De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Ter bespreking toegezonden.

Toen de Ridderschap in bloei was. Geschiedenis van Charles Brandon en Mary Tudor, Zuster van Koning Hendrik van Engeland. Overgeschreven uit en bewerkt naar de gedenkschriften van Sir Edwin Caskoden (naar het Amerikaansch) (uitgave Rotterdam, J.M. Bredée). Door dezen zeer uitvoerigen titel spreekt dit boek voor zich-zelf. Men moet van zulke verhalen houden, of niet. - Wie zich aangetrokken voelt tot dezen tijd en tot de intieme geschiedenis van vorstenkinderen, die zal zeker met veel blijdschap een dergelijk onderwerp begroeten als het geheime huwelijk van Mary Tudor en Charles Brandon, hertog van Suffolk. Piquante fransche mémoire-achtige toestanden zijn volstrekt niet in het boek aan te treffen; het is een eenvoudig-geschreven verhaal.

De Zetels der Machtigen. Gedenkschriften van Robert Moray door Gilbert Parker. (Uitgave van J.M. Bredée, Rotterdam.) Een Amerikaansch verhaal, dat speelt in Amerika, en nogal avontuurlijk is.

Herinneringen aan Nicolaas Beets in Woord en Beeld door Dr: Johs: Dyserinck. (Uitgave van R.J. Fuik, den Haag). - Beets behoort voor mij tot een der nobelste figuren in ons vaderland en in onze letterkunde; als schrijver van de Camera-Obscura is hij artist van den eersten rang; als dichter staat hij veel minder hoog, maar met dat al heeft hij menig vers geschreven, dat onsterfelijk zal blijven ondanks alle geknutsel van critici die hem willen afbreken. Als theoloog misschien geen groot geleerde, heeft hij in zijn ‘Stichtelijke uren’ zoo juist den toon weten te treffen voor het geloovig deel van ons volk, dat deze bundels tot de meest gewaardeerde lectuur van christelijke kringen behoorden en nog steeds behóóren! Maar bovenal als mensch was die man, when zooveel eere is gebracht, en die daardoor bloot stond aan zoo ruime en zoo velerlei gelegenheid tot bederf zijner natuur, steeds gebleven wat hij oorspronkelijk was: een oprecht-geloovig Christen, en daardoor een eerbied-afdwingende persoonlijkheid,

[p. 571]

waarlijk groot in Nederland, onder zóó velen die óók groot schijnen in eigen oogen, of in die van anderen, maar die klein zijn, o zoo klein.

En zie, nu is hij dood, en nu komt ‘men’, en graaft begeerig in den schat van herinneringen, en stelt ten toon, en geeft uit, en licht toe. En ongewijde handen, van menschen die heel anders dachten, geloofden, leefden, dan Beets zelf, woelen in zijn nalatenschap, ziften uit zijn Brieven, roeren in zijn particuliere leven. Dat nu is m.i. een zoo stuitend iets, zoo strijdig met den geest van den overledene en met waren eerbied en ware liefde voor zijn persoon en zijn werk, dat het mij altijd pijn doet dergelijke handelingen te moeten aanschouwen. - Intusschen zij hier voorop-gesteld, dat het boekje van Dr: Joh: Dyserinck een zeer gelukkige uitzondering maakt, dat het zich zeer zakelijk houdt aan feiten en meedeelingen. Het eenige wat er in hindert, en zelfs belachelijk aandoet, is de snoevende comité-lijst vóórin, die praalt met een allerzonderlingst allegaartje van een paar wezenlijk-beduidende menschen als b.v. Israels, dooreengeschud met eenige Haagsche High-life en Haagsche-juffertjes-namen, waarvan men zich afvraagt wat-ter-wereld zij hier te maken hebben.... tenzij Dr: Joh: Dyserinck hen heeft gevraagd omdat hij is aangetast geweest door de wèlbekende grootheidszucht, die niet-getitelde menschen-in-den-Haag het zoo bijzonder-zalig-doet vinden, als zij zich in de schaduw van eenige titels en kroontjes kunnen opstellen. Hoe dit zij, 't is mogelijk dat Dr: Joh: Dyserinck dit eigenaardig gezelschap noodig had voor 't welslagen zijner Beets-tentoonstelling. Maar waarom hij die komieke lijst nog eens weer opnieuw vereeuwigt in zijn boekje blijft raadselachtig. Het boekje-zelf is lezenswaardig voor hen die Beets kennen en waardeeren. Maar het geeft nog maar een onvolkomen beeld van den schrijver-dichter-predikant, die vóór en boven alles christen, echt-christen was. In dat laatste opzicht geloof ik, dat alleen een geestverwant hem zal kunnen navoelen en schilderen zooals hij was. Beets was alles wrat hij is geweest dóór zijn geloof. Zóó heeft Dr: Joh: Dyserinck hem niet kunnen zien. Zóóals Beets zelf Willem de Clercq heeft geschilderd in zijn Zang aan Da Costa, zóó-ook moet hij-opzijn beurt worden begrepen. Maar wáár zijn de mannen die, als Da Costa, als de Clercq, als Beets, hun geloof en hun leven wijden aan een groote zaak, in onderling elkaar-begrijpen en elkaar-waardeeren? Beets heeft het langst van de drie geleefd. Wáár is een nieuw geslacht, dat zóóveel belooft als het oude dat is heengegaan, zóóveel levensenergie, stoere werkkracht, kinderlijk-geloof, manlijke standvastigheid, bescheidenheid in eigen leven, zelfopoffering aan den naaste!

Honger naar Menschen. (Uit het Duitsch door Ellegaard Ellerbek, vertaald door Pauline Lantinga) (uitgever Johan Schmidt, Monnikendam). Dit is een zeer overspannen-geschreven, onhandig-inelkaar gezet boek. Het heeft als roman niet de minste letterkundige waarde, en ik kan ook geen andere redenen vinden, die mij de verschijning van het boek verklaren, of doen toejuichen. Dergelijke lectuur kan evengoed onvertaald en ongelezen blijven.

Leven, door Frans Hulleman. (Uitgave van Johan Pieterse, Rotterdam.) - Klein werk is dit bundeltje. Maar het is werk waar wel wat in zit. De stijl belóóft.

Stichtelijke Verzen van Jan Luijken. Bijeengebracht en Ingeleid door Dr. C.B. Hylkema. (Uitgever C. Huig, Zaandam.) - Ik hóóp, dat de Lelielezers en Lelielezeressen genoeg thuis zullen zijn in onze vroegere letterkunde, om iets te kunnen voelen voor gedichten als die van Luijken. Ik hóóp het. Maar ik vrees, eerlijk gezegd, dat er velen zullen zijn, die nauwelijks, misschien wel in 't geheel niet, weten wie hij was. - Wat mij betreft, ik houd van onze vroegere dichtkunst, veel meer dan van het onzinnigwauwelen: Verwey, c.s. Daarom ‘heimelt het mij an’, als ik zoo'n oud-hollandsche uitgave zie als dit boekje van Luijken, met zijn oud-holl:, innig-geloovige gedichten, zijn oud- hollandsche prentjes, zijn oud-hollandsche spelling en schrijfwijze en druk.

's Uchtens, als het haantje kraayt

Onder 't klappen van zijn wieken

Als de dag begint te krieken

Eer de huijsman ploegt of zaayt,

Gaat Lucella bloempjes pluyken

Daar zij 't graatig oog me streelt:

Bloempjes die naar honing ruyken

Daar de lekk're Bey in speelt.

(blz. 121).

Dit is het eerste couplet van een dier echt-oud-hollandsche en gemoedelijke, onschuldige, vroolijke versjes waarin Cats, Poot, Huyghens hebben uitgemunt. Maar Luijken is in hoofdzaak een vroom dichter, die alles toepasselijk maakt op den Bijbel:

Wat is een ieder Boom belaaden
Met weinig vruchten tegen bladen,

[p. 572]

 

Wat heeft de groote Wereld-boom

 

Veel honderd duizende van zielen

 

Die als beweegde blaadren krielen

 

En hier en daar maar eentje vroom! - - -

 

O klein getal! van waare vroomen,

 

Wij trachten onder U te komen

 

Om met het ruizend algemeen

 

Geen deel te hebben met de bladen,

 

Die Gods begeerte niet verzaaden

 

Maar waayen met de wind daarheen! - -

Zóó is de levensbeschouwing van dezen oud-Hollandschen dichter, over wiens werk bovendien de inleiding van den bijeenbrenger Dr: C.B. Hylkema een toelichtende uiteenzetting geeft. Zou het niet goed zijn, dat onze jonge-menschen niet zoo uitsluitend zich verdiepten in de allerjongste moderne letterkunde, maar tot veredeling van hun smaak méér ter schoole gingen bij het oud- Holland, waarvan zij over het geheel bedroevend-weinig weten! Zulke boeken, als dat van dr: Hylkema, dragen méér bij tot de wezenlijke ontwikkeling van jonge menschen, dan al de hedendaagsche voddentroep, die schreeuwerig wordt opgedischt als ‘de’ nieuwste richting, en morgen moet wijken voor een nog schreeuweriger zich op den voorgrond dringende, nog nieuwer ‘richting’ enz., enz.

De Jonge Bernulf, of Amsterdam bij dagschemering en nacht door C.A. Ikkink. (Uitgever Marius J. Janssen, Breda). Dit is een van die nieuwerwetsche boeken, die waarschijnlijk een heel goede bedoeling bezitten, maar omkleed in een zoo ongelukkigen vorm dat zij er onleesbaar door worden. Quasigeestigheid is daarenboven een van de ongelukkigste schrijfmanieren die er bestaan, wanneer de auteur het heeft over ernstige dingen. Men moet een heel groot talent bezitten om werkelijk ironisch te zijn, als men een andere bedoeling daarbij heeft, eene van weemoed en bitterheid... Als men echter vervalt in een quasi-grappig toontje wordt men hinderlijk plat, en stuit de lezers af, die anders misschien zouden voelen vóór het mooie in het werk.

Medusa's Hoofd. Een spookverschijning uit dit Leven, roman naar het Zweedsch van Gustaf af Geyerstam. (Uitgever Valkhoff en Co., Amersfoort.) Gustaf af Geyerstam wordt mij te véél een véélschrijver. Hij vervalt in het genre van: elk wat wils. Op boeken als Vrouwenmacht en Klein-Broertje laat hij nu en dan Machwerk volgen van allerlei aard, en de eene roman is nauwelijks verschenen of de andere komt. ‘Medusa's Hoofd’ is een boeiende roman met veel-goede eigenschappen, maar het verheft zich nergens tot buitengewone hoogte.

Een Strijd der Zielen door Gustaf af Geyerstam. (Uitgave van H.J.W. Becht, Amsterdam). - Hier is weer werk van een veel beter gehalte. Als het om de plaatsruimte mogelijk is, zal ik op deze karakterontleding later uitvoerig terugkomen. Er zit diepte in dezen strijd der zielen, en, zooals in véél van Geyerstam's werk, zachte weemoed over het zoo-zijn-der-dingen. We hebben in dit boek den schrijver weer terug, zooals hij zijn kan op zijn best.

Alleen (Naar het Zweedsch van Gustaf af Geyerstam door Jeannette C. Keyser). (Uitgave van H.J.W. Becht, Amsterdam). Men ziet, dat ik niet te veel beweerde, toen ik zei dat Geyerstam al te kwistig is in het rondstrooien van letterkundige werken. Alleen is maar een kortere novelle; wèl eene die zich aangenaam en boeiend laat lezen. Over het algemeen kan men deze goede eigenschappen steeds toekennen aan Geyerstams boeken. Men zou van een novelle als deze willen zeggen: een lief, gevoelig dingetje! En als men zoo iets zeggen kan van een verhaal is dat eigenlijk al véél. -

Pan, naar het Noorsch van Knut Hamsun door Hermine Schuylenburg. (Uitgever H.J.W. Becht, Amsterdam). Hamsun is de bekende schrijver van een naar ik geloof ook ten onzent nogal veelgelezen en gewaardeerd boek: Victoria. Nu heb ik-voor-mij het mooie van dien roman nooit kunnen zien. Ik vind den opzet ouderwetsch, de uitwerking gezocht, de inkleeding romantisch, en den stijl vervelend. Heel veel van dezelfde bezwaren koester ik evenzeer tegen Pan. Deze schrijver houdt van overdrevenheden, die zijn karakters onwerkelijk maken. Als verhaal echter zal Pan wel veel lezers vinden, omdat het nog al gloedvol en pakkend is geschreven.

Ook van dit boek geldt wat men bijna zonder uitzondering kan zeggen van alle Noorsche boeken, dat het eenvoudig-eerlijk is geschreven, zonder dubbelzinnigheden en spelen met onkiesche toestanden, of al die kunstgrepen meer van onze eigen hedendaagsche ‘jongeren’. De Noren geven je degelijkheid, dagelijksch leven, maar geen platheid en vulgairheid, zooals de Hollanders. Dit is een kenmerkend verschil.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.