De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Iets over Poppen
door Ellen Key.

De geschiedenis vertelt ons niet of Cleopatra met poppen speelde vóor zij met het lot der menschen speelde. Maar als zij het niet gedaan heeft, was het niet omdat er toen geen poppen bestonden. Want in het land der Pharao's zoowel als in het moderne Parijs, en in de hutten der Eskimo's zoowel als in de negerhutten bij den equator is de pop het meest geliefde speelgoed en tevens het bewijs hoe de verhouding tusschen moeder en kind, - de verhouding waar het geheele menschelijk bestaan op berust - de oorsprong van dit spel aller spelen geweest is.

Men ziet bijvoorbeeld wel de kinderen uit het Noorden ‘boerderij’ en ‘schuurtje’ spelen met dennenappels, terwijl de kinderen in Oberammergau ‘passiespel’ spelen en dus beiden in hun spel de eigenlijke middelen van bestaan weergeven van de streek waarin zij thuishooren. Maar overal zien wij naast het spel speciaal aan die zekere streek eigen, de jongens oorlog en de meisjes mee poppen spelen als een recapitulatie van de eeuwenoude verdeeling van arbeid tusschen de twee geslachten, waaraan het physiek verschil tusschen man en vrouw ten grondslag ligt.

Zeker, men ziet ook wel jongens die vol teederheid met een pop in de armen in slaap vallen, maar die brengen gewoonlijk weldra hun teederheid op dieren over. Men ontdekt ook wel eens een theaterregisseur of een artiest-kleermaker in den jongen, die met poppen speelt, al vindt men hem dan gewoonlijk ook ‘meisjesachtig’ en onder gunstige omstandigheden brengen die jongens het dan ook tot regisseur of artiest-kleermaker. De bekende dameskleermaker Woerth in Parijs is van dit laatste een goed voorbeeld, terwijl het aantal bekwame tooneelregisseurs legio is. Aan den anderen kant zijn er ook meisjes genoeg, die graag ‘oorlog,’ ‘roovertje’ of ‘jacht’ spelen. Maar over het geheel genomen toonen de spelen, die typisch aan het geslacht eigen zijn, ook het wederzijdsch verschil. Alleen daarom reeds is het van belang, waar allerlei ander speelgoed als nadeelig voor de fantasie en het scheppingsvermogen van het kind verdwijnen moest, de oeroude spelen te bewaren. En hieronder is het poppenspel het voornaamste zoolang de aanblik van de aarde bestraald en verjongd wordt door de roze bloesems, die wij kleine meisjes noemen.

Voornamelijk in verband met de meisjes zullen wij de pop hier verder behandelen.

Dit speelgoed is namelijk van een etnografisch zoowel als van een archeologisch standpunt ook van groot belang, want uit de pop der verschillende tijden valt er veel te leeren, maar die kwesties laten we hier buiten rekening. Het wrezen der ziel is van oneindig grooter waarde dan dat van het voorwerp en daarom heeft als de openbaring van de kinderziel het met poppen spelen een groote waarde, vooral als wij er wat verder in doordringen en trachten te zien hoe de persoonlijke eigenaardigheden van het kind in zijn verhouding tegenover de pop aan den dag komen.

Als werkelijk de opvoeding eens wetenschap en kunst wordt, dan zullen de ouders met de grootste spanning hun dochtertje volgen in haar spel met de pop, want dan weten zij dat zij daarin het ontkiemend harteblaadje van haar vrouwelijk wezen vinden

[p. 690]

zullen. Het kan gebeuren, dat een meisje, dat buiten opgevoed wordt onder allerlei dieren en veel broertjes en zusjes, onverschillig voor een pop blijkt te zijn. Maar dit is dan geen bewijs tegen de moederlijkheid van haar ziel, indien zij in plaats daarvan het jonge leven om haar heen met liefderijke teederheid behandelt. Integendeel, dit toont alleen haar krachtig gevoel voor het werkelijke, zij verkiest dan het leven boven het schijnleven dat een pop een kind biedt; iets wat werkelijk leeft is toch van veel meer waarde!

Af en toe ziet men ook hoe een meisje met een rijke fantasie handelingen uit het boek dat zij gelezen heeft met haar poppen, liefst papieren poppen, vertoont. Maar ook dan wordt er gewoonlijk niet éen bepaalde pop met moederlijke teederheid behandeld. Doch ook dit bewijst niet de afwezigheid van het moederlijke instinct, maar alleen dat dit kind andere eigenschappen heeft dan juist het gevoel van moederlijkheid.

Die andere eigenschappen, die voor het meerendeel der meisjes juist die zijn, die over hun verder levenslot beslissen, komen het meest uit in de wijze waarop zij met hun pop omgaan en hoe die pop er uit moet zien.

Het gebeurt soms dat een kind zich onverschillig toont voor de poppen, die men het gekleed en wel voorzet en nog onverschilliger voor poppen, die ‘groote menschen’ moeten verbeelden. Veel liever maakt het zelf een echte zuigeling, zoo groot en zoo natuurlijk mogelijk, een echt ‘kind’ dat het meisje zelf in haar armen dragen kan en dat liefst zoo zwaar mogelijk wezen moet en dat zij vol teederheid aan haar hart drukt, zonder er bij te denken hoe plomp het is. De ouders van zulk een kind hebben dan alle reden om vol hoop, maar tevens vol angst de toekomst van dit kind tegemoet te zien. Want zij zal naar alle waarschijnlijkheid een van die vrouwen worden, voor wie liefde zoowel als moederschap eens een groote hartstocht - misschien zelfs een groot lijden wordt; een van die vrouwen wier levenslot gemakkelijk tragisch, maar nooit onbeteekenend wordt.

Indien ouders daarentegen zien hoe hun dochtertje zich met geestdrift wendt tot iedere nieuwe pop, hoe die er ook uitziet, den eenen dag een zuigeling, den volgenden een dame in baltoilet en den derden een pop als boerin verkleed, en de pop het eene oogenblik slaap in het bedje van het kind zelf en dan weer in een hoek geworpen wordt, dan moeten zij trachten dat kinderzieltje tot rust te brengen, anders zal het later niet alleen strijd, maar misschien ook verwoesting om zich heen verspreiden.

En als de ouders zien hoe het aan- en uitkleeden van de pop, het steeds verwisselen van kleeren, het eenige genot is, dat het kind van haar speelgoed heeft, dan moeten de ouders op andere wijze het zieltje zien te wekken dat er misschien toch in het schijnbaar koude meisje sluimert.

Sommige meisjes houden zich eerst en vooral met de opvoeding van hun pop bezig. Als de pop dikwijls in den hoek moet staan, of op andere wijzen gestraft wordt dan duidt dit dikwijls niet alleen op een verkeerd opvoedingssysteem, maar ook op een hard gemoed en een moeilijke natuur. Als daarentegen de poppen meestal te bed liggen en aan allerlei ziekten lijdend teeder verpleegd worden, als vooral hun gebroken armen en beenen, hun ‘ingewanden’ en het mekaniek waarmee zij zich bewegen het onderwerp van onderzoek van het kind zijn, dan schuilt er misschien een doktersgeest in het spelend wicht. Maar het kan ook alleen maar een zucht zijn om uit elkaar te halen en kapot te maken.

Als een meisje zich voornamelijk bezighoudt met de gevoelens van haar pop, bang is die door het geringste verzuim te krenken, met haar zoetste stem de zieke pop toespreekt en bleeke, leelijke gezichtjes met kale hoofden teederder streelt dan de blozende, bolle wangetjes van de mooie, blonde krullebol - om haar toch vooral geen pijn te doen - dan moet de moeder van dit kind God uit den grond van haar hart bidden de smarten af te wenden die dat hart eens doorboren zullen. Want met dat kind zal één van die menschen opgroeien, voor wie het lijden van anderen eens het werkelijk leven wordt, een mensch van hetzelfde soort als het kind, dat de Madonna eens in haar armen droeg.

Een toonschaal van verschillende vrouwentypen klinkt ons aldus door het schijnbaar zoo eenvoudige poppenspel in de ooren, - van de dwaze maagden af tot de mater dolorosa's toe!

En nog voller zouden deze tonen klinken, indien wij konden luisteren naar de geheimen die het kind haar pop influistert. Alles, alles wordt de pop dikwijls gebiecht, vreugde en verdriet, alle gevoelens van teederheid en hardheid hoort de pop alleen, hetzij dan de pop waarmee de bleeke vingertjes op het

[p. 691]

dek van een bedje in een ziekenhuis spelen, hetzij de onoogelijke houten pop, die vuile handjes in een achterstraatje omklemmen - -

In één woord: beter dan iets anders openbaart de pop hoe eenmaal het levenslot van het kind zal wezen.

Want het lot der menschen is feitelijk niet zoo verschillend als de menschen denken, omdat de wijze, waarop zij het lot tegemoet gaan of tegenwerken, zoo verschillend is. Als aan den eenen kant terecht de dichters de menschen vergelijken met poppen, marionetten aan ijzerdraadjes die het lot in de handen houdt, aan den anderen kant is het even zeker dat de mensch enkele van die draden zelf kan vastgrijpen. Ieder mensch heeft zeker wel een enkel maal de gelegenheid gehad, maar de meesten hebben die niet weten te gebruiken.

En in de wijze hoe het kind haar pop tegen haar borst drukt ligt het reeds opgesloten, of het de speelbal van het lot zal worden of dat het 't zal weten te beheerschen.

Gelukkig heeft men in onzen tijd reeds meer opmerkzaamheid geschonken aan het spel van onze kinderen en te recht in het speelgoed de lust om zelf te scheppen met den kunstzin vereenigd. Het spelen met poppen en het oorlog-spelen zijn beide ontstaan uit de grootste levensmachten: de zucht om het leven voort te zetten en die om het leven te verdedigen. En van dit standpunt bevestigen de wapenkleeren van de jongens zoowel als de wiegeliedjes van de meisjes de dichterwoorden:

‘Veel beduidt een onbeduidend spel.’

Vertaald door

Mevrouw D. Logeman-van der Willigen.