De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Boekbeschouwing. I.

Mijn kleine Jongen. (naar het Deensch van Carl Ewald.) (Uitgever Becht, Amsterdam).

De Vredevorst. (naar het Zweedsch van Carit Etlar.) (Uitgever Becht, Amsterdam).

Over 't algemeen lijkt het mij een dankbare taak, die mej. Meyboom, (de vertaalster dezer twee boeken,) zich opgaf door als speciaal-vak te kiezen het overbrengen van de Noorsche en Deensche literatuur in onze moedertaal.

Immers geen literatuur staat op dit oogenblik op een zoo hóóg standpunt èn naar de kunstwaarde èn naar de echte moraliteits-begrippen, als juist de Zweedsche, Noorsche, en Deensche. Deze hedendaagsche auteurs hebben in zich weten te vereenigen: het moderne-genre mèt het rein-gevoelig-eenvoudige van primitieve kunst. Er is een heel apart iets in een boek van zoo'n Noor of Zweed, iets waardoor ik sommige heel en al wereldsche menschen, die opgaan in Fransche romannetjes en in Couperus en Borel, heel dikwijls heb hooren zeggen, dat ze van ‘die menschen uit die Noorsche literatuur nu niets begrijpen kunnen.’ - Dat komt m.i. omdat zij zelven zulke producten zijn van overbeschaving, dat ze géén voorstelling meer hebben van echt-natuurlijk, gewóón voelen en denken. Want juist die Noorsche menschen, zoo krachtig, zoo fijn-voelend, zoo levend als het ware, (waar wij meestal nog slechts bestáán), zij zijn de natuur-typen eener nog niet door zenuwziekte ondermijnde maatschappij, eener menschenwereld waarin geleden en gestreden wordt om nog iets méér en iets beters, dan alléén om geld en positie en eigen eer. - Daarom moet het een voldoening geven wanneer men dergelijke boeken, als b.v. Gösta Berling van Selma Lagerlöf, in 't Hollandsch overbrengt, en daardoor velen, die anders van 't genot dezer lectuur verstoken blijven zouden, in de gelegenheid stelt met zulke frissche, mooie, gezonde denkbeelden kennis te maken.

Wat Mijn kleine Jongen betreft, ook dáármede heeft de auteur, en zij die hem vertaalde dus ook, ‘een goed werk gedaan’,

[p. 841]

om nu eens een heel banalen term te gebruiken! Het is een klein boek, kort, boeiend, bijzonder kernachtig geschreven, en bevattend, in kleine tooneelen tusschen vader en kind, een menigte mooie opvoedings-ideeën. ('t Klinkt dor en droog, wat ik daar neerschrijf, maar dat is het niet in het boekje; 't is juist alles zoo pakkend natuurlijk, zoo ‘van zelf.’) De auteur, en dat treft mij zoo dikwijls in Noorsche schrijvers, heeft hier en daar ultra-moderne opvoedings-ideeën, maar er is bij hem niets van dóórdrijverij in één richting, van op één thema-voortborduren, zooals men dat dadelijk ten onzent aantreft in zoo'n geval. Dan wordt er een systeem opgebouwd, en, volgens dat bepáálde systeem alléén, mag ‘de’ opvoeding van ‘de’ kinderen geschieden. Een recept, en bepáálde dwangmaatregelen van: Als je 't niet volgt, behoor je niet tot de ónzen; en wee u, of uw kind, als het niet kán tegen 't recept, en gij er daarom van afwijkt!

Heel iets anders bij Carl Ewald. Hij vertelt maar een ‘verhaaltje’, van hém en van één kind, zijn kind. Hij vertelt van hun beider omgang, en gesprekken zoó heel gewoon; en, tusschen door, denkt de lezer onwillekeurig: ‘Hé ja, dat is wáár en ècht gevoeld’, of, ‘Hoe verstandig en gelukkig wanneer vader en zoontje op die wijze leeren elkaar begrijpen en vertrouwen, van kindaf!’ Een voorbeeld van 't geen ik bedoel is o.a. 't heel aardige schetsje van het weekgeld-gebruik. De kleine jongen zal iederen Zondag 2 centen weekgeld krijgen. Ze zullen worden bewaard vijftien weken lang, en hij vertelt aan iedereen wàt hij er dan mee doen zal, en laat zijn schat, die die eerste week nog maar 2 centen bedraagt, aan ieder vriendje kijken in vertrouwen. Maar natuurlijk komt er niets van het ‘sparen’; de eerste week is niet gevolgd door een tweede, of reeds is er aangeschaft een ‘ideaal-chocolade-reep’. Dan volgt er een tol, enz. enz. En, na vijftien weken, is ten slotte de ‘spaarpot’ reeds vóóruit verbruikt! Deze kennismaking met de waarde van het geld, juist dóór het kind zoo totaal vrij te laten in zijn handelingen, is op een alleramusantste en boeiende manier geteekend. Men krijgt zelf schik in 't kijken van vader en zoontje naar dien ‘verrukkelijken tol’.

En dan die gevoelige geschiedenis van den ouden heer, die in den trein spreekt met den ‘kleinen Jongen’ over den Dood, zoo echt-onhandig, groote-menschen-achtig: 't Kind is er vol van. Een gróóte hond stierf, is begraven; zijn eerste begrip van een geweldige, vreeselijke, vernietigende kracht! En hij praat en peinst er over.

En op eens vraagt hij:

‘Vader, wanneer sterven wij?’

‘Als we oud worden,’ zegt de vriendelijke oude heer.

‘Neen’, zegt mijn jongen. ‘Einar heeft een broertje.... thuis, op de plaats..., en die is dood! En hij was maar een kleine jongen.’

‘Dan is Einars broertje zóó zoet geweest, en heeft zóó goed geleerd, dat hij al in den hemel kon komen’, antwoordt onze reisgenoot.

‘Pas maar op, dat jij niet àl te zoet wordt’, zeg ik lachend, en begin met mijn jongen te stoeien.

En hij lacht ook, maar gaat weer naar het raampje, en kijkt uit naar de nieuwe schoorsteenen bij Caesar's (den gestorven hond) graf. Maar ik pak den ouden heer bij de schouders, en verbied hem ten strengste weer met mijn jongen te spreken.’ (blz. 25 en 26.)

Is hier niet kernachtig-kort dóórvoeld het gevaarlijk-onzinnige doen van zoovele groote menschen, die over het geheimzinnig Dood-Mysterie leuteren tegen kinderen, op een onwaar-lievige manier, alsof 't een soort bewijs van brááfheid is: jong te sterven; waaruit een kind heel logisch afleidt: ‘Als ik dus leef, en mij jong en gezond voel, is dat eigenlijk een bewijs mijner verdorvenheid!’

't Deed mij zoo levendig denken aan wat ik-zelve vroeger heb dóórgeleden, dank zij een buitengewoon-vroom famielielid, die eens een heelen winter op mij moest passen, terwijl mijn ouders buitenslands waren. Zij onderhield mij zóó onophoudelijk met verhalen van vrome, lieve, christelijke, goed-leerende, gehoorzame kindertjes, die allen, zonder onderscheid, vroegtijdig, en op de meest stichtelijke wijze, ten hemel gingen, dat ik ten slotte een waren doods-angst begon te voelen over mijn eigen onwaardigheid, die zonneklaar dááruit bleek, dat ik, ondanks mijn oprecht begeeren op mijn manier een ‘vroom’ kindje te zijn, nog maar steeds gezond en wel stoeide, speelde, en plezier had in 't leven, inplaats van te verlangen naar al de engel-kindertjes hierboven! Maar, wat haast nog erger was, (ik schaamde mij voor mij zelve, maar ik begréép toch maar al te goed dat 't zoo was,) ik kon maar niet verlangen om ook zoo'n braaf, zoet, gehoorzaam hemelrijp kindje te worden. Ik vond die ideaal-

[p. 842]

kindertjes van mijn opvoedsters verbeelding onuitstaanbaar, en ik betrapte mij er soms op dat ik positief niet begéérde te komen in een hemel, waar 't er zóó uitzag. Dan weer vond ik dat toch héél slecht van mij zelve, en zoo speelden zich in mijn arme, kleine hersenen heele theologische questies en moeilijkheden af, alles dank zij 't onverstandig gepraat van een groot mensch, die 't overigens heel best méénde!

Ultra-modern vind ik 't schetsje, waarmede 't vertellen van ‘sprookjes’ veroordeeld wordt, op de volgende m.i. zeer eenzijdige wijze:

‘Van daag is hij verdiept in: De kleine Zeemeermin.’
‘Is er ook een zeemeermin daar in de beek,’ vraagt hij.
‘Ja 's zomers komt ze boven.’
Hij knikt en kijkt naar de beek, die zoo zacht en gelijkmatig voortkabbelt, dat men bijna geen beweging in 't water ziet.... Opeens hoor ik een geplas....
....In een oogenblik sta ik midden in 't water, vind hem en neem hem op.
Hij staat in 't gras, druipnat, hoestend en proestend.
Zijn dunne kleeren zijn tegen zijn teer lichaampje gedrukt, zijn gezicht is zwart van modder. Maar uit al dat vuil glinsteren een paar booze oogen.
‘Er was geen zeemeermin,’ zegt hij.
Ik weet zoo dadelijk niet wat ik antwoorden moet, en heb geen tijd tot bedenken.
‘Ik vind het leelijk van jullie,’ zegt hij dan.
‘Jullie houden kleine jongens voor den gek.’
Hij keert mij den rug toe, en gaat trotsch, en nat als hij is, naar huis zonder om te kijken.
Dien avond verdwijnen Grimm en Andersen op een raadselachtige manier, die nooit wordt opgehelderd.
Hij zal ze in 't eerst wèl missen, maar hij zal niet meer bedrogen worden.’ (blz. 6 en 7.)

Dit is koren op den molen der sprookjesvijanden. Maar, hoeveel smakelijker is in elk geval deze saus vóórgediend, hoe prettig laat zich alles lezen, hoe zie je 't vóór je, den kleinen, druipnatten, beleedigden jongen, die dook naar de zeemeermin, en zich zoo diep-geschokt voelt ineens in zijn grenzenloos vertrouwen in zijn vader! De conclusie, waardoor m.i. alle poëzie wordt ontnomen aan het kinderleven, moge te ver gaan, de feiten zijn zoo juist, echt-gewoon opgeteekend, dat men niet anders kan dan er met zijn hééle hart in mééleven en vóór méévoelen!

't Verhaal van Mijn kleinen Jongen eindigt als hij naar school gaat, en daarmede andere invloeden zich gaan dringen tusschen vader en kind. 't Weemoedig-aandoenlijke-onvermijdelijke daarvan schilderen ons de laatste bladzijden: den kamp van den vader om afstand te doen van de alleenheerschappij over de ziel van zijn kind.

Van de onderwijzers sprekende zegt hij:

‘Naar hun beeld zal hij zich vormen. Hun geest zweeft over hem op school.... hij zal dien mee naar huis nemen; die blijft hem bij als hij zijn lessen leert, die ze hem nauwgezet toemeten’....

En zijn troost tegen zijn vrouw, waarmede het boek sluit:

‘Ik zal hem wel wakker houden, en we zullen ze (de onderwijzers) in 't oog houden en ze beet hebben.’

Dit laatste woord cursiveer ik, omdat het weer zoo typisch niet-modern, voor de onderwijzers om uit hun vel te springen is van kwaadheid! De tegenwoordige ‘richting’ verlangt den grootsten eerbied, 't onvoorwaardelijkst gelóóf in de onfeilbaarheid en wijsheid van ‘de’ onderwijzers, van ‘de’ school.

En hier wordt een vader ten tooneele gevoerd, die zóó heel ultra modern is, dat hij niet van sprookjes wil hooren, die allerlei héél verstandige dingen leeraart, waarover de modernste vrouwenblaadjes hem hun lof niet zullen onthouden, en die inééns heel zelfstandig gaat redeneeren van ‘in 't oog houden der onderwijzers’ van hen ‘beethebben’, desnoods!

Maar, ik zei het al in 't begin, dit boek is er géén van systemen, tendenzen, richtingen; 't is een boek met een ziel; de geschiedenis van een vader die héél lief heeft zijn kind. Een heel mooi boek......

Wat het andere boek betreft, dat mej: Meijboom onder hare vleugelen nam, ik kan in De Vredevorst onmogelijk één dier bijzondere schoonheden ontdekken, die het, volgens sommige (in het boek afgedrukte) oordeelvellingen van Zweedsche bladen schijnt te bezitten. 't Is een verhaal spelend op Corsica, van een monnik die leeft als een kluizenaar, een echte heilige, die, als zoodanig, een zegen is voor al wie met hem in aanraking komt, en, in den besten

[p. 843]

zin, ‘wonderen’ verricht. Er komen sommige heel mooie bladzijden in voor, en het leven van den monnik is kleurrijk en treffend geteekend; maar, wat mij betreft, de toestanden en de personen staan mij te ver af, en zijn daardoor voor mij te onwezenlijk, om er het rechte belang in te kunnen stellen, laat mij liever zeggen, om te kunnen beoordeelen of ze waar en goed gezien zijn. Een verhaal, spelend in Corsica, geschreven door een Zweed, overgebracht uit die taal in de onze, en daarbij handelend over heel buitengewone toestanden en buitengewone menschen beide, het zegt me zoo niets, het is me zoo onwezenlijk gebleven!

In èlk geval echter is 't een héél goed, en heel prettig-leesbaar boek. En dat is alweer véel ten slotte.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.