De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

‘Vera’, van Johan Nordling, een Zweedsch schrijver.
I.

Het frissche, jonge, gezonde in de literatuur moet, naar het schijnt, tot ons komen van 't hooge Noorden. De Scandinavische en Deensche literatuur heeft een eigenaardige bekoorlijkheid en ongekunsteldheid van toon, waardoor 't ons weer warm om het hart wordt, wanneer we verkild, teleurgesteld, ontmoedigd neerzitten te midden onzer eigen boekenmarkt.’ - Zoo is de aanhef van het hoofdartikel ‘Blicher Clausen,’ schrijfster van ‘Inga Heine,’ door de Redactrice in N^o. 1 van den nieuwen jaargang der Holl. Lelie.

Wie ‘Vera’ leest, zal dikwijls aan bovenstaande woorden van freule Lohman herinnerd worden.

‘Vera’ boeit van 't begin tot het einde, om den eenvoud in de taal, de frischheid en het natuurlijke in de karakterteekening en de lieve poëzie, die er in de natuurschilderingen ligt.

[p. 567]

Reeds een vluchtige kennismaking met de beide hoofdpersonen, Vera en haar vader, brengt ons in de stemming, waarin de schrijver wil, dat zijn lezers zullen geraken. Maar smaakt de buitenkant van deze vrucht reeds zoet, zij bevat een kern, waartoe men doordringen moet. En naarmate men die hoofdpersonen nauwkeuriger bekijkt en vergelijkt, naarmate men beter met den inhoud van ‘Vera’ vertrouwd wordt, naarmate zal de figuur van Vera sympathieker worden, die van den ouden Baron met weerzin vervullen.

Een oud Zweedsch adellijk geslacht beleefde treurige dagen. Zijn aanzien en zijn goederen verminderden snel, èn, door de verkwisting aan 't slot, èn door de zucht naar wetenschappelijk onderzoek in de daaraan verbonden aanzienlijke uitgaven van een zijner afstammelingen. Deze geleerde, Baron Vallée, was Vera's grootvader. Hij had een gelukkig huwelijk aangegaan met een eenvoudig meisje, dat hem aanbad om zijn kennis, doch dat hem slechts kort bezat.

Als eenige erfenis liet hij haar een reeks kostbare Fransche schrifturen na en.... Boda, den ouden burcht aan de Oostkust van Zweden. Uit dat huwelijk stamde een zoon, Vera's vader, op wien de titel van Baron overging. De geldmiddelen der weduwe lieten niet toe, hem aan de Hoogeschool te laten studeeren. De zinnen van den jongen Vallée richtten zich op het leger. Als gewoon soldaat nam hij dienst, kwam in garnizoen in Stockholm, klom langzaam op van graad tot graad, en na lang tevergeefs op den actieven rang van officier te hebben gewacht, werd hij op veertigjarigen leeftijd aangesteld aan het hof van Koning Oscar I. Hier maakte hij kennis met een ‘dame du palais’ van de Koningin, nauwelijks 20 jaren oud. Op de verloving volgde al spoedig het huwelijk tot innige blijdschap van de Grootmoeder, die op het slot ‘Boda’ met angstvallige blikken de gangen van haar stoeren, aristocratischen zoon had gadegeslagen. Vanaf de eerste kennismaking hield ze van haar aanstaande schoondochter, de zachtmoedige, hoogst gracieuse Margaretha Ruda, wier minder aangename eigenschappen door de goede ziel, misschien wel te onbeteekenend werden geacht, en over 't hoofd gezien. Wie de beide karakters, die van den Baron en de jonge freule, beter kende, moest echter tot de verzuchting komen: ‘Ze passen niet bij elkaar.’ Al stapte men over 't verschil in leeftijd heen, dan nog kon men zich moeilijk denken, hoe de zelfzuchtige Baron, prat op zijn adellijke rechten, een krijgsman in hart en nieren, streng in 't naleven van alles, wat de eer hem voorschreef, en afkeerig van 't minste vergrijp tegen ‘'t noblesse oblige,’ zich kon verbinden met de dame, die straks als Barones, opofferingen zou vragen van den kant van haar echtgenoot, en die zich geheel liet leiden door stemmingen en indrukken van 't oogenblik. De bescheiden levenswijze, waaraan de Baron zich tot dusver had gewend, moest hij vaarwel zeggen, wilde hij zijn rang en stand ophouden. Maar lieten de inkomsten het toe, aan de eischen van 't officiersleven en den stand van hoveling te voldoen en al de grillen zijner echtgenoote op te volgen? Het echtpaar geraakte diep in schulden, en - in 't eind was de Baron gedwongen zijn ontslag te nemen en met de freule ‘Boda’ opnieuw te betrekken, waar Grootmoeder hoopte door een minder kostbare huishouding en een minder breede conversatie zoon en schoondochter te verzoenen.

Kort daarop wordt ‘Vera’ geboren; maar haar geboorte kost de moeder het leven. De arts raadt den Baron aan, de jonge zuigeling aan de zorgen van een min toe te vertrouwen, iets waartegen het adellijk bloed van den Baron in opstand komt. De Grootmoeder, wie een kunstmatige voeding niet in het minst geschikt lijkt voor de zwakke Vera, laat in weerwil van het verzet bij den Baron een boerenvrouw uit een naburig kerspel komen. De zoogster en Grootje wedijveren samen in blijken van genegenheid en zorg voor de kleine meid.

De Baron echter bemoeit zich zoo weinig mogelijk met zijn dochtertje, dat dan ook een keel opzet van belang en spartelt met de beentjes, als Grootmoeder het van de armen der min neemt en naar papa wil brengen.

‘Neem dat kind toch weg!’ zei hij dan, ‘zij zou met dat getier een boerenknecht zenuwachtig maken!’

Zoodra de min gemist kan worden, eischt de Baron, dat zij vertrekt.

Kort na het afscheid van deze burgervrouw heeft er een wanhopig tooneel op Boda plaats. Vera wil van de flesch niets weten en huilt zonder ophouden. Grootmoeder zingt met haar versleten stem al de oude liedjes uit haar jeugd, al harder, met een onuitputtelijk geduld, tot zij eindelijk de overwinning behaalt, en de kleine in slaap valt. De min

[p. 568]

was bij de kleine dreumes gauw uit het geheugen, en Grootmoeder voortaan Vera's eenige toevlucht.

Bezoek kwam er zelden op Boda. De Baron bezat de middelen niet, voorname kennissen te logeeren te vragen, en met zijn minderen uit den omtrek begeerde hij niet om te gaan. Om Vera verstrooiing te bezorgen, vertelde Grootmoeder haar dikwijls sprookjes, of deelde haar iets mede van hare moeder. Het sprookje van Doornroosje vooral vond Vera zoo mooi. Op het stramien van deze eenvoudige vertelling borduurde zij zich een uitgebreid, omslachtig verhaal, als ze in het park van Boda zat te mijmeren en door het staketsel eenige rozenbedden ontwaarde. Dan begon haar phantasie te werken, tot heel het Paleis van Doornroosje met al zijn bedienden en al zijn kamers haar duidelijk voor den geest stond. Wat vooral bij de sprookjes en haar geheimzinnige tooverkracht zoo goed paste'? 't Was de stoffeering van de ‘Blauwe Kamer’, met haar bonte pauwen, Chineesche tempels, schuinoogige Japanneezen en reusachtige Japansche zonneschermen. Bedwelmend, juist geschikt voor 't scheppen van phantastische beelden, werkte eindelijk de geur van thijm en lavendel, die oprees uit een reusachtige vaas van Japansch porcelein.

Dan weer luistert het kind met open mond naar wat Grootmoeder haar van Moeder vertelt. In de kleinste bijzonderheden stelt ze belang: in haar kleeding, in haar gewoonten. Als de oude haar op een dag een paar vervelooze plekjes in de vensterbank van de bovenkamer heeft gewezen, en Vera heeft uitgelegd, dat ze afkomstig zijn van de ellebogen harer Moeder, wordt dit kamertje haar meer waard dan eenig vertrek van 't slot. Uren kan ze later voor 't raam staan en uitturen, mijmerend over wat ze al van Moeder te hooren kreeg.

Hoe goed Grootmoeder ook Mama's plaats trachtte te vervangen, die genegenheid was voor haar ontvankelijk gemoed niet genoeg. Vera vroeg iets, wat zelfs de brave Grootmoeder haar niet kon geven: de stille, reine, grenzenlooze toewijding van een moederhart. Later verneemt het meisje uit den mond van Grootmoeder, dat Mama bij God is, en God des Zondags in de kerk woont, als de dominé daar met de menschen bidt. Al is Vera nog nooit in de kerk geweest, er ontwaakt bij haar een flauw bewustzijn van een onstoffelijke wereld. Uit het verlangen naar haar Moeder wordt het verlangen naar de kerk geboren.

Na lang polsen en vorschen over de kerk en over God komt op een dag de vraag: ‘Mag Vera eens meegaan?’

Grootje staat het haar toe, en als de Zondagmorgen gekomen is, overweldigt haar één gedachte: ‘Ik zal Moeder zien’.

Als ze 't kerkportaal doorstappen, is haar verwachting tot het uiterste gespannen. Zij dwaalt met haar oogen door het gansche kerkgebouw. Wel ziet ze vele dingen, die ze niet begrijpt of verkeerd uitlegt, een altaar, waarvan ze noch de beteekenis, noch den naam kent, een voorstelling van den lijdenden Christus, dien ze een oogenblik voor den God aanziet, dien zij zoekt... maar wat ze ook bewondert, en wat haar ook met angst vervult, haar lieve Moeder vindt ze hier niet. Teleurgesteld keert ze terug. Eerst als Grootmoeder aan haar indrukken door een eenvoudig kinderlijk woord, het raadselachtige en angstige heeft ontnomen, komt er berusting in het teer geschokte gemoed en beziet Vera de kerk voortaan met geheel andere oogen.

In 't vervolg werd er door Grootmoeder aan Vera les gegeven in Bijbelsche Geschiedenis. Aardrijkskunde, rekenen en lezen kregen ook een beurt. Maar hoe prettig 't kind de eenvoudige verhalen uit het Oude-en Nieuwe-Testament ook vond, in droge berekeningen en dorre cijfers, in aardrijkskundige namen en begrippen buiten haar geheugen en boven haar bevatting stelde zij geen belang. Zij schiep zich bij elk verhaal een stemming, zooals ze het bij Doornroosje had gedaan, als ze in de ‘Blauwe Kamer’ aan de voeten van Grootmoeder zat te luisteren. Maar bij stemmingen bleef het, bij stemmingen leefde zij, evenals hare Moeder.

De eenzelvige Baron, met zijn nuchtere, zelfzuchtige, liefdelooze levensopvatting, zijn gesloten karakter, zijn onvriendelijk humeur, boezemde Vera meer vrees dan ontzag in. Er werd in zijn tegenwoordigheid heel weinig gesproken. Zelden strekte zich het onderhoud aan tafel verder uit dan over een paar opmerkingen over 't weer. Slechts eenmaal per week vroeg hij Vera naar haar lessen. Dat hij haar eens bij de armen had opgetild en gekust, was een groote bijzonderheid, die hij later nooit weer herhaalde.

Voor Vera was het altijd een genot, met Grootmoeder den stuggen zwijgenden kring te mogen ontvluchten en muziek te maken

[p. 569]

in de ‘Blauwe Kamer.’ Dat onderwijs vond ze plezierig, vooral als de oude haar de volksliedjes leerde, die zij zich van haar schooljaren herinnerde. Vera neuriede ze tot in 't oneindige.

Op een Zondag gebeurde er in de kerk tijdens de godsdienstoefening iets, wat voor Vera vèrstrekkende gevolgen had. Grootmoeder werd door een beroerte overvallen en levenloos naar huis gebracht. Met den dood van de oude was dadelijk alle regelmaat en orde uit het huis van den Baron geweken, waaraan deze zoo gewend en zoo gehecht was.

Vera bleef 't grootste deel van den dag in de sterfkamer. Ze kon Grootmoeder toch niet alleen laten. Wat sterven was, wist ze niet, en vrees voor het marmerbleeke koude gelaat der doode had ze niet. Ze nam bij de kist plaats, streelde haar wangen en zei: ‘Grootmoeder is zoet, Grootmoeder is zoet.’

Eens vond men haar weer op haar oude plaats, met het boek ‘de Sprookjes van Topelius’ op de knieën, waaruit ze Grootmoeder voorlas, omdat, volgens haar zeggen, Grootmoeder het hier zoo vervelend had.

Hoe berooid de geldelijke toestand van den Baron ook was, zijn adellijke trots gebood, dat zijn Moeder met vorstelijke praal begraven werd. De dag der teraardebestelling kwam. Tot nog toe had Vera altijd geloofd, Grootmoeder te zullen behouden. Maar hoe schrikte ze, toen daar mannen kwamen, die het deksel op de kist zetten, het vastschroefden en zich gereedmaakten de kist van de katafalk te nemen en de trap af te dragen. ‘Grootmoeder, mijn Grootmoeder raakt ge niet aan, hoor!’ gilde ze, en straks vulde ze het geheele huis met haar gejammer.

Wat moet er niet in haar hartje hebben omgegaan, de eerstvolgende dagen na de begrafenis! Haar laatste toevlucht, haar speelmakker, haar leermeesteres en haar pleegmoeder had men weggebracht naar het kerkhof. Toen de Baron haar op een morgen bij zich riep, ging ze, hoewel aarzelend en met tranen in de oogen, maar toch met het voornemen haar armen om zijn hals te slaan en zich daar uit te schreien.

Nog voor zij over den drempel van zijn stil en afgezonderd cabinet is gegaan, heeft ze de tranen al gedroogd. Ze wil hem 't niet laten merken, dat ze geschreid heeft, wijl ze weet, hoe weinig hij haar emoties, haar aandoeningen, kortom haar tranen begrijpt. Om haar aan te halen en haar door vaderlijke genegenheid 't gemis aan moederliefde te vergoeden, daarvoor liet hij haar niet komen. Hij wou haar voorstellen - al was 't slechts voor den vorm - een gouvernante te laten komen, die zich met haar onderwijs kon belasten. Vera durfde niet tegen dat voorstel appeleeren. Ze wist, dat haar Vader van schipperen niet wou weten. Ze hield zich hard.

De onderwijzeres, voorzien van de beste aanbevelingen van twee adellijke families, verscheen. 't Was iemand met uitnemende manieren, iets waaraan de Baron meer waarde hechtte dan aan degelijke kennis en tact van onderwijzen. Vera is verlegen bij de eerste kennismaking. Zij beschouwt Juffrouw Stern als een indringster en instinctmatig gevoelt ze, dat zij Grootmoeders vertrek straks gaat ontwijden.

Haar schroom voor de vreemde dame wordt afkeer, als de gouvernante alle laden en vakjes van Grootmoeders kasten en cassettes doorsnuffelt, meubels verplaatst, schilderijen verhangt, klopt en spijkert en zelfs het heiligdom - de ‘Blauwe Kamer’ - op hare wijze stoffeert.

Nog vijandiger wordt Vera haar gezind, als de gouvernante haar die ‘Blauwe Kamer’, het gezellig hoekje met het Japansche kamerschut en den lavendelgeur ontzegt. De Juffrouw zelf nam er haar intrek.

Van de leerboeken, onder Grootmoeder gebruikt, vond maar een enkel genade in haar oogen. Grootmoeders methode en haar Bijbelsche Geschiedenis en haar aardrijkskunde werden eenvoudig bespottelijk gevonden. Vera's hart zwol van verontwaardiging en ze besloot, op alles, wat de Juffrouw vroeg, maar niet meer te antwoorden. In drift dient de gouvernante haar een slag toe, maar zij schreit niet, roept niet om hulp en antwoordt evenmin als te voren. - Haar Vader dwingt haar te gehoorzamen, en zij gehoorzaamt voortaan blindelings, doch, onder één voorwaarde: dat ze na de les in het gezellige hoekje van Grootmoeders ‘Blauwe Kamer’ mag lezen, muziekmaken of luieren. De gouvernante moet verhuizen en Vera leert in dat stille, sprookjesachtige vertrek haar lessen. Daar speelt ze op de oude piano de liedjes, die Grootmoeder haar leerde. Daar ontvlucht ze den dwang en de gevoellooze uitvallen en pijnlijke vernederingen van de gouvernante, daar, in dat geheimzinnige vertrek, dat ze heeft laten

[p. 570]

bemeubelen als vroeger; waar alles - al staat het op de oude plaats - nog geheimzinniger lijkt, nu Grootmoeder er niet meer is.

Eenige jaren verliepen zoo, en Vera werd een groot meisje. De gouvernante vertrok, tot groote blijdschap van Vera, die den wagen ziet afrijden, waarmee de oude John haar naar den trein brengt, doch in 't eerst er niet aan denkt, haar leermeesteres te bedanken, zelfs niet voor den dag komt. Dan echter, als de wagen zacht de parklaan inrijdt, verwijt ze zich haar slecht gedrag. Ze rent de equipage achterna, en met tranen van berouw drukt ze Juffrouw Stern de hand ten afscheid en prevelt eenige woorden van dank.

De Baron nam nu een huishoudster. Deze bejaarde, vriendelijke vrouw ging met Vera om als haar tweede Moeder en babbelde met haar over haar werk, over Grootmoeder en ook over haar eigen mama, terwijl ze samen in de vensterbank van de bovenkamer leunden.

Dan weer kon men haar beiden vinden in de Sprookjesgrot in het park, waar de lindeboomen, vol van het donkergroene mos, het zwaarst en hoogst waren en een geheel bosch van jonge uitloopers onder de oude takken was opgewassen, waar de kamperfoelie vrij kronkelde tot aan de steenen bank, waar de rupsen krioelden tusschen het mos en de krekel in het water, gekruid met dennenaalden, een frisch bad nam. -

Lovisa, de huishoudster, had een merkbaren invloed op Vera's karakter. Vera's neiging tot het phantastische vindt steun bij Lovisa. De rommelkamer op het slot wordt doorzocht en een aantal oude meubels verhuizen onder gestadig overleg met Lovisa naar Vera's kamer.

Ze worden dubbel interessant in Vera's oogen, omdat ze ouderwetsch, wrak, geschonden en dus onbruikbaar zijn; de piano op drie in plaats van op vier beenen, zal straks in ouderdomszwakte moeten wedijveren met die uit de ‘Blauwe Kamer’. Een rocococanapé op twee waggelende voeten strompelt de zoldertrap af. Ze stampt van de eene trede op de andere, gesteund door Vera en Lovisa, die haar in evenwicht moeten houden.

De piano en de stoelen worden allereerst van de ergste kwalen des ouderdoms genezen. Een paar lieve woorden aan 't adres van Lovisa, en eenige ellen glimmend blauw katoen doen wonderen met de oude rocococanapé.

H.H. te S.

(Wordt vervolgd.)