De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Iets over Don Lorenzo Perosi's Oratorium Uitvoering.

Beide keeren, dat het in Amsterdam in het Concertgebouw gegeven werd, ben ik er heen gegaan, en - nóg heb ik er niet genoeg van en nóoit zal ik er genoeg van krijgen. -

Een dergelijk kunstwerk is eenvoudig - óngeloofelijk - en daarom ben ik niet bij machte de indrukken geheel juist weer te geven, die ik gewaar werd. - Toch moèt ik er iets van zeggen: ‘waar 't hart tot spreken dwingt, zoo spreek!’

Met het te beschrijven kan ik in den overtreffenden trap blijven, én, dan nóg, is er niet te veel gezegd - 't was eenvoudig bóvenmenschelijk. -

Élk mensch heeft idealen, zelfs zóó dat hij toch wel eens flauwtjes gevoelt, dat ze onbereikbaar zijn, maar dit overtrof alle idealen van een weldenkend mensch, ook die, die hem zelf nog ‘flauwtjes’ onbereikbaar lijken, eenvoudig omdat hij geen tijd van leven meer zal hebben; ik zeg daarom weldenkend mensch, omdat het me altijd bij is gebleven hoe sommige menschen in den Haag nog niet voldaan over ‘Barnum & Bailey’ waren; dat ze in Nijmegen, waar de stoelen door den grond zakten, de bijzaken met de zaak zelve uit ergernis verwarden, is te gelooven; in Amsterdam waar het te ver afgelegen was en men dus waarschijnlijk niet goed gemutst meer aankwam, wil ik oók gelooven dat men zijn persoonlijke aangelegenheden er mee ging verwarren; maar, dat niet ieder in den Haag vol lof over Barnum & Bailey als rondreizend paardenspel was, gaat mijn verstand nòg steeds te boven. Dat men hier natuurlijk niet je ‘eerste’ paardendressuur zou vinden is te verwachten, maar alles wat er te verwachten was, was toch, wonder bóven wónder! Het woeste en wilde en dolle en halsbrekende wás er toch als nérgens anders, en, wáar vindt men dit zóó spontaan onder zulke strenge discipline? Die menschen die dus onmogelijke idealen hebben en die waarschijnlijk bij Barnum & Bailey verwacht hadden, dat er met hart en nieren zou gebalanceerd worden of van hoofden

[p. 683]

verwisseld, die zullen ook wel niet enthousiast hier vandaan zijn gekomen; om dit te worden hadden ze waarschijnlijk verwacht dat het orkest ook zonder instrument het oratorium had weergegeven; toch zullen die menschen niet nuchter zijn gebleven, want het ‘ongeloofelijke’ was hier bereikt! -

Mijn ‘idealen’ heb ik al wel eens verwezenlijkt gezien o.a. verleden jaar nog in Chrystal Palace, waar Engelands meest geliefde zangeres Clara Butt zong, die, èn door stem, die de ooren van 78000 menschen oók nog bereikte èn door uitdrukking, èn door haar allerliefste persoonlijkheid verder niets! meer te wenschen overliet. -

Maar Don Lorenzo Perosi's oratoriumuitvoering overtreft eenvoudig alle idealen, zoo iets grootsch's had ik me nooit durven droomen.

Vrijdag 3 Maart ging ik er naar toe zonder het minste idee te hebben iets buitengewoons te zullen hooren, en, waarom zou dit ook?

Het orkest van de Italiaansche opera is toch niet iets buitengewoons; laat staan dat we zoo iets hebben; en wat was er nu voor buitengewoons van de koren te verwachten, waar ik, die zelfs niet op zuiver zingen kan bogen, een uitnoodiging had ontvangen, en waar er maar zoo weinig repetities zouden plaats hebben ook nog, en verder, met de solisten van de Italiaansche Opera, die je altijd nog kunt hooren. -

Het opkomen van de zangers en zangeressen was al geheel in overeenstemming met wat ik gedacht had te zullen hooren; iets, voldoende voor een prettigen avond.

Alles ging hoogst gemoedelijk; ze dwarrelden wat door elkaar, hadden stilletjes nog wat te vertellen, doch hoewel ‘stilletjes’ heel goed door het publiek waar te nemen; de sopranen wuifden of spraken half luid met de alten, die aan den anderen kant van het orkest zaten; werd het niet verstaan dan volgde er een heel duidelijk gebarenspel; en uit al deze gemoedelijkheid kon men ten duidelijkste opmerken, dat er van hooger hand niet gecommandeerd was, wat ook, zooals ik naderhand van een van de zangeressen persoonlijk hoorde, heelemaal het geval niet geweest was. Op een vaak grappige manier waren ze geleid, en zóó geïnspireerd, gehypnotiseerd geworden (ik moest aan Trilby denken) dat ze zich zelf hadden overtroffen. -

Deze gemoedelijkheid van optreden bracht dus ook geen verandering in mijn verwachtingen teweeg; al hàd ik niet kunnen zien, dan nóg had ik een gemoedelijken indruk gekregen, want een allerminzaamst gegons, als van een nijveren bijenkorf, drong tot me, en dat was rij 27, door.

Alles ging echter gauw in zijn werk, veel tijd tot keuvelen was er niet, en dat is nu heusch niet jammer, want al die dames hadden gezamenlijk de reis van den Haag naar Amsterdam per extratrein en trams gemaakt, zoodat al de dringend-gezellige nieuwtjes al lang van 't hart waren.

.... Daàr komt de Leider, Don Lorenzo Perosi; met matig applaus begroet (ik dacht niet over klappen; waarom zou ik? òmdat hij van Rome komt? toen ik dit bedacht vond ik het juist een reden om 't niet te doen: iemand die het zóó verzoekt, en waar niet eens veel over geroepen was, zal wel zooveel bijzonders niet zijn, dacht ik). Hij had in zijn optreden iets jongensachtigs, en een zóó veerkrachtigen tred dat het iets van wippen had; hij danste ook meer dan dat hij liep; verder iets kinderlijk eenvoudigs, dat aangenaam aandeed; van uit de verte gezien leek het een jongen van een jaar of twintig; - springlevend - één en al veerkracht en ik zou zeggen brandend van verlangen om aan den gang te gaan; niet iets haagstigs en zenuwachtigs, maar iets vurigs en volkomen zelfbewusts; het verschijnen gaf iets joligs; en ik kwam ook door dit niet het minst op een ander idee.

Naderhand trof het me, dat aan geen van de medespelers te bemerken was, dat er iets bijzonders op til was; zelfs bij zijn verschijnen, bleven ze nog even gemoedelijk, er was geen spoor van zenuwachtigheid of gewicht bij die dames te ontdekken, die op lange stoelenrijen, in keurige toiletjes, den Haag waardig, naast en achter elkaar zaten, - in keurige toiletjes - volstrekt geen bonte mengeling van kleuren deze keer; en mocht er al eens een zwarte rok of gekleurde blouse doorloopen, het gaf aan het geheel eenige afwisseling zonder er een hyacintenveld van te maken, dat juist om zijn bonte leelijkheid zóó intressant is.

Ik geloof, als ik er tusschen had gezeten, en ik dus al kennis gemaakt had met de compositie en den leider, ik zóó onder den indruk was geweest van wat het publiek te wachten stond, dat een ieder, die me had opgemerkt, het dadelijk aan me bespeurd had, - nòg vraag ik me af, hoe is het mogelijk, dat waar ze den geheelen verderen avond zich

[p. 684]

zóó gaven, ze daar zoo kort van te voren nog zoo kalmpjes konden neerzitten.

Daar begon dan het eerste deel, de voorbereiding of wat het wezen mag tot de Il Giudizid Universale (het laatste oordeel.)

Dit was, toèn, eentonig ofschoon wegsleepend; echt Italiaansch: ik bleef zoo in mijn aanvankelijke stemming, al had ik al wel positief uitgemaakt dat het niet het orkest van de Italiaansche Opera was, maar dat van het Concertgebouw zelf.

Enfin, die me dit had wijsgemaakt, had zich eenvoudig vergist, dat gebeurt wel eens meer, - in den regel valt het tegen, maar nu dan eens mee - stel u dus voor mijn verbazing en bewondering toen ik naderhand hoorde, dat het tòch de Italianen waren geweest. Dien avond bleef het eerste nummer eentonig, week, en toen hierop het ‘Andante del Concerto’ volgde met een vioolsolo, dat ook al week bleef, kreeg ik zelfs even een gevoel van verveling, vooral toen ik er aan dacht, dat dit genre waarschijnlijk zóó den geheelen avond zou duren.

Het eenige wat me aanhoudend bezig hield was het boeiende, beteekenisvolle dirigeeren, al vond ik dit te sterk voor de bijna onbeduidende muziek; na het voor de tweede maal gehoord te hebben, begreep ik, dat dit natuurlijk voortkwam, omdat de muziek niet weergaf wat er inzat.

Daarna kwam de finale del Tema Variato en bleven we aanvankelijk nòg in hetzelfde genre tot we tot het tweede deel, het eigenlijke werk overgingen en hierin beleefde ik voor het eerst, een moment, waarin ik de onsterfelijkheid volkomen begreep; ‘beleefde’, ja met recht. -

Begrijpen kunnen we de onsterfelijkheid, allen, daarvoor behoeven we slechts de klassieken te lezen of te gaan hooren, en dan beleven we het met ons verstand, terwijl ik hier een oogenblik, en er kwamen er dien avond meer, met de onsterfelijkheid mêeleefde; 't waren momenten van ‘zalig sterven’, die ik volkomen bewust gevoeld heb: 't zal wel vreemd klinken, ik wist vóór dien tijd ook niet, dat het kon; (nu weet ik ook wat een mensch voelt, als hij sterft van geluk); 't was een toestand van schijndood; gevoelloos, krachteloos zat ik daar en toch nam ik alles buitengewoon scherp waar.

Later kwamen me de woorden voor den geest uit een schoolboekje uit mijn jeugd - Napels zien en dan sterven - waar wij als kinders altijd zoo'n pret om hadden en het uitschaterden toen een van de meisjes, die het al evenmin begreep als wij, heel gewoon zei: ‘Napels zien en dan gestorven’, waarom de juffrouw zelf ook hartelijk meelachte. Maar toen 't kind zei, dat het toch werkelijk zóó in het boekje stond, en de Juffrouw haar niet anders kon overtuigen dan het haar gedrukt te laten zien, zei ze toch weer na een poosje: maar 't is toch ook eigenlijk precies hetzelfde - Napels zien en sterven of Napels zien en dan gestorven, en toen kon ook de Juffrouw het haar niet uitleggen, en maakte zich er bits af met een: ‘zeur nou niet langer, je zaagt toch zelf, dat er stond sterven, terwijl je zei - gestorven.’ Na schooltijd, ik herinner me het nog best, praatten we er nog druk over en of ze nog een afkeuring zou hebben gekregen of niet, eigenlijk wàs het toch ook hetzelfde,.... doch - hoe lànger we er over praatten, hoe minder we het konden begrijpen; we raakten er de kluts van kwijt, en we plaagden er Anna, zoo heette ze, er verder maar niet mee, hóezeer we er aanvankelijk ook om gelachen hadden.

En nu ineens na méér dan vijftien jaren, komt me dat weer voor den geest, en begrijp ik het nu ook, want wat ik doorleefde, was óok sterven, maar gestorven ben ik heusch niet. En stérven was het, al was het een ondenkbaar oogenblik, want die momenten voelde ik dat ik ging en stond er machteloos tegenover; 't is onbegrijpelijk dat het op geen flauwvallen uitliep.

Zóó ging het in zijn werk.

Toen ze begonnen te crescendeeren voelde ik me al - zalig - en toen het steeds meer in klank en kracht toenam, toen de spontane uiting zijn hoogste punt bereikte, had ik alleen nog maar het bewustzijn, dat hemel en aarde boven me losbarstten, en ik gevoelloos daar nêerlag. Nauwelijks was het voorbij of ik herademde, en zuchtte diep van verlichting. In mijn gevoelloosheid had ik toch duidelijk waargenomen, dat een mijnheer, die naast me zat, ook een gespannen toestand had doorleefd, want naarmate het crescendeeren toenam begon hij al heviger te zenuwschokken; meer menschen met ons hoorde ik zuchten toen het voorbij was, en zachte uitroepen, als hè hè, kalmeerden ook mij. Kwam er vóór de groote pauze één zoo'n machtig moment in voor, na de pauze was het bijna steeds óverweldigend, en huiswaarts keerende had ik maar één gedachte, en wel, dat het tè mooi was geweest. -

[p. 685]

Het gevolg was, dat niets ter wereld zóó zeker was, dan dat ik er a.s. Zondag weer heen zou gaan.

Vóór de muziek toen begon, was alles bijna hetzelfde; wéér dat in-gemoedelijke bij het opkomen, wat me nog onbegrijpelijk is. - De Leider werd nu wel met uitbundig applaus begroet, waaronder nu ook het mijne was. - De zaal was weer niet goed bezet. - Wàt gaat er ook in de wereld zonder reclame?

Doch kan nù gerekend worden dat al deze menschen er waren uit ‘belangstelling’, en dan is er reden tot tevredenheid.

Ik zat heel rustig en bereidde mij voor op het eerste eentonige gedeelte; en op te sterke gevoelens naderhand die ik toch meester wilde zijn. Doch wat geschiedde? Van eentonigheid geen sprake; het karakter kwam er nù uit; warme, wegsleepende liefde, innig sympathiek en gevoelvol; 't had veel van een pelgrimstocht; duizend zachte stemmen die tot bekeering riepen, en zóó was ook de solo; wel bleef het genre zacht en week, maar 't was vòl, vòl uitdrukking nu; hierbij de rustige, zwevende gebaren van den Leider wat nu geheel één was met de muziek, stemde je eenvoudig ‘vol poëzie.’

Ik stel me voor, dat wanneer ik eens doof werd, ik toch altijd van de oratorium-uitvoering, geleid door den Kunstenaar zelf, zal kunnen genieten, en het zal zijn door dit gebarenspel, alsof de muziek in al zijn kleurschakeering weer tot me komt. -

Toen het crescendeeren begon, kwam ik dan nu, door mijn voornemens, ‘beslagen ten ijs;’ maar dit mocht niet baten! Nòg mooier, nòg uitdrukkingsvoller speelde de muziek, 't was of alles één was, het orkest, het publiek, alles, één met Perosi in het gaan naar het allerhoogste!

Gelukkig hadden tal van menschen met mij naar omhoog gezweefd, en deden ook nu weer de verzuchtingen me van harte goed, evenals het geweldig applaus, dat losbarstte toen het nauwelijks geëindigd was, en niet ophield vóórdat de menschen letterlijk niet meer kònden. -

Leve Perosi!

M. VAN HAEFTEN.