De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Boekbeschouwing.

Wat komen zal. Door Ina Bouder-Bakker. (Uitgave van P.N. van Kampen en Zn., Amsterdam.)

In haar vroeger werk: Machten en Het beloofde Land heeft Ina Boudier-Bakker verwachtingen gewekt, dat zij méér dan een middelmatigheid zou zijn onder de schrijvende vrouwen, dat er onder hen een artiste was opgestaan van eenige beteekenis. Nu, door haar onlangs uitgekomen roman: Wat komen zal, zinkt zij terug tot de sfeer, waarin gansch een schare van erop-los-schrijvende dames zich beweegt, dames die niets bijzonders te zeggen hebben, dat hen tot spreken dringt, nog veel minder zoeken naar den een of anderen bijzonderen ‘kunstvorm’... dames, die een wat beter of wat minder goed-gelukt verhaal in elkaar flansen... et voilà tout!

In dit bijzondere geval vind ik-voor-mij dit verschijnsel meer een om zich over te verheugen, dan te bedroeven. Want, waar de kunstenaresse in Ina Boudier-Bakker schijnt af te nemen, daar spreekt de vrouw in haar werk steeds krachtiger en sympathieker. En ik vind, dat wij juist dit wèl noodig hebben in onzen hedendaagschen tijd, méér noodig hebben dan een kunstwerk, dat niet, of wellicht in verkeerden zin, tot de ziel spreekt! Machten, dat ik indertijd in het Soer. Handelsblad heb besproken, bestond uit verschillende novellen, die véél beloofden uit een kunstoogpunt! Er zat talent in die

[p. 651]

karakterontleding, in den stijl! Maar met dat al lieten ze je zoo koud, zoo koud! 't Was alsof de schrijfster alléén verstand bezat en talent, maar géén gevoel en géén ziel! Toen kwam haar grooter werk: Het beloofde Land. En zie, nu begreep je Ina Boudier-Bakker opeens. Ja, die zóó kon schrijven, die hád en ziel en gevoel; het scheen alsof er een levenwekkende adem was heengegaan over haar, om al het mooie en lieflijke, dat in haar sluimerde, te doen ontwaken! Wat zij in Het beloofde Land - evenzeer door mij elders besproken - heeft neergelegd van haar-eigen-ik, gaf de eigenlijke waarde aan het boek, dat, uit een kunstoogpunt, een achteruitgang moet heeten bij Machten. Toch kan men in Het beloofde Land nochtans gedurig den stijl of de karakterontleding terugvinden, die de schrijfster verheft boven het gewone peil. Alles saamgenomen is het een roman die belóóft van kunnen. Die belofte nu wordt geenszins vervuld door Wat komen zal, dat, in zijn dorheid van vertellen en opsommen, zijn houterige manier van oplossingen teweeg brengen, en zijn slechte uitwerking van slechts zeer oppervlakkig geteekende karakters, in geen enkel opzicht uitsteekt boven den grooten hoop van jaarlijks komende en weer verdwijnende leesgezelschap-romannetjes! Daarentegen echter is dezelfde schrijfster, die in Machten volkomen objectief bleef, die in Het beloofde Land veel méér subjectief werd dan men het zóó kort na Machten had kunnen vermoeden, nu in Wat komen zal gansch en al de zelve-meevoelende, met haar eigen personen zich begaan-toonende, en eigen geliefkoosde denkbeelden te pas brengende vrouw geworden, die in elk hoofdstuk van haar dóór en dóór vrouwelijk geschreven boek een echt-warm-voelende, ik zou bijna willen zeggen, een kinderlijk-beminnelijke natuur verraadt.

Het is dáárom, om het mooi-vrouwlijke in haar werk, dat ik in Ina Boudier-Bakker iets bijzonder aantrekkelijks vind, ondanks haar zoo alledaagsch werk. In hoeverre zij nog worden kan een wezenlijke kunstenaresse, moet de tijd leeren, omdat zij nog jong genoeg is om ten slotte aan de eerste verwachtingen te beantwoorden. Ik voor mij geloof, na hetgeen ik tot hiertoe gezien heb van haren ontwikkelingsgang, minder en minder aan haar bijzondere beteekenis als kunst-dienster, maar méér en méér aan het zuiver-vrouwelijke in haar wezen, dat zich, eerst schemerend, nu in volle kracht, openbaren wil in haar schrijfster-zijn.

Een van de hoofdgebreken in de artiste Ina Boudier-Bakker is haar zoo weinig een een uitgesproken persoonlijkheid, een iemand zijn, waar het haar kunst geldt. Zij is, zichzelf onbewust, min of meer namaak, een kind van haar tijd, sterk geïnfluenceerd dóór dien tijd, en door de hedendaagsche literatuur! Daardoor praat zij, zonder het zelf te weten, na wat anderen zeggen, niet zoozeer omdat zij persoonlijk het sterk zóó voelt, of ziet, er een eigen visie op heeft, maar omdat die ideeën, die schrijfmanieren, om het zoo maar eens uit te drukken ‘in de lucht zitten’. - Het beloofde Land is daardoor als het ware doorademd van den geest der Noorsche schrijvers. Het boek had bijna een vertaling kunnen lijken van een of ander Noorsch of Deensch auteur. Zelfs de natuurbeschrijvingen erin zijn onhollandsch, doen je veel meer denken aan sommige streken van Noorwegen, dan aan ons vaderland. En in nog veel sterker mate onhollandsch zijn de personen, de eigenaardige menschen, die optreden in dit mystiek-aandoend verhaal. Zij doen zoo vreemd, zoo niet op hun plaats, in die Hollandsche omgeving; het is of zij geknipt zijn uit Noorsche novellen, dóór en dóór menschelijk, en toch onwerkelijk; maar Hollandsch-gewóón in géénen deele! Toch staat het bij mij vast, dat Ina Boudier-Bakker zichzelf niet bewust is geweest, hoe sterk haar roman Het beloofde Land herinnert aan het werk van die andere auteurs ginds. En evenzeer staat het bij mij vast, dat het geleende en nagemaakte, waardoor Wat komen zal zich kenmerkt, haar volkomen onbewust is gebleven. Maar met dat al blijft het feit, dat er niets oorspronkelijks, of zelfgevoelds, of persoonlijks is in heel dit, door den tijdgeest geïnspireerde gegeven van niet-begrepen kind, mésalliance der ouders, lijdensweg méér door hun schuld, dan door de eigene.

Zóó sterk is die eigenschap van nàschrijven, wat nu eenmaal tot den tijdgeest behoort, dat de aanvang van Wat komen zal er door geworden is een soort herhaling van Cornélie Noordwal's: De winkeljuffrouw uit l'Oiseau d'or. (Door mij in dit blad vroeger besproken). -

Evenals de Nora van Cornélie Noordwal's roman is de Trees van Ina Boudier-Bakker's: Wat komen zal een winkeljuffrouw.

En om nu, op de hedendaagsche manier,

[p. 652]

het gevoel van meelijden te doen ontvlammen voor de beklagenswaardige ‘winkeljuffrouw’ heeft Ina Boudier - Bakker (die waarschijnlijk De winkeljuffrouw uit l'Oiseau d'or nooit las, veel minder opzettelijk daaruit zou willen leenen), bij toeval hetzelfde middel ter hand genomen, dat Cornélie Noordwal aanwendt; van namelijk de heldin te voorzien van een ‘deftigen’ vader, die een huwelijk deed ‘beneden zijn stand’, en daardoor zijn dochter diep ongelukkig maakt in haar gevoel van ‘vernedering.’

‘Wáárdoor komt deze eigenaardige overeenkomst? Niet omdat de eene de andere wou nadoen. O neen, ik herhaal, ik denk dat Ina Boudier-Bakker den roman van Cornélie Noordwal niet heeft gelezen, want dan zou zij vermoedelijk opzettelijk een andere inkleeding hebben gekozen, juist om den schijn te vermijden. Maar zij is, evenals Cornélie Noordwal, geïnspireerd door den overgevoeligen, ziekelijken tijdgeest, die nu eenmaal moet en zal schrijven over misdeelde, zich-niet-begrepen voelende kinderen en meisjes. En, waar er nu op-zich-zelf beschouwd geen reden te vinden is voor de gevoelens van miskenning en ontevredenheid, die de beide winkeljuffrouwen Nora en Trees met zich behooren om te dragen, in de oogen hunner formeersters: Cornélie Noordwal en Ina Boudier-Bakker, daar hebben beide schrijfsters hun toevlucht genomen tot éénzelfde vrij-onnoozel-bedacht hulpmiddel, van ‘deftige familie’, waartoe de misdeelde van vaderszijde eigenlijk behoort, en waarmede zij zich naar de ziel méér verwant voelt, dan met de burgerlijkheid van moederszijde. Tusschen haakjes zij hier opgemerkt, dat beide schrijvende dames goed zouden doen, indien zij wat minder stilstonden bij de ingebeelde fratsen en kuren dezer zichzelf hun ‘deftigheid’ opdringende winkeljuffrouwen, en wat méér bij de prozaische en gezonde werkelijkheid die héél anders is. Ik verwijs hen daarom naar het zoo dóór en dóór socialistisch getinte Ernst Gronins van Drabbe (onlangs door mij in dit blad besproken). Ook dáár leeren wij een winkeljuffrouw kennen, die behoort tot de beschaafde klasse, en noodgedrongen handschoenenverkoopster moet worden (de aanstaande van Ernst). Maar in plaats van onware en ziekelijke leuterpraatjes over hare gewaande ‘deftigheid’, en daaruit vóórtvloeiende miskenning, antwoordt dit wezenlijk-beschaafd-voelende meisje heel vroolijk op Ernst meelijdend haar beklagen: dat handschoenen verkoopen een vak is als een ander, dat zij er de lichtzijden van zoekt, in plaats van te tobben over de teleurstelling, in één woord dat zij te veel gezond-verstand bezit, òm zich door denkbeeldige ergernissen over haar niet-deftige betrekking noodeloos het leven te verbitteren. Mij dunkt, dat de socialist, die men wel niet beschuldigen zal van te groote hardheid of éénzijdigheid, waar het ‘de misdeelden’ geldt, in dit bijzondere geval een beter en juister oordeel bezit, dan de ziekelijk-burgerlijk over ingebeelde deftigheden tobbende dames Noordwal en Boudier-Bakker.

Komt men tot de uitwerking van dit gedeelte van het verhaal in Wat komen zal, dan moet men, zonder voorbehoud, erkennen dat Cornélie Noordwal háár gegeven veel juister, levendiger, en scherper-gezien wist te ontleden, dan Ina Boudier-Bakker. Bij de laatste is de beschrijving van den winkel, van de juffrouwen, van den chef, in één woord van geheel de omgeving waarin Nora optreedt, eenvoudig meesterlijk. Elk karakter is goed-doorvoeld, goed-uitgewerkt. Ieder tooneel zie je vóór je. Als je het boek uithebt, wéét je hoe zoo'n winkel is, wat er omgaat, wrat er wordt beleefd en geleden, en bepraat en gelachen! Stel daartegenover het hoogst-banale leuteren van Ina Boudier-Bakker, die maar, eentonig en oppervlakkig, zonder éénige kleur of schakeering, opdreunt: De winkel was tweede-rang, de winkeljuffrouwen waren onontwikkeld; alleen Trees Stolk stak boven hen uit in fijnheid van manieren, - enz, enz. Als een schoolopstel gaat het vóórt op die saaie vertel-manier. Daarbij is er een ouderwetsche eentonigheid in de manier van ons doen kennismaken met de personen. Wij zien hen niet handelen, spreken, optreden, en leeren daardoor hun karakter of verleden kennen. Zooveel moeite geeft de schrijfster zich nergens in haar dik boek. Zij doet het geheel en al op de wijze van een ouderwetschen draakroman: Trees kwam uit zoo en zoo een gezin voort, haar vader was zus en zoo, haar moeder was zus en zoo, zij-zelf was zus en zoo; één gewauwel van kinderachtig schoolopstelletje! Een paar bladzijden verder treedt de verleider van Trees te voorschijn. En op dezelfde afmakerige manier van daareven deelt de schrijfster ons, als een deurwaardersverslag, mee wat wij noodig hebben te weten: Frans Barlé was uit zoo en zoo een gezin, zijn moeder was zus en zoo, hij-zelf was

[p. 653]

zus en zoo. Enz. enz! De chef en zijn vrouw uit den winkel worden ons óók nog gepresenteerd op zoo'n boeiende wijze, en daarmee zijn we dan op de hoogte van den droevigen toestand, waarin Trees Stolk, heldin van Wat komen zal, zich bevindt. De uitredding uit dezen toestand is al even onbeholpen-ouderwetsch en ontbloot van talent, als de opzet van het verhaal. Wanneer Ina Boudier-Bakker geen raad weet met het geval waarvoor zij staat, maakt zij, met een gruwzaamheid die anders niet past in haar zachte natuur, iedereen ten spoedigste van kant!! Eerst Frans Barlé. Waarom deze gezonde jonge man ineens sterft, wordt in geen enkel opzicht opgehelderd. Zijn formeerster: Ina Boudier-Bakker kan hem niet meer gebruiken, en, fluks, schrijft zij een doods-advertentie, en laat die onder de oogen komen (ouderwetsch-toevallig) der verlaten en verleide Trees; die daardoor vrij wordt voor de latere ‘goede oplossing’; (dat voel je door dezen theater-coup al vóóruit). Dan mevrouw Peters! Op een zeker moment in het verhaal moet deze dame uit den weg worden geruimd, omdat zij daardoor de ontknooping bevordert. En, een, twee, drie, komt dr. Bolke binnen bij Trees, en zegt: ‘Mevrouw Peters is dood!’ Waardoor het verhaal, om redenen die de lezer zelf zal zien, als hij het boek gaat lezen, ineens een heel eind verder tot een goed slot geraakt. Ten langen leste koelt Ina Boudier-Bakker óók nog haar moordzucht aan het kindje van Trees. Ook dit wezentje moet worden opgeruimd, omdat het eind-goed-al-goed huwelijk met den fatsoenlijken ‘meneer’ dientengevolge vrij wat gemakkelijker kan van stapel loopen. En zoo geschiedt het dan ook. Op de laatste bladzijde worden wij zelfs, op de traditioneele wijze, vergast op het troostrijk vooruitzicht van een nieuw kindje, geboren uit het verzoenende huwelijk, en dientengevolge de láátste overblijfselen van verdriet uitwisschend.

Wanneer ik hier nu nog bijvoeg, dat de jonge broer van Trees en zijn evenzeer jonge vrouw terloops óók nog sterven, op dezelfde plotselinge en onverklaard-blijvende wijze, als de meest alledaagsche dingen ter wereld, dan zal de lezer wel willen gelooven, dat Ina Boudier-Bakker het zich zelf niet moeilijk heeft gemaakt in dit boek, wat waarschijnlijkheid van voorstelling betreft. Even oppervlakkig óok is haar manier van dr. Bolke en den lateren aanbidder van Trees, (die in geheel verschillende plaatsen wonen,) inééns met elkaar bevriend doen zijn, om op die wijze den aanbidder bekend te laten worden met het schuldig verleden van Trees. Wij hebben nooit van die vriendschap, en nooit van den aanbidder-zelf gehoord. Inééns duikt hij op, en nadat de schrijfster ons weer uitvoerig heeft beschreven op haar dorre manier: Vos was zus en zoo, en zijn ouders waren zus en zoo, etc. vertelt zij, eenige bladzijden verder, als hij maar niet achter de waarheid kan komen omtrent Trees: Vos was vroeger bevriend geweest met dr. Bolke, uit de vroegere woonplaats van Trees; enz. enz. Natuurlijk licht deze dokter, die Trees heeft behandeld bij haar bevalling, hem, Vos, volkomen in, en, daar ondertusschen het kindje zoo beleefd is net van pas dood te gaan, komt de zaak nu verder zonder veel omhaal in orde. En Ina Boudier is aan het eind van haar dik en toch zoo dun boek!

En toch, ondanks die groote en zoo teleurstellende banaliteit van Wat komen zal, is het een boek dat je goed-doet, en waarvoor je der schrijfster dankbaar kunt zijn, om dat zuiver-voelen van vrouw, dat er in leeft op vele bladzijden, en in vele tooneeltjes. De soort vrouw, die de schrijfster schildert in Trees, is zoo goed weergegeven: het zwakke, steunzoekende, verlangende naar een groote liefde! En dan het lieflijke van het moedergevoel, dat zoo warm en zoo zelfopofferend spreekt in Trees! - Kunst kan men een roman van dezen aard niet noemen, maar wèl is Wat komen zal vrouwen-werk van héél gevoeligen aard, werk waaruit spreekt een zachte, teedere, véél-begrijpende, véél-medevoelende, en véél-liefhebbende ziel.

Is het niet véél, als je dat zeggen kunt van een boek?

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.