De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

In de Gevangenis
door Maxim Gorki.
(Naar de Fransche overzetting van S. Perskie).
V. (Vervolg van No. 50.)

IV.

Miesja sliep een diepen slaap, op zijn harde legerstede. Hij droomde dat hij door een nauwe, sombere straat rende, achtervolgd door een onzichtbaar iemand, die hem bij den schouder beetpakte, en hem op strengen toon woorden toevoegde, die hij niet begreep.

‘Sta op! De inspectie!’

Hij opende de oogen en rees overeind. Naast zijn bed stond de roode, dikke opzichter, die hem bij de panden van zijn jas trok, terwijl de chef onder-directeur van de gevangenis, een lange man met gebogen rug hem spottend aankeek met z'n grijze oogen, en zei:

‘Wees zoo goed hier op tijd op te staan. Je kunt hier niet uitslapen zooals bij je moeder.’

‘Zeker...’ antwoorde Miesja, terstond gehoorzamend met een glimlach.

Met een sprong was hij uit zijn bed.

De onder-directeur keek hem oplettend aan; hij keerde zich half naar de deur en sprak op minder ruwen toon:

‘Je kunt om papier vragen om naar huis te schrijven... en vragen om beddegoed... of wat je wil...’

Toen vertrok hij.

Miesja verliet de cel om zich te gaan wasschen aan het einde van de gang. Daar bevond zich een rij koperen kranen, waar het koude water met een dikken straal uitspoot in een metalen bak. In de gang liepen gevangenen in hun grijze lange jassen met tinnen trekpotten in de hand.

[p. 829]

Van tijd tot tijd werd geroepen:

‘Kokend water.’

Een dwangarbeider met rammelende ketens ging voorbij. Het was een lange, forsch-gebouwde man; hij had een bleek gelaat en dikken, rossen baard. Hij keek Miesja aan, gaf hem een wenk, en zei glimlachend:

‘Zoo, waarde heer, heb jij je laten pakken?’

De cipier bracht Miesja een pot slappe, maar warme thee, en een groote homp roggebrood, waarvan de korst taai was als leer, terwijl het brood zelf zuur rook.

In de gevangenis was het een gegons, als in een wespennest dat gestoord is. Gelach, gevloek, nu en dan een lied of het geroep van een der opzichters; in de gang werd gebezemd, het water klotste, en Miesja zag dit alles oplettend aan, vol belangstelling voor het leven van deze menschen in dit oude gebouw van slijk en steenen.

Hij had weinig gelezen, en nog minder gezien; tot zijn komst aan de universiteit had hij eentonig voortgeleefd in het strenge gezin van zijn zuster en zwager. Hij voelde zich vreemd tusschen de studenten die zoo gemakkelijk en met vuur over verschillende, sociale onderwerpen spraken, in een geleerde boekentaal.

De algemeene ontevredenheid met bestaande toestanden had zich reeds van Miesja meester gemaakt, en een lust tot verzet bij hem opgewekt; toch was het hem nog niet volkomen duidelijk tegen wat en tegen wien hij zich moest verzetten.

Hij voelde zich nu een held; hij genoot van de nieuwe indrukken die hij opdeed; zijn jonge ziel nam die tot zich met jeugdige begeerte.

Na zijn thee te hebben gedronken, trok hij zich weer op aan het raam. Langs den hoogen muur die de gevangenis omringde, liep een man, met groote stappen op en neer. Hij had donker haar, breede schouders en de armen hield hij op zijn rug. Hij droeg een pet en een korte, dikke jas.

Nu en dan gooide hij het hoofd met een ruk achterover; zonder stil te staan wierp hij dan een haastigen blik langs de vensters; verscheidene malen hadden die onderzoekende oogen op Miesja's gelaat gerust. Deze kreeg lust om een praatje met dien man te maken, hem te zeggen hoe hij heette, en te vragen waarom hij gevangen zat. Toen de man vlak bij z'n raam was, riep Miesja met halfluide stem:

‘Luister 's.’

De schildwacht, die zich juist onder het venster bevond, keek verschrikt op; hij maakte een dreigend gebaar met z'n vuist en sprak op strengen toon:

‘Zwijg!.... Praten is verboden!’

De man met de pet trok de schouders op, hij glimlachte Miesja toe, en ging verder Miesja sprong van het raam op den vloer. Al was de schildwacht ruw opgetreden, de glimlach van den man met de fonkelende oogen had de strengheid van z'n woorden uitgewischt. Hij had een gevoel alsof die glimlach sympathie en gelijkheid tusschen hen beiden had doen ontstaan.

Tegen twaalf uur kwam een oude, magere cipier, slap als een riethalm, de cel binnen; zijn gezicht was van de pokken geschonden; hij bleef op den drempel staan, en zei met zachte stem, zonder Miesja aan te zien:

‘Gaat u mee voor de wandeling?’

Het was nat weer; het water, dat tusschen de spleten der steenen op de binnenplaats was gedrongen, had een groenigen weerschijn. Drie gevangenen stonden te bezemen, ze lieten het water naar buiten stroomen, maar tevergeefs, want het verspreidde zich opnieuw over en tusschen de steenen, modderig en troebel.

‘Loop heen en weer, van hier tot aan den muur. Het is verboden om met de gevangenen te spreken!’

Nu, onder den hoogen, oneindig hoogen hemel, werd Miesja voor den eersten keer onaangenaam getroffen door dat woord ‘verboden’. In die enkele lettergrepen vond hij iets vernederends, wat doms en grenzeloos kleinzielig. Hij fronste de wenkbrauwen, en keek den cipier in het onbeweeglijke gelaat dat op een monsterachtig masker leek; de kin en wangen waren met blonde haren begroeid, terwijl de oogen hem zoo vreemd voorkwamen. Het waren donkere oogen, amandelvormig als van een mooie vrouw, met lange wimpers die aan den blik iets zachts en schuchters gaven. De droeve, eenigszins schuwe, onthutste blik vormde een schrille tegenstelling met dat door de pokken misvormde gelaat.

‘Loop door!’ zei de cipier... ‘Het is ver boden om stil te staan...’

Miesja begon langzaam op en neer te loopen; de opzichter volgde hem, een weinig achter hem blijvend. Na een blik om zich heen te hebben geworpen, vroeg hij halfluid met neergeslagen oogen:

‘Waarom houden jullie je toch niet

[p. 830]

rustig?... Je deedt vrij wat beter om flink te studeeren... Dan kon je rechter worden, of wat anders..... En nu doen jullie niets dan oproer maken..... En jij, zoo'n jonge, mooie man!.... Je hebt zeker nog een moeder?’

Miesja voelde zich getroffen door die woorden. Hij bleef glimlachend stilstaan, lei z'n hand op de borst, en juist wou hij op dat vriendelijk gezegde wat antwoorden, toen de cipier verschrikt achteruit week, om zich heenzag, en gejaagd mompelde:

‘Loop door, loop door! Als iemand ons ziet, word ik gestraft, omdat ik tegen u heb gesproken, begrijpt u?’

Hij verwijderde zich en verdween achter den gevangenismuur. Miesja bleef langzaam op en neer loopen; die man had zijn belangstelling opgewekt; hij gevoelde zich getroost en toch droef gestemd.

Het vuil-grijze gevangenis-gebouw was niet hoog; op elken hoek stond een toren. Het scheen dat het in den grond was gedrukt onder het gewicht van den hemel, die zich zoo bleek uitstrekte, alsof het blauw was vervaagd door de herfstregens. En koud en somber als die hemel verhief zich ook de gevangenis - koud en kil......

‘Hoe lang zal ik hier moeten blijven?’ dacht Miesja. Het kwam hem voor dat hij nu al zooveel belangrijks zou kunnen vertellen over de gevangenis-toestanden, als men hem nu in vrijheid stelde. En opnieuw rees voor zijn verbeelding de straat op, de menschenmassa, de zwarte gedaanten van de politie-agenten, het jonge meisje.

In gepeins verzonken, vloog de tijd voorbij die voor zijn wandeling was toegestaan. De opzichter liep naar hem toe en zei:

‘Nu moet u naar de cel terug.’

Verwonderd riep hij uit:

‘Is het nu al tijd?’

De opzichter knikte bevestigend.

In de gang fluisterde hij Miesja toe:

‘Mijn moeder is in een gesticht....’

Als een schuldige boog hij het hoofd.

‘Zoo!... Maar ze heeft het misschien best!’ antwoordde Miesja glimlachend. Iets anders wist hij op dat oogenblik niet te zeggen.

Wederom werd de zware deur achter hem gesloten; wederom piepte en knarste het roestige hangslot.

Miesja keek in de cel om zich heen; toen ging hij op het bed zitten, en plotseling kreeg hij een gewaarwording of al zijn gedachten en indrukken samensmolten; hij kreeg een gevoel van een vreemde, wonderlijke leegte in zijn geest; een doezelige stompheid maakte zich van hem meester....

Zoo ging zijn leven voort in grijze doffe eentonigheid.... Doch elken dag drong een druppel in zijn ziel van iets tot nu toe nog niet ondervonden, en elke indruk, hoe gering ook, bleef achter, helder weerkaatsend, in dit droef bestaan dat zich somber voortsleepte.

De inspectie is sinds lang afgeloopen; - een doodsche stilte heerscht in het sombere gevangenis-gebouw. Een enkele maal wordt die verbroken door vreemde, wondere geluiden..... Een gevangene spreekt in zijn slaap - een koortsige droom wellicht. Achter de deur klinkt nu en dan de sloffende tred van den cipier: de oude man met den strakken blik doet dienst in dezen nacht. Langzaam loopt hij in de gang te mompelen; Miesja ligt op zijn bed uitgestrekt; hij denkt na - en luistert.

Dienzelfden middag heeft die cipier aan Miesja zijn levensgeschiedenis verteld, achter hem loopend op de binnenplaats. Hij is de zoon van een naaister, verleid door een officier, die haar in den steek liet met zijn portret en een kind als herinnering.

Veertien jaar lang had de jonge vrouw voortdurend gewerkt dag en nacht, gewerkt voor haar zoon. Ze had hem op de dorpsschool gedaan, toen op de stadsschool; maar daar had de meester hem eens een pak slaag gegeven, waarna de moeder, die haar kind nog nooit een hard woord had gezegd, hem weer thuis had genomen.

Twee jaar later had ze hem gedaan bij een rechter van instructie; zelf ging ze voort met naaien, kousen breien en bloemen maken; ze werkte en werkte dag en nacht.

Haar zoon moest in dienst. Doch eens toen een onderofficier zich spottend had uitgelaten over zijn moeder die hij aanbad, was de beleediging hem te machtig. Bij de exercitie gaf hij zijn meerdere een slag. Toen werd hij voor drie jaar bij het strafbataillon ingedeeld, zonder dat iets van zijn verplichten dienst-tijd werd afgetrokken. Zijn moeder was al oud voor haar tijd; nog werkte ze al maar voort, tranen stortend over het harde lot van haar zoon.

Na gedurende zeven jaren het ruwe kazerne-leven te hebben geleefd, keerde hij ziek, gedemoraliseerd naar huis terug - en vond zijn moeder bijna blind - ze kon niet meer werken, en ging bij den ingang van de kerk zitten om aalmoezen te vragen....

[p. 831]

Den dag dat hij was thuisgekomen, had ze hem een das gegeven, die ze zelf had gebreid, het laatste handwerk van haar oude handen en befloerste oogen; het laatste bewijs van haar reuzen-werkkracht, die ze haar zoon had gewijd.

(Wordt vervolgd.)