar worden uitgenoodigd.

Zulk een klooster is Preetz in Holstein, door zijne groote rijkdommen wel waard het eerst te worden genoemd, terwijl Hannover Medingen, Lüne, Bassum, Walsrode, Börstel, Mariënsee e.a. bezit, in Hessen Fischbeck, Obernkirchen en Fulda zich bevinden en Dobbertin, Malchow en Ribnitz tot het rijkgezegende Mecklenburger land behooren.

Over deze drie laatsten wensch ik een en ander te vertellen. Hoewel zeer verschillend, wat ligging, inrichting en bouw betreft, zijn zij toch één, waar zij hetzelfde schoone doel beoogen: een toevluchtsoord te zijn voor oudere ongehuwde vrouwen, tot den adelstand behoorende.

Tijdens den dertigjarigen oorlog hadden de Mecklenburger stenden hunnen vorst meer dan eens grootere sommen gelds voorgeschoten, welke deze niet in staat was terug te betalen. Daarom verzochten de edelen

[p. 36]

des lands hun daarvoor de drie, reeds vroeger opgeheven kloosters, af te staan, opdat hunne ongehuwde dochters daar op lateren leeftijd een toevluchtsoord zouden vinden. -

Dit werd hun toegestaan, op schrift gebracht en bezegeld en sedert hebben de, uit dien tijd stammende Mecklenburgsche families, alsmede eenige uit de naburige provinciën, die met hen verwant zijn, het recht op die kloosterplaatsen en wel in dier voege, dat de oudste dochter steeds in Dobbertin wordt ingeschreven, de tweede in Malchow, de derde in Ribnitz, de vierde weder in Dobbertin, de vijfde in Malchow en zoo in het oneindige, zoolang er dochters aanwezig zijn.

De gouverneur (‘Klosterhauptmann’) heeft het recht op een kloosterplaats en vier plaatsen zijn het eigendom der burgemeestersdochters van de vier grootste steden van Mecklenburg; dit laatste geldt voor Dobbertin; of Malchow en Ribnitz zich even voorkomend tegenover de steden gedragen, weet ik niet, maar daar zij een geringer aantal plaatsen bezitten, zou ik het betwijfelen.

Om deze plaatsen te verkrijgen moeten de ouders der aspiranten hunne voorzorgen nemen. Elke jonkvrouw moet worden ingeschreven, waarvoor de som van honderd thaler wordt betaald. Hoe vroeger deze inschrijving geschiedt, des te voordeeliger voor de betrokkene, want alles gaat volgens ancienniteit. Zoo is langzamerhand de gewoonte ontstaan, om de dochters dadelijk na de geboorte te laten inschrijven.

Is de geboorte van een kind aanstaande, dan wordt een vertrouwd persoon, gewoonlijk de tuinman of de jager, gelast zich gereed te houden. Een paard staat in den stal reeds gezadeld en zoodra men de zekerheid heeft, dat de ouders zijn verblijd door de geboorte van een dochtertje, wordt dadelijk aan den bode het briefje met den te voren bepaalden naam toevertrouwd, de benoodigde som gelds er bij en.... voort gaat het, zoo snel het paard loopen kan.

En tot een waren wedren komt het, wanneer onderweg toevallig meer boden elkander aantreffen, want natuurlijk wil ieder van hen de eerstaangekomene zijn, terwijl het vooruitzicht op eene flinke belooning, waarvan hij in dat geval verzekerd is, hem nog tot meerderen spoed aandrijft.

Het moet eens gebeurd zijn, dat vier boden bijna gelijktijdig in hetzelfde klooster aankwamen, met een verschil van slechts weinige minuten en toch veroorzaakten die enkele minuten een verschil van twaalf jaren, zooveel vroeger kwam de eerst-ingeschrevene ‘Conventualin’ in het bezit harer inkomsten dan de laatste.

Elk klooster heeft een bepaald aantal plaatsen.

Dobbertin, het grootste en rijkste, telt er zes en twintig, Malchow twintig, Ribnitz slechts twaalf.

Komt er eene plaats vrij door het overlijden van eene der dames, dan schuift de volgende op en slechts wanneer deze van hare rechten afstand doet, wordt de opengevallen plaats aan de daarop volgende aangeboden.

De sterfte in het klooster is gering, want het rustige en zorgelooze leven is bevorderlijk voor het bereiken van eenen hoogen ouderdom; daarom zou er zelden opschuiving zijn, als niet het meerendeel der toekomstige kloosterdames door huwelijk afvallig werd.

Zoo spoedig er in de adelijke kringen van Mecklenburg eene verloving plaats heeft, klinkt dan ook de vraag door het land: Is zij Dobbertinerin, Malchowerin of Ribnitzerin? En een gevoel van oprechte blijdschap - zooals anders helaas bij verlovingen weinig voorkomt, - gaat door de rijen der kloosterjuffers in spe, daar zij nu eene concurente minder te duchten hebben.

Dikwijls komen zij reeds op zeer jeugdigen leeftijd in het aangenaam bezit harer ‘Hebung’, die met eene ‘Viertelhebung’ van 52 Mark per kwartaal begint. Met eene, niet te beschrijven, gewaarwording wordt de eerste maal deze som in ontvangst genomen, die geheel volgens de wenschen der eigenares mag worden besteed en die het aangename vooruitzicht op herhaling en verhooging in zich sluit.

Bij voldoende plaats, door sterfte of wanneer eene huwelijksepidemie uitbreekt en de rijen der aspiranten worden gedund, schuift men op tot ‘halbe Hebung’, totdat eindelijk in het klooster zelf de plaats is vrij geworden en daarmede, behalve het geheele inkomen, ook nog eene woning en eigen huishouding het eigendom der gelukkige bezitster wordt.

Zij, die niet in het klooster wenschen te wonen - viermaal moet dit elke ‘conventualin’ worden aangeboden - verliest het recht op woning en levering in natura en krijgt dan alleen het geldelijk inkomen.

De inrichting der drie kloosters, zoowel als de inkomsten en voorrechten, waarop de

[p. 37]

‘conventualinnen’ aanspraak hebben, komen tamelijk wel overeen; slechts door den omvang der bezittingen en den daaruit voortspruitenden rijkdom, onderscheidt zich het eene klooster van het andere, evenals ook daardoor het aantal plaatsen wordt bepaald.

Ribnitz is het kleinste en armste der kloosters, om welke reden de Ribnitzerinnen altijd eenigszins medelijdend worden aangezien, want zij komen het laatst in het bezit hunner plaats. Zij genieten echter het voorrecht, dat de ‘Domina’, die steeds door de kloosterdames uit haar midden gekozen wordt, zelfstandig zonder hulp van een' gouverneur haar klein rijk bestuurt.

Bovendien geniet zij de hooge eer, dat zij bij voorkomende gelegenheden aan het hof, dadelijk na de prinsessen volgt en de domina's der beide andere kloosters achter haar komen.

Dit is nog een overblijfsel uit oude tijden, toen eens eene prinses Domina van Ribnitz was en hare opvolgsters erfden dit recht.

Heerlijk is de ligging van Ribnitz, aan den hoogen oever der Oostzee, over het stadje heen op de zee uitziende; een fraai, oud, vriendelijk gebouw, dat veel op een slot gelijkt. Om de oude muren zingt de zeewind zijn onstuimig lied, terwijl de storm bij tijden torens en transen op hunne grondvesten doet trillen.

Dieper in het land ligt Malchow, op weinigen afstand van de stad van denzelfden naam aan het heerlijke Malchower meer. Naast de kerk verrijzen de kloostergebouwen en de woning van den gouverneur en daaromheen liggen de uitgestrekte velden en bosschen, welke het eigendom van het klooster zijn en die de gouverneur, als zoodanig door de stenden uit hun midden gekozen, met verscheidene beambten bestuurt.

Dobbertin spant verreweg de kroon, wat schoonheid van ligging en omgeving aangaat. In tegenstelling met de beide anderen, ligt het niet in de nabijheid van een stadje van denzelfden naam, maar hier is het alleen het klooster, dat, te midden der uitgestrekte landerijen en bosschen gelegen, zich met kerk en woningen in het lieflijke Dobbertiner meer spiegelt, terwijl de toren van Goldberg, het naastbij gelegen stadje er vriendelijk boven uitsteekt.

Overeenkomstig zijnen rijkdom beperkt Dobbertin zich niet tot het oorspronkelijke oude kloostergebouw, maar het vormt, met het groote aantal woningen voor de ‘conventualinnen’ en het door het park daarvan gescheiden dorp, een statig geheel, dat bijna op eene stad gelijkt.

Terwijl bij de andere kloosters de woningen, die uit verscheidene vertrekken bestaan, in het kloostergebouw zelf zijn te vinden, bezitten de gelukkige Dobbertinerinnen een geheel huis in eigendom. Meestal is het in den tuin gelegen en naar gelang der meerdere of mindere ruimte harer middelen, kan het door de bewoonster zoo behagelijk en vriendelijk mogelijk worden ingericht.

Het oude kloostergebouw met zijne heerlijke gewelfde vertrekken bevat ook een aantal woningen, welker deuren alle op den fraaien kruisgang uitkomen, terwijl een tuin elke woning aan de buitenzijde omgeeft. De zeer fraaie en ruime kerk grenst aan het klooster, zoodat de in het klooster wonende dames het voorrecht hebben de godsdienstoefening te kunnen bezoeken, zonder het kloostergebouw te verlaten, hetgeen in den winter en bij slecht weder een groot gemak oplevert.

Het meerendeel der woningen vormt, als het ware, een straat langs het meer, aan welks einde, iets dieper in het park gelegen, de deftige woning van den gouverneur zich verheft.

De huizen zijn ruim en aangenaam ingericht. Gewoonlijk bevatten zij parterre, behalve de keuken en de noodige bergplaatsen, een breede gang of ‘hall’ en vier kamers. Daarboven een groot en drie of vier kleinere vertrekken benevens een' zolder.

Zulk eene groote woning vereischt ook bediening, zoodat de kloosterdames dan ook gewoonlijk twee dienstboden houden - alleen de gouverneur geniet het voorrecht van een huisknecht - want daar tot hare huishouding ook eene koe, een varken, kippen en een' moestuin behooren, zijn de werkzaamheden nog al veelomvattend. De dames zijn zelden beneden de vijftig jaar en kunnen daarom zelve niet zooveel werk meer verrichten.

Het meer bevat een' overvloed van heerlijke visch, die de kloostervisscher verplicht is tegen eene kleine vergoeding te leveren; in de uitgestrekte bosschen houdt zich veel wild op en hoewel de dames doorgaans zelve de jachtsport niet huldigen, zoo zijn zij toch zeer verheugd over elke jacht, die haar het vooruitzicht geeft op een lekker stuk gebraad.

Alles, waarop de ‘conventualinnen’ recht hebben, geniet de Domina in dubbele mate; zij alleen draagt den titel van ‘Frau’ en evenals de haar terzijde staande ‘priorin’ wordt zij voor levenslang gekozen.

[p. 38]

In Dobbertin en Malchow heeft zij wel met het bestuur der kloostergoederen minder te doen, daar dit de taak van den gouverneur (Klosterhauptmann) is, die daarvoor behalve vrije woning en alle inkomsten in natura, als ik mij niet vergis, een jaargeld van 6000 Mark geniet. Hij wordt ter zijde gestaan door den keukenmeester, die de rekeningen moet opmaken.

Meestal heerscht er tusschen de dames en het gezin van den gouverneur eene aangename verstandhouding, maar mochten de kloosterjuffers eens eene enkele maal de eene of andere klacht hebben, en waar is het rijk te vinden, waar eeuwige vrede en tevredenheid heerscht, dan roept de gouverneur alle ‘conventualinnen’ in de groote kapittelzaal tot eene conventsvergadering bijeen om haar de artikelen voor te lezen, naar welke de ‘wohledelen Jungfrauen’ zich te gedragen hebben om een deugdzaam en Gode welgevallig leven te leiden. Tevredenheid en verdraagzaamheid nemen daarin eene eerste plaats in.

Door de ruime woning zijn de ‘conventualinnen’ in de gelegenheid dikwijls en veel bezoek bij zich te hebben, wat den zomer zeer gezellig maakt. In grooten getale komen de nichtjes van elken leeftijd, die met hare lichte kleedjes en vroolijke gezichtjes het klooster een geheel ander aanzien geven en wier frissche, jonge stemmen door park en tuinen schateren of wel bij de geliefkoosde boottochtjes in vroolijke zangen over het meer weerklinken.

Dan reppen zich de oude tantes, om hare lievelingen genoegens te bereiden; pic-nics, wandelingen door de bosschen en tochtjes op het meer wisselen elkander af en doen in de harten der oude dames weemoedig vriendelijke herinneringen aan hare eigene jeugd opdoemen.

Zijn er bovendien nog neven - flinke studenten of knappe luitenants - dan is het eerst een heerlijke tijd, waaraan de jeugd met verrukking terugdenkt en waarin soms banden voor het leven worden geknoopt.

Onder de dames zijn er ook enkelen, die bestendige logeergasten hebben. Nu is het wel is waar verboden, dat een gast langer dan een half jaar in het klooster mag vertoeven, evenals ook de ‘conventualinnen’ niet langer dan een half jaar afwezig mogen zijn, - maar voor welk verbod wist vrouwelijke scherpzinnigheid geen uitweg te bedenken.

Eene der dames had een' ziekelijken, blinden broeder, die behalve deze zuster niemand in de wereld bezat, die voor hem zorgen kon. Vermogen was niet aanwezig, maar met zuinig overleg is het inkomen ook nog voor twee personen toereikend. Zoodra nu een half jaar verloopen was, maakte broeder en zuster eene afscheidsvisite bij de Domina; de zuster bracht haren broeder naar de naastbij gelegen stad, gewoonlijk Güstrow, daar bleef hij een of twee dagen in het hotel en keerde dan voor een nieuw half jaar bij zijne zuster terug, waarbij hij niet verzuimde de Domina door een bezoek van zijne aankomst in kennis te stellen.

Daar deze goede vrouw de toestanden kende, liet zij zelfs nooit eenige verwondering, over die spoedige terugkomst, blijken.

Een andere dame had eene jongere zuster bij zich, eene derde een arm nichtje; maar steeds waren het de armsten der kloosterdames, die geen eigen vermogen hadden, die het nog mogelijk wisten te maken, de meerdere uitgaven met de geringe inkomsten in overeenstemming te brengen.

Een bepaalde kleederdracht, zooals nog in vele Hannoversche kloosters bestaat, is in die van Mecklenburg niet voorgeschreven; zwarte, grijze of lila kleeding is geoorloofd, daarbij wordt een mutsje gedragen, dat bij kerkbezoek en avondmaal tegen een van witte kant met afhangende witte einden wordt verwisseld. Ook de dienstboden in het klooster dragen witte mutsen volgens een bepaald model.

Voor menigen meer met kinderen dan met rijkdommen gezegenden huisvader is het een groote rust, de toekomst zijner ongehuwd blijvende dochters in de kloosters verzekerd te zien. Niet minder voor de dochters zelven, die wellicht tot aan hare plaatsing in zeer eenvoudige, soms afhankelijke, omstandigheden hebben geleefd en nu het voorrecht genieten van een onafhankelijk en zorgeloos leven.

Mogelijk dat in onzen tijd deze toevluchtsoorden iets van hunne beteekenis verliezen, nu aan de meisjes dikwijls reeds op jeugdigen leeftijd de vraag wordt gesteld: ‘Wat wilt gij worden?’ Maar nog staan de tot deze kloosters bevoegde kringen eenigszins vijandig tegenover de vooruitstrevende richting onzer dagen.

Doch ook wanneer de nieuwere denkbeelden onder de adelijke kringen meer ingang mochten vinden, zouden toch deze toevluchts-

[p. 39]

oorden voor de ouden van dagen een onwaardeerbare weldaad zijn, ofschoon met de gestudeerde ‘conventualin’ dan waarschijnlijk een geheel andere geest in de kloosters zou binnentreden. Of het er aangenamer en vrediger worden zou? Of de in den strijd des levens geharde en gescherpte geesteswapenen niet ook hier menigmaal met elkander in botsing zouden komen? Wie zal het zeggen!