De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Boekbeschouwing.

Ed. Thorn Prikker. Kunstmenschen. (Arnhem, Cohen en Zonen) Groote Meesters. (Zalt-Bommel, H.J. van de Garde.)

Als je deze boeken hebt gelezen, behoudt je van den auteur twee hoofdindrukken. Ten eerste: Thorn Prikker behoort niet tot een ‘school’, m.a.w. hij is géén namaak, hij is echt. Hij is een mensch met een ziel. Ten tweede: zijn werk is dientengevolge apart, oorspronkelijk, geheel en al afwijkend van het gewone genre der ‘modernen’.

Daarmede wil ik geenszins zeggen dat ik zonder voorbehoud in Thorn Prikker een talentvol auteur begroet. Integendeel, zijn stijl is zwaar, zijn verhaaltrant verward en onsamenhangend, hij mist de gave een passenden lijst te maken voor zijn personen. Hij heeft véél te zeggen, hij borrelt over

[p. 618]

van verontwaardiging en van afkeer van het ‘Kunstgedoe’; maar het ontbreekt hem aan de juiste middelen om zijn gedachten in een boeienden, aangenamen vorm te gieten! Zijn tweedeelige roman: Kunstmenschen, zoowel als het ééndeelige: Groote Meesters, bevat een lang-uitgerekt, weinigzeggend intriguetje, niet handig opgezet, niet pakkend verteld, en, als een nachtkaars, heel onbeholpen eindigende! Daardoor zullen zijn boeken heel weinig gelezen worden, veel minder nog begrepen.

En dat is heel jammer!

Want zij zijn de eerlijke, onafhankelijke uiting van een frisschen, gezonden geest, die met walg is vervuld van al het onware, op eigen-voordeel beluste, belachelijke, zichzelf-vergodende, in den grond niets beteekenende ‘kunstgedoe’ onzer hedendaagsche ‘artisten’. - Thorn Prikker heeft achter de schermen gekeken, en wat hij daar zag heeft hem zoo'n intense minachting doen krijgen voor ‘De Kunst’, dat hij het uitschreeuwt van pijn als een gewond dier. Elk zijner woorden is een wélverdiende ranseling van critici, kunstenaars, en kunstminnend publiek, al te saam! Met Kunstmenschen en Groote Meesters heeft hij in hoofdzaak de schilderswereld op het oog, en sommige typen, vooral in het laatste boek, doen wel eens denken aan portretten. Maar ook de overige ‘kunstmenschen’, letterkundigen, en musici, blijven niet gespaard voor de oneerbiedige, maar rake tuchtiging van hun aanstellerijen en woordenknutselarijen! En al die zakelijke gedeelten, die algemeene beschouwingen en uitvallen tegen de Kunstwereld en het Kunstvee, als geheel genomen, zijn stukjes wáárheid, afgezien van hoe het in werkelijkheid toegaat onder Kunstbroeders en hun vereerders het Kunstvee. (Dat in de courantenverslagen geëerd wordt met den naam: ‘kunstminnend en ontwikkeld publiek’.)

Kunstmenschen, dat ik beter geschreven acht dan Groote Meesters, vertelt breedvoerig de oprichting eener nieuwe ‘kunstvereeniging’. De oprichting-vergadering, het geleuter over de nieuwe richting in de Kunst, over socialisme en politiek, dat alles is heel juist weergegeven. Ook de tweede vergadering, die neerkomt op kletsen over een afwezige, geeft een goed staaltje van den ernst van zulke vereenigingen. Daaromheen gewikkeld is dan de minnarij van den hoofdpersoon, Willem Beyers, met een zinnelijk-verliefde schilderes: Helene Starch, wier verloopen straatdeerne-natuur niet wordt doorzien door hem.

't Is echter minder die minnarij zelf, dan wel de ontknooping ervan, die waarde geeft aan het boek. Want, als Willem Beyers bij den ouden vader van Helene Starch zijn hart komt uitstorten, dan houdt deze tegen hem een ontboezeming over ‘de kunst’, die zoo recht wáár-gezien is, juist waar het kunst-lievende dametjes geldt.

De oude heer Starch beschrijft namelijk in heldere en volstrekt niet overdreven woorden, hoe het ‘De Kunst’ is geweest, die zijn dochter máákte tot straat-meid. Als kind ontdekte men ‘talent’ in haar. Gedienstige familie en bewonderaars dwongen hem zijn karig inkomen grootendeels te besteden om de talent-volle dochter te ‘ontwikkelen.’ Natuurlijk verdiende zij zelve niet veel met haar ‘kunst’. Maar des te meer wierook werd haar toegezwaaid door op haar lijfbegeerige ‘kunstbroeders.’ Helene, van hààr kant, werd door den omgang met hen hoe langer hoe vrijer en losser in hare opvattingen, hoe langer hoe veeleischender in huis. Niet meer geschikt voor het gewone meisjes-leven, niet werkelijk-begaafd-genoeg om in haar loopbaan een werkkring te vinden, ging zij van lieverlede hoe langer hoe meer bevrediging zoeken in minnarijtjes en verliefdheden; alles onder het motto ‘Kunst’. - En voor de wereld heette het dan nog, dat zij, met haar ‘talent’, haar ouden vader onderhield. Om met de eigen woorden van den auteur te spreken: ‘Hij had z'n dochter laten leeren vertelde hij: 't had hem handen vol geld gekost; door tantes en leuterende ouwe heeren had hij zich laten bepraten, en ten slotte was hij gaan gelooven dat ze zooveel talent had, en dat het een misdaad zou zijn als hij het niet tot rijpheid liet komen. Hij had maar betaald; en ze waren in de kranten gaan schrijven van: “Veel belovende artiste” en “jong-krachtig ontluikend talent”. En hij had nog meer geld gegeven voor lijsten, naar buiten gaan, verf, en de meubileering van het atelier. Ze waren in de kranten gaan praten van “reine droomster”, “verheven dichteres” en “artiste bij Gods genade”. Er waren dames gekomen en heeren gekomen: en een van de vijftig die er kwamen had er eens 'n onnoozele vijf en twintig gulden achtergelaten voor een aquarelletje of een schilderijtje. En er waren artikels in de kranten gekomen, met portretten en reproducties. Helene was beroemd

[p. 619]

geworden. En het had hem alweer geld gekost!’

Woord voor woord is deze aanklacht tegen het kwééken van ‘talentjes’ uit het leven gegrepen! En wie hebben daaraan de hoofdschuld! De zoogenaamde ‘critici’. In de figuur van Erdbrink heeft Thorn Prikker zoo'n couranten-criticus, die naamloos, op hoogen toon, alles be-oordeelt en veroordeelt en aanprijst, al naar gelang hij er zijn voordeel in ziet, en die daardoor veel meer kwaad sticht dan hij zelf misschien begrijpt, uitstekend geschilderd! Erdbrink is het juist-geziene type van een criticus, die er komt, zonder zelf iets te beteekenen of te kunnen; alléén maar door wenden, draaien, meeschreeuwen met de bovendrijvende richting! Erdbrink zooals Thorn Peikker scherp maar wáár hem teekent: ‘voortgekomen uit ouders die leven van de dividenden van Eigen Hulp’, maar toch in naam ‘socialist’, Erdbrink zich kampend tegen de modernen zoolang zij in de minderheid waren, maar, toch ‘wel veel moois in hun werk vindend’, toen zij den boventoon gingen voeren, hij is het levend portret van den ‘kunstcriticus’ onzer groote bladen.

Een aardig staaltje uit mijn eigen ervaring van zoo'n criticus-bakkerij is hier wèl op zijn plaats! Het is nog maar weinig jaren geleden, dat een jong ventje mij een naamloos briefje schreef over een mijner boeken. Bij nader inzien veranderde hij van idee, schreef mij zijn naam, en verzocht later een onderhoud met mij. Bij die gelegenheid vernam ik dat hij zijn ‘bestemming gemist had.’ Hij was namelijk officier. Maar hij wou ‘letterkundige’ worden. Hij had nooit nog iets geschreven, maar hij las mij zijn eersteling-roman voor! En vertrouwde mij toe, dat hij geen enkelen uitgever kon vinden die zijn ‘talent’ wilde inzien door zijn boek in de wereld te brengen. Door mijn bemiddeling gelukte het hem ten slotte bij een uitgever te slagen, zonder honorarium evenwel. - Het boek kwam uit.... maakte droevig fiasco,.... deed overigens zijn naam geen schade, want hij had dien wijselijk verborgen onder een pseudoniem. Toen schreef hij mij kort daarna, dat hij geen ‘romans’ meer ging schrijven, maar voornemens was zich als ‘criticus’ te onthullen. Dank zij eenig fortuin, vond hij spoedig een blaadje dat hem als medewerker aannam. De eerste ‘recensies’ verschenen! Zij werden gevolgd door andere ophemelingen van ‘De nieuwe kunst’ van ‘Onze jongeren’, van het werk van Heyermans, Coenen, Kloos, enz. Tot belooning wisten deze hem weldra de kolommen te openen van meer belangrijke Bladen, als De Groene, De Kroniek enz. En zoo is dit officiertje, dat noch voor zijn vak noch voor romanschrijver bruikbaar was, dat nooit eenig blijk heeft gegeven van ook maar eenig verstand te hebben van ‘De Kunst’, thans een erkend ‘criticus’, wiens naam prijkt onder de medewerkers van ‘degelijke tijdschriften,’ en die op hoogen toon andere veelgelezen schrijvers vertelt hoe weinig er eigenlijk zit in hun werk!! Ik denk dan altijd aan den onder pseudoniem uitgegeven prul-roman, die zijn éénig ‘kunstwerk’ uitmaakt. Maar het publiek weet daarvan niet. En daarop rekent hij!

Ieder, die op die wijze zelf bij het vak is, heeft gelegenheid achter de schermen te kijken, en te constateeren dat Thorn Prikker niet overdrijft, noch waar het geldt de onnoozelheid van het publiek, noch ten opzichte der elkaar-afgoderij van de artisten-onderling, noch betreffende de partijdigheid en onbetrouwbaarheid der couranten-verslagen, die geschreven worden ten behoeve der bovendrijvende richting, door volkomen onbekwame en onbekende ‘critici.’

De Avondbode dient Thorn Prikker als zinnebeeld van de houding der couranten in het algemeen. Het zou mij te ver voeren, als ik al de zetten en uitvallen ging afschrijven, waarin de auteur den heeren-verslaggevers dient van eenige minder-aangename wáárheden aan hun adres! In Groote Meesters speelt de Avondbode méér een hoofdrol dan in Kunstmenschen. De hoofdpersoon van dit boek is namelijk de kunst-recensent: Fred. van Hull, die leeft van het reclame-maken voor den ‘Grooten’ Zwerik! Deze ‘Grosse’ man namelijk, is eigenlijk grootgeworden dóór het geschrijf over hem, in de Avondbode, van Fred. van Hull! En nu is Zwerik er, dank zij zijn fortuin, en zijn overal-aan-meedoen! Maar van Hull is een arme slokker; geschrijf over ‘de kunst’ vult zijn kas zeer matig! En Zwerik en nog eenige andere lui houden ‘verlotingen’ ten zijnen nutte! En van Hull bedrinkt zich aan kunstfrasen, en vindt daarin vergoeding voor zijn misère thuis. Het zichzelf bedrinken aan mooie woorden, kunstdoenerij, phrasen, Machwerk van den poversten aard, is uitstekend geschilderd in de beide romans van Thorn Prikker! Beide eindigen met een socialistisch-getinten afkeer van de hedendaagsche maatschappij. Tegen

[p. 620]

would be-mode-socialisme woedt de auteur even heftig als tegen de andere phrasenmakerij. Het is hem in elk geval ernst met zijn overtuiging. En in de persoon der moderne-vrouw: Henriette van Hull belichaamt hij het socialisme-idee niet kwaad. Hij idealiseert haar niet al te véél, maakt haar, zooals een moderne-vrouw is: vinnig, hoekig, bij-de-hand, zonder eenig gevoel van zachtheid jegens den vader! Maar zij is éérlijk. Zij méént wat zij zegt. Zij is opgegroeid in de kunst-doenerij, en heeft daardoor achter de schermen gezien, hoe onwaar en aanstellerig en verleugend al dat zoogenaamde dwepen met ‘De Kunst’ eigenlijk is! Daardoor trekt haar hart naar de werkelijkheid. Zij gaat artikelen schrijven in De Vaan. Zij eindigt met haar vader te verlaten, en te gaan in wonen bij de redactrice der Vaan.

Met dat al vind ik Henriette veel zwakker geteekend, dan Helene Starch uit Kunstmenschen. Want Helene, met haar verlogenheid, haar quasi-kunstgedoe, haar zinnelijke lonkjes en lachjes, haar gecoquetteer, en haar handig zich een weg door het leven banen, Helene is een echte vrouwfiguur, zooals er honderden zijn; Helene zie je leven en handelen! En je wéét, zóó zijn véle vrouwen! Maar Henriette is een boeken-type! Zij wordt 36 jaar (dáár eindigt het boek) zonder dat ooit iets van liefde of verliefdheid is geweest in haar hart! Nergens, waar de schrijver ook haar zielstoestand ontleedt, valt het hem in dat zij vrouw is, en vrouwgevoelens en vrouw-behoeften door-maakt, zoo goed als een ander! Hij gebruikt haar als een drager zijner denkbeelden, laat haar geestig, scherp, hatelijk zijn! Maar hij geeft geen werkelijkheid! Geen enkele mooie, gezonde, normale vrouw wordt zóó onbewogen 36 jaar oud, als hij het Henriette laat worden! Henriette is een poppetje! Helene Starch is een mensch van vleesch en bloed.

De roman Kunstmenschen eindigt abrupt met het wegloopen van Helene Starch met een harer aanbidders. Daardoor wordt Willem Beijers genezen van zijn trouwplannen. En hij sukkelt zijn leventje weer voort, met zijn bij hem levende onwettige echtgenoote Willie, van wie hij méér dan genoeg heeft, doch die hij uit medelijden niet wil wegzenden. En, bij wijze van vergoeding voor zijn liefde-teleurstelling, laat de auteur hem te gast gaan aan socialistische toekomst-droomen, zonder dat het heel duidelijk is, in hoeverre Thorn Prikker zich hier vereenigt met zijn werk! Iets dergelijks geschiedt met Groote Meesters. Hier eindigt het verhaal met den dood van Fred. van Hull! En wij zien zijn dochter Henriette, na jarenlange verbittering en ergernis, zichzelve ineens tot rust brengen door socialistische toekomst-plannetjes, zóó grootsch, dat de nare werkelijkheid inééns in het niet zinkt, en zij zich kalm en rustig en zeker van zichzelve voelt worden! Dat de auteur het hier ééns is met zijn schepping, treedt in Groote Meesters sterker op den voorgrond, dan in Kunstmenschen.

En hij houde 't mij ten goede, dat ik dit evenzeer phrasenmakerij vind, als het overige zoo terecht door hem aan de kaak gestelde gedoe der hedendaagsche menschjes! Want, wat zijn de artikelen in De Vaan, van Henriette, anders dan phrasen! En wat is die kalmte en die zekerheid van haar in den grond wáárd! Wat kan het socialisme blijvend geven? Het is evengoed phrase als de rest!

Hoe dit zij, Thora Prikker heeft een ziel, een onafhankelijke opinie, een éérlijke meening. Hij heeft geleefd onder artisten, hij heeft de phrasenmakerij meegemaakt.

En, in plaats van zich te laten omkoopen en besmetten, zooals de meesten, heeft hij den moed gevonden de waarheid te zeggen, de onvervalschte waarheid!

Daarvoor verdient hij waardeering!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.