De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Het leven op de Buitenbezittingen door C. Schlimmer-Arntzenius.

Naar aanleiding van ‘Praatje over geld’ van Annie K.D. en daarna het ingezonden stuk van den heer van Vleuten, als het ware, een in bescherming nemen van onze ‘Oost’, voelde ik op eens mij de lust bekruipen een beschrijving te geven van het leven op de Buitenbezittingen, ten einde eens te laten zien, dat het zelfs aldaar nog wel uit te houden is.

Aangezien ik de elf jaren, die ik in Indië doorbracht, slechts op 2 plaatsen geweest ben nl. Bandjermasin en Palembang, kan ik dus daarover wel een oordeel vellen.

Heel jong getrouwd en regelrecht naar Bandjermasin gaande, was het wel eenigszins te begrijpen, dat die plaats mij moest tegenvallen, omdat ik van Amsterdam kwam.

Ik zal trachten den lezers en lezeressen van de Hollandsche Lelie een beschrijving te geven van Bandjermasin, opdat zij 't zich kunnen voorstellen.

De huizen zijn alle van hout en op palen gebouwd, geen questie dus van marmeren vloeren enz. zooals op Java en de meeste huizen zijn bedekt met sirap of atap, omdat dit niet zoo warm is als met pannen.

Toen ik er pas arriveerde waren er geen rijtuigen, alleen Singapore-wagentjes, die door een Inlander worden getrokken; later was de grond beter en sterker en waren er op de geheele plaats 3 rijtuigen. Langs den kant

[p. 808]

waar de woonhuizen, kazerne, societeit enz. staan, loopt een breede rivier; als men dus aan den overkant moet zijn, wordt men overgezet met een pontje of prauw. Aan den overkant wonen de meeste Chineezen, die daar hun toko's (winkels) hebben; bij voorkeur koopt men allerlei blikjes bij hen, omdat ze goedkooper zijn dan de hollandsche toko's. En blikjes worden er veel gekocht, want veel groente is op de passar (markt) niet te krijgen; kool, boontjes moeten van Soerabaia komen. Om u een denkbeeld te geven van de duurte der levensmiddelen, stip ik hierbij even aan, dat een stopflesch bruine boonen f 2,25 en een blikje rookspek f 2,75 kost, dus is het een bizondere tractatie, als men iemand op een bruine-boonen-fuif inviteert. Zoo ook met stokvisch; ik herinner me als de dag van gisteren, dat er een stokvisch-fuif gegeven werd ter eere van een officier, die naar Atjeh moest. Hij had 't zelf gevraagd, want hij had 't in zoo lang niet gegeten; 't was natuurlijk een dure aardigheid.

Het brood was er niet te eten, zoodat ik van een dame geleerd heb om 't zelf te maken.

Ik kan niet alles opnoemen, wat ik zelf heb geleerd, ofschoon ik koken afschuwelijk vond, maar qu'y faire?

Bandjermasin bestaat uit een resident, assistent-resident, secretaris, overste, majoor, een aantal officieren, 2 doctoren, een paar onderwijzers en onderwijzeressen, dan particulieren en van tijd tot tijd een dominé, die om de zooveel weken een reis naar de Binnenlanden maakt om de menschen te bekeeren. Het Europeesche publiek is er goed vertegenwoordigd, als men er nog bij rekent, dat er altijd vast een oorlogsschip is aan den wal, waarvan de zeeofficieren uit den aard der zaak meest Hollanders zijn. Bandjermasin is voor hen het Dorado, omdat ze steeds aan den wal zijn en aangezien zeeofficieren vroolijke menschen zijn, was hun tegenwoordigheid wèl gewild.

Ook varen steeds 2 gouvernementsschepen heen en weêr naar de Binnenlanden.

En nu de levenswijze.

Om 6 uur staat men op, drinkt dan koffie (die veel lekkerder is dan de hollandsche) baadt vervolgens en dan ontbijten. Daarna gaat de man naar kantoor, de vrouw aan 't huishouden, de kinderen naar school; verder van alles wat er gedaan moet worden.

Om half 2 wordt er gerijsttafeld en dan neemt de middag-siësta een aanvang tot 4 uur; daarna thee drinken, baden en dan wandelen. Ik was een van de weinige dames, die elken middag gekleed zooals in Holland een wandeling maakte of paard reed enz. en dat heb ik mijn leven lang volgehouden, want anders verwaarloost men zich.

Ik heb toch menschen gekend, wien het te veel was om zich maar te verplaatsen, laat staan zich te verkleeden, en die dan maar steeds in sarong en kabaja bleven zitten.

Als men nu pas op de plaats komt, is men verplicht zooveel mogelijk overal visites te maken en dat is geen kleinigheid, want om 7 uur begint die grappenmakerij en die eindigt pas om kwart vóór 9 of 9 uur. Ik dacht in 't begin: ‘waarover zou je toch met al die menschen, die je vreemd zijn, die 2 uur moeten praten,’ maar dat gaat van zelf, want altijd is er een punt van aanraking en aangezien mijne ouders ook zoo lang in Indië zijn geweest, nl. Soerabaia, gaf dat ook weêr eenige bekendheid. Om 8 uur wordt door het oorlogsschip een schot gelost (poekoel boem, noemt de Inlander het) en dat beteekent dat het 8 uur is en dan wordt de minoeman binnengebracht, dat is bitter, port enz.; vóór dien tijd is apollinariswater of iets anders gebruikt. Als de visite opgestapt is, dan gaat men eten (Hollandsch eten) en daarna wordt er wat muziek gemaakt of de leestrommel ingekeken of iets anders.

En nu wilde ik even aanstippen, dat op de Buitenbezittingen zijnde, onze leestrommel zóó goed was, dat we dikwijls nieuwe romans en tijdschriften eerder te lezen kregen dan de menschen in Holland. Wij hadden het dikwijls over literatuur en spreek ik Annie K.D. beslist tegen, dat men in Indië niets voelt voor literatuur en er niet van op de hoogte is.

De echt Indischen, neen, natuurlijk niet, die zijn er natuurlijk niet van op de hoogte, die zouden natuurlijk vragen: ‘Wat is dat, Corelli?’ net als een Indische dame, aan een zeeofficier, die 't over ‘contrasten’ had vroeg: ‘wat is dat, een contrast, kan je dat opeten?’ Apotheose!, dat is te begrijpen, maar toen moest de zeeofficier een definitie geven van 't woord ‘contrast,’ en aangezien een definitie van iets te geven heel moeilijk is en daarbij denkelijk toch niet door de persoon te begrijpen, bepaalde hij zich maar tot het feit, om het haar aanschouwelijk voor te stellen, (en dat was ook gemakkelijker voor hem!) Wat kunst aangaat, daar was natuurlijk niet

[p. 809]

zooveel van te bemerken als op Java, ofschoon er een comedieclub was, waaraan ik meespeelde en waar ik menig gezellig uur aan te danken heb. Dan werd er nog al muziek gemaakt en last not least veel gehomberd en gewhist, hetgeen een groot geluk is voor een kleine plaats, omdat heele avonden bij elkaar zitten en niets doen dan praten meestal aanleiding geeft tot kwaadspreken.

Wat het flirten aangaat van dames en heeren, waarover Annie K.D. 't heeft, ik geloof dat dàt overal 't zelfde is. 't ‘Cherchez la femme’ schijnt overal te bestaan en of 't nu in Indië erger is, dan in Holland, dat zou ik niet durven zeggen. In Holland gebeurt alles stilletjes en al de huizen zijn dicht, in Indië is alles open en komt 't meer aan het licht en dàn zou ik Annie K.D. het versje ‘Oordeel zacht’ van Norma gaarne willen laten lezen; het kan nooit kwaad, integendeel. - Ik zou op deze manier afdwalen van mijn onderwerp.

Een eigenaardigheid van Bandjermasin is, dat in een zekeren tijd van het jaar, het kali-water (dat wij, gefiltreerd zijnde, voor drinkwater gebruiken), zout is en dat duurt maanden lang. Dan gaan er schuiten een paar uren ver om zoet water te halen en dat moet dan gekocht worden.

Voor de burgers is dat een dure aardigheid; de officieren en ambtenaren hebben recht op een paar picolans (2 petroleumblikken is één picolan) zoetwater. Om te baden wordt dan dikwijls zout water gebruikt, doch meestal wordt tegen den tijd dat het water zout zal worden, regenwater opgevangen in groote steenen vaten (tempajangs) en dat is natuurlijk te prefereeren boven het water dat gekocht moet worden. Hoe meer men dus van die steenen vaten heeft, hoe meer men water van te voren kan bewaren: aangezien echter deze tempajangs f 6. - à f 10. - kosten per stuk, koopt men er ook niet zoo heel veel. De bloemen lijden in dien tijd natuurlijk ook er onder, dat is gemakkelijk te begrijpen, trouwens veel menschen houden òf geen bloemen òf geen teere planten er op na, omdat de goede aarde voor de planten ook van andere plaatsen moet komen, anders groeien de planten niet.

Ik had verscheidene soorten chevelures, maar het was een tour om ze goed te houden.

Bloemen zijn in Bandjermasin moeilijk te krijgen; ik herinner me nog zoo goed, dat er op een avond een uitvoering was van onze tooneelvereeniging en 3 dames, waaronder ik ook, deden er meê.

Toen het stukje afgeloopen was, kregen de dames, o! wonder, bouqetten en we stonden er verbluft van te kijken. De marineofficieren hadden de attentie gehad om bloemen te laten halen door sloepen een paar uur ver uit te zenden; de officieren der landmacht hadden het land, dat zij er niet om hadden gedacht.

Tegelijk met 't zoute water, komt meestal de cholera, die dan zooveel offers eischt. O, dat is een angstige tijd, ik was nooit normaal en volgens de doktoren is het bepaald een wonder, dat ik 't uit angst niet gekregen heb, zóó zenuwachtig maakte ik er mij over. Elken dag was het zooveel slachtoffers en dàn weer zóóveel en dan die begrafenissen van de Inlanders, zoo sober gaat dat alles toe!

In een oogenblik is het gedaan; het lijk in katoen gewikkeld, een doek daarover en dan weggebracht, zoo sinistre, zoo sober! (de begrafenis van een inlander wordt door Veth zeer goed beschreven). Ellendig om aan te zien, juist door die soberheid, en die cholera is zoo'n vreeselijke ziekte, in een paar uur zijn de menschen weg. -

Bandjermasin vind ik in 't geheel niet mooi, wat de natuur aangaat, doch wat nog al de moeite waard is om te zien, dat is het zoogenaamde ‘Apeneiland’, een uur roeiens. Als een Inlander een wensch vervuld wil zien, dan gaat hij naar dat Apeneiland met zijn familie in een prauw, met allerlei vruchten en rijst, enz. Op dat eiland zijn een massa apen die men direct gewaar wordt, als men er aankomt en nu luidt de legende, dat als men aan die apen van alles offert, de wensch vervuld zal worden. (Wèl gemakkelijk!!)

Ook heb ik eens een reis naar de Binnenlanden gemaakt, eerst per stoombarkas en dan later per prauw, waar men niet met het bootje komen kan. Dat is typisch, alles gaat meê in de prauw, een matras, kussens, want anders is 't niet te doen. Zeilen zitten op zij van de prauw en 's avonds wordt er een clamboe om gespannen (muskietengaas) voor de groote muskieten, die in zwermen op je afkomen. Ik was daar niets op mijn gemak, want veel haaien waren er in die streek, maar als er veel lawaai gemaakt wordt, dan maken die beesten dat ze wegkomen, zoodat de prauwvoerders elk oogenblik hard schreeuwen; dat is zoo de gewoonte. -

[p. 810]

De prauwvoerders zijn in 't geheel niet bang voor die haaien, trouwens ze gelooven, dat als ze dood gaan, dat het dan ook hun tijd is; toehan Allah (God) heeft het dan zoo gewild.

Wat mij ook gefrappeerd heeft, is een soort ziekte (ik noem het ziekte) die er bestaat onder de inlanders. Het heet in het maleisch ‘lattah’ en men beweert, dat ze in Rusland onder den boerenstand ook te vinden is.

Die ziekte openbaart zich op de volgende wijze: men maakt die persoon (die men weet, dat daaraan lijdende is), even aan het schrikken, en van dat oogenblik af, doet hij of zij alles na, wat wij voordoen. Het is natuurlijk een zenuwziekte in den hoogsten graad, denk ik; alle talen spreken ze na en met denzelfden tongval.

Er was zulk een vrouw, die augurkjes bij mij verkocht; zij was van iets geschrokken (het blaffen van een hond kan haar reeds van de wijs brengen) en toen sprak ik Fransch met haar, uitstekend sprak ze 't na. Anderen lieten haar Hollandsche dansen doen, ze deed alles prachtig na.

't Is b.v. wèl gevaarlijk zoo iemand als baboe (kindermeid) te nemen, want, als iemand haar b.v. zegt, ‘gooi dat kind in 't water’, dan aarzelt ze geen oogenblik om het te doen.

Ik hoorde toen, dat zulke menschen, na zoo'n oogenblik, meestal niet goed waren, vooral vreeselijke maagpijnen kregen en daarom voorkwam ik zulke gevallen naderhand.

Dat het op zoo'n kleine plaats soms kleinzielig toegaat, nl. dat ze dikwijls onaangenaamheden met elkaar hebben en vooral de autoriteiten, dat is een feit, doch dat zal men in een dorp in Holland oók wel hebben.

Palembang is grooter en daar is nog meer Europeesch publiek aanwezig dan in Bandjermasin, doch anders ook zulk een soort plaats. Daar hadden we een groote muziek-club, met menschen aan 't hoofd, die op muzikaal gebied heel veel in te brengen hadden.

Ik heb dikwijls heimwee gehad naar Holland, vooral in 't begin, maar altijd heb ik hoog gehouden de gastvrijheid, de royaliteit en de behulpzaamheid van de menschen in Indië. Kom eens hier in Holland onverwacht aanzetten om te logeeren of te eten, o, dat is een herrie van belang, je hebt er al genoeg van, als je 't ziet en je zou zoo weêr weg willen, of ze vragen je om 't een paar dagen van te voren te schrijven. Misschien dat de toestanden in Indië daartoe meêwerken, dat kan wel, maar zeker is, dat in Indië men altijd elkaar direct helpt, wàt het ook wezen moge. Bijv. weet ik nog zoo goed, dat een weduwe, wier man vermoord was geworden door een Bandjerees, verbazend geholpen is geworden en dat gaat dan meestal met de vendutie. Aan een vendutie bij vertrek is meestal te zien, hoe bemind men is bij de menschen; hoe meer de vendutie opbrengt, hoe meer ze je mogen lijden. En ze doen het op zoo'n aardige manier, bv. ik zal maar zeggen, het glas, waar je altijd uit drinkt, dat wordt dan 2 à 3 maal opgeboden. Zoo herinner ik me nog, dat een officier, die overgeplaatst werd, ook vendutie hield en die had nu een ‘Bible amusante’, dat wist iedereen. Dagen te voren hadden ze 't er over, wie dat bewuste boek zou krijgen en ik weet niet, voor welken grooten prijs het toen verkocht is geworden. Is de persoon niet bemind, dan verschijnt er haast niemand op de vendutie. Royaal zijn de Indischen ook in hooge mate en zij lachen om de Hollandsche zuinigheid. Royaal, gastvrij, behulpzaam, dat zijn 3 eigenschappen, die den Indischman kenmerken. Ik heb het er wel uit kunnen houden in onze Oost, ofschoon ik mij ook best kan voorstellen, dat iemand, die er aanleg voor heeft, in Indië geheel en al demoraliseert.

Alles werkt er toe meê om je materialistisch te maken, klimaat, levenswijze, omgeving, alles, daarom moet men er zich niet aan toegeven, men moet Hollandsch blijven in de Indische omgeving. O, ik heb er wel gekend, totaal gedemoraliseerd, akelig om aan te zien, te lui om dit te doen, te lui om zich te verplaatsen; dat noemen we dan ‘verindischt.’

Ik hoop met dit epistel een duidelijke voorstelling van het leven op eene der Buitenbezittingen gegeven te hebben. -