De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Kunst en Wetenschap.

Schildpad en paarlemoer.

Misschien wel omdat enkele Nederlanders hebben uitgemunt in het bewerken van schildpad en paarlemoer, heb ik mij altijd aangetrokken gevoeld tot voorwerpen van weelde, welke er van gemaakt zijn, of die er mede zijn versierd.

Ik herinner mij nog goed, dat het een halve eeuw geleden tot de liefhebberijen van rentenierende en geldbezittende heeren behoorde om in schildpad te werken, en er onder meer boekbanden voor bijbels van te maken.

Dochters, zusters en nichten, of wel goede kennisjes, werden er dan mede vereerd, en in een morgenbeurt, als de chique dames kerkwaarts togen, zag men menig heer den bijbel, in schildpad, van zijn dame onder den arm dragen. Ten minste indien niet de staatsiekoets de gelukkigen kerkwaarts reed.

Er zat poëzie in dat naar de kerk gaan, zooals alles uit den goeden ouden tijd in een waas van poëzie gehuld werd. Het reëele kwam nooit voor den dag, want de menschen waren in vorige eeuwen diplomaten bij uitnemendheid. De verborgen roerselen kwamen niet aan het oppervlak.

Doch we hebben het over schildpad en paarlemoer, en we zullen dus alle philosophie aan den kant zetten.

Of het waar is, dat in Plinius' tijd de schildpadden van zulk eene afmeting waren, dat hun rugplaat tot bedekking van een hutje kon dienen, durven we niet zeggen, maar het is onbetwijfelbaar, dat Carvilius Pollio reeds op het denkbeeld kwam, om er tafels van te maken, waardoor men van zelf later kwam tot incrustatie.

De kunstnijverheid in het bewerken van schildpad ging echter in latere eeuwen verloren, doch in de 16e, en vooral in de 17e eeuw, werd zij weder teruggevonden.

Het schildpad werd dan ingelegd met goud, en er werd van alles van gemaakt. Geheele kastjes werden er in bewerkt, zoodat Mazarin's inventaris waarin tal van dergelijke voorwerpen voorkwamen er door bespot werd: ‘Il n'y a rien de plus poli et de plus droit que les cabinets d'escaille tortue’.

Het paarlemoer is ook reeds vroeg in gebruik geweest. Nero's paleis was er mede versierd, en we behoeven waarlijk de voorwerpen niet te noemen, welke er van vervaardigd of er mede bewerkt werden; zelfs land-

[p. 719]

schappen en portretten werden er in gesneden, en zeker wel op zijn schoonst is het paarlemoer, waar de Nautusschelp gezet is in zilveren of gouden voet, en tot drinkbeker dient.

Ook voor dezen tak van kunstnijverheid was de 17e eeuw een vruchtbare tijd. In ons land zijn er beroemd door geworden Evans, uit Engeland overgekomen, C. van Belleken en Dirk van Ryswyk, een Rotterdammer, wiens bloemstukken tot heden niet zijn overtroffen.

Eleonara Duse.

In de kunst spreekt men gewoonlijk van een ‘school’, en mijns inziens is juist niets zoo verderfelijk als een ‘schoolsch’ zich ontwikkelen in de kunst.

Men moet zich zelf zijn; leer de techniek van de kunst, zooals de letterkundigen hun taalregels hebben geleerd in een school, maar overigens make men zich los van een school; men zij zelfstandig, men dient te zijn zich zelf. In de kunst moet men geven iets aparts, iets oorspronkelijks. Men moet vooraf leeren zien, en zich zelf indenken in wat men als kunst wil geven.

Op deze wijze heeft de grootste actrice onzer eeuw, Eleonora Duse, hare kunst opgevat; zij is met niemand te vergelijken, omdat zij bij niemand ter school is geweest. Zij heeft zich zelf kunstenares bij de gratie Gods gemaakt; zij heeft een eigen kunstopvatting geschapen, in zich opgenomen, en die geeft zij terug. Intuïtie heeft haar daartoe gebracht; zij heeft niet de kunst gezocht, de kunst zocht haar.

Hoofdzaak in Duse's kunst is, dat zij niets opzegt wat zij geleerd heeft; zij is niet de namaak van deze of die figuur; zij is de figuur zelve. Alle hartstochten, welke zij moet uitbeelden, voelt zij in zich zelf, zij woelen in haar, zij doen haar weenen en lachen; zij is de mensch, zooals de schrijver zich dien gedacht heeft, en dien mensch geeft zij door haar zielespel het leven; zij blaast hem den adem in; het is Duse niet meer die men ziet en hoort; het is de figuur uit het schouwspel. Haar lach is dan ook even natuurlijk als haar geween. De grootste smart en de diepstgevoelde vreugde zijn dan ook bij haar innerlijk, en niet van buiten.

Duse is actrice boven alles. Zij is actrice in den meest verheven zin van het woord. Zij geeft geen namaak; zij is, maar nauwelijks heeft het theater zich achter haar gesloten of zij is vrouw in de volste beteekenis van het begrip. Zij is vrouw die buiten theater, theaterintrigues en theatertrucs leeft, en heel den onderganen invloed van haar tweede zijn, in de theaterfiguur, aflegt, om hare vrouwelijke eigenschappen, haar eigen zijn, tot haar recht te doen komen.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

Oud-Gemeente-archivaris.

Den Haag.