De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

[p. 512]

Brieven uit Parijs. IV.

Het Fransche leger en de wet op tweejarigen diensttijd - Etrennes-drukte - Tooneelnieuws.

‘De dag zal zeker eens komen, dat de Vereenigde Staten van Europa zullen ontstaan, doch op dit oogenblik moet ieder volk de hand aan het gevest van zijn degen houden; anders loopt men de kans vóór den grooten dag verdwenen te zijn.’ Deze woorden schreef de groote Duitsche wijsgeer Kant, nu ruim honderd jaren geleden in zijn ‘Proefschrift over den voortdurenden vrede’ en het scheen wel, of eene hooge macht zijn beweren met de waarheid wilde bestempelen; op dusdanige wijze kan men toch het uitbarsten der bloedige oorlogen, door Bonaparte gevoerd, slechts luttele wijlen later, beschouwen. En zijn wij, in die eeuw tijds werkelijk dichter tot het schoone doel gekomen? Men zou zoo volborstig deze vraag willen beamen, wanneer men zijne blikken naar het Witte Huis te Washington richt, waar president Roosevelt nog zoo kort geleden pogingen in het werk stelde, eene tweede vrede-conferentie op touw te zetten, het antwoord zou eveneens nog toestemmend luiden, wanneer men aan den Haag denkt, waar de moeder van het huidige Amerikaansche bakerkindje, een kort, doch vrijwel armoedig bestaan leed, aan het verdrag van Frankrijk met Italië en de Britsche eilandengroep, aan de vorstelijke bezoeken van Loubet, Edward en Koning Victor Emanuel aan Rome, Londen en Parijs; maar slaat men vervolgens zijne oogen naar het Oosten, waar twee machtige rassen elkander, ten koste van ettelijke menschenlevens de zege betwisten, dan wordt 't ons toch meer dan duidelijk, dat we nog zeer lang op dien model-toestand, welken Kant mogelijk achtte, zullen moeten wachten en in gelatenheid de hand op ons zwaard kunnen laten rusten. Nu, de rust is vaak eene aangename bezigheid, doch in dit geval is 't zoo innig jammer, dat ze zulke formidabele sommen gelds verslindt. 't Is allemaal heel mooi in theorie te beweren, dat die afwachtende houding nu eenmaal een noodzakelijk iets is, dat we zonder leger van het volkerentooneel weggevaagd zullen worden, de schaduwzijde, ieder jaar weer, zooveel millioenen te spendeeren, waarvan we misschien eerst na tien, misschien na honderd jaren, wie weet nooit profijt zullen trekken, is ook niet voor de poes.

Mijne bedoeling is, hier ter plaatse Holland buiten kwestie te laten, doch als Parijsch correspondent, mijne enterhaken eens in de Fransche legervorming te slaan, waaraan nog al 't een en ander blijkt te ontbreken. Ieder volk heeft tegenwoordig zijn leven verzekerd, eene assurantie, die jaarlijks eene flinke beurs met specie vordert en die volkomen geledigd wordt door de instandhouding van een veeleischend leger. Die assurantie is dus de armee, doch evenals men zich bij de verschillende maatschappijen op diverse wijzen kan verzekeren, zoo kan men ook de legerscharen op verschillenden voet organiseeren. Frankrijk's verdediging nu is op zeer kostbare leest geschoeid en waar hare oorlogsbegrooting het fabelachtige getal 1.270 millioen aan francs bereikt, omvat het leger in vredestijd 630.000 weerbare mannen.

Wanneer men deze cijfers gaat vergelijken met die van andere groote mogendheden, dan zal al ras in het oog vallen, welk eene voorname, doch kostbare plaats de republiek inneemt en tevens welk een offer Frankrijk, vooral in verband met hare zeer geringe bevolkingstoename, aan de nationale defensie brengt. Iedere Franschman betaalt per hoofd meer aan belasting dan het meerendeel zijner naburen, b.v. de Duitscher, Rus, Oostenrijker, Italiaan etc., alleen de Engelschman zit nog op zwaarder lasten, maar geniet daarentegen, als de Amerikaan het voorrecht, niet aan een verplichten diensttijd onderworpen te zijn. En het zijn niet alleen de franc-stukken, welke het Fransche volk moet afstaan, doch ook het buitengewoon aantal lotelingen; Rusland, het groote Rusland levert toch ieder jaar 2.810 jonge mannen, het soldatenrijk Duitschland 4.120, maar Frankrijk spant de kroon, met 5.610 manschappen.

Men heeft nu eenmaal in legersterkte, na den oorlog van 1870-71 niet voor Duitschland willen onderdoen. Toen drie jaar na den zoo noodlottigen krijg de Nationale Vergadering de Fransche armee georganiseerd en deze op circa 450.000 man gebracht had, bleven voortaan veranderingen op militair gebied buitengesloten en breidde zich het aantal soldaten trapsgewijs uit. Heden ten dage verschillen de beide legers zeer weinig onderling en mag men hun grootte op 630.000 man schatten. De bevolking echter van het Duitsche Keizerrijk is in die jaren van 40

[p. 513]

tot 57 millioen zielen gestegen, eene toename beslist evenredig aan die van het leger, terwijl Frankrijk sedert 1873 met slechts 2 millioen hare inwoners vermeerderd zag. Daarbij komt nog, dat het sterfte-cijfer in de Fransche gelederen veel sterker is dan in die der naburen en terwijl de laatsten in genoemden termijn het verlies van 30.000 menschenlevens te betreuren hadden, werden door de eersten 100.000 jonge lieden, d.i. drie armee-korpsen op voet van oorlog, grafwaarts gedragen. Men ziet uit dit alles, dat het keizerrijk buitengewoon veel sterker is in het leveren van weerbare mannen dan de republiek, doch dit neemt niet weg, dat Frankrijk met eene gewisse hardnekkigheid steeds al zijne krachten inspande, Duitschland op zijde te blijven. Dit ging echter gemakkelijker in de theorie dan in de praktijk, ja was zelfs in dit laatstgenoemde geval beslist onmogelijk. Onnoodig dan ook te beweren, dat de theoretische cijfers van Marianne's staat nooit bereikt, de compagniën en eskadrons in werkelijkheid slechts armzalige skeletten zijn, waaraan het vleesch ontbreekt; moet men zelfs aan sommige berichten geloof hechten, dan is het garnizoen van verscheidene steden inferieur aan het aantal gegradueerden, met het commando belast. Welk een toestand dus!

Nu zal de wet aangaande algemeenen tweejarigen dienstplicht komen, die, met het oog op bovenstaande droevige feiten, nog al gepruttel en tegenkanting uitlokt. Eene wijdloopige verklaring aangaande dit ontwerp is hier voorzeker niet noodig, de zaak is eenvoudig genoeg. Waar toch de wet van 1872, die alleen die mannen vrijstelde, welke met een welgevulde beurs zich een remplaçant konden koopen, in 1889 in zooverre gewijzigd werd, dat men slechts gedeeltelijke exemptie aan de meest ontwikkelden der lichtingen verzekerde, daar is nu het bekende ontwerp voor de Kamer hangende, dat alle Franschen gelijk stelt, ieder lichamelijk goedgevormd jongeling dwingt het veelkleurig tenue van Mars aan te trekken.

Men zal meenen, dat het inderdaad niet anders mogelijk is bij een volk, dat in zijn devies het woordje ‘égalité’ voert, het is oogenschijnlijk ook eene zeer toe te juichen regeling: ieder soldaat, rijk of arm, ontwikkeld of dom, als de armen en beenen maar degelijk aan den romp geplakt zitten en het hoofd daar tegenwoordig is, waar we nu eenmaal een hoofd verwachten, d.i. tusschen de beide ooren. Doch er is een geduchte spaak in het wiel en die bestaat voornamelijk daarin, dat het ontwerp niets verandert aan de legersterkte in oorlogstijd en de republiek dus op even hooge lasten laat, maar in vrede het aantal opkomende jongelieden met 15 à 20.000 vermindert, hetgeen nog grooter onvolledigheid der garnizoenen ten gevolge zal hebben en de toch reeds zwakke skeletten bijster veel kans van instorten geeft.

Vandaar dat het niemand bevreemden zal, dat men van verschillende zijden op een betere en meer doeltreffende regeling der milítiezaken aandringt. Kan Frankrijk niet tegen het machtige Duitschland op in het leveren van weerbaar volk, laat dan de regeering de meerderheid der naburen erkennen, doch niet zooals de kikvorsch in la Fontaine's fabel deed, zich opblazen, om toch even groot te zijn als de os. Het eind van het liedje zal dan onvermijdelijk luiden:

La chétive pécore s'enfla si bien qu'elle creva!

En waarin wel deze hervormingen bestaan? Ja, ze zijn talrijk! Men wil in de eerste plaats een leger, dat minder op de portemonnaie van het volk loopt, voorts meer evenredig aan de bevolkingstoename georganiseerd is, verbanning van alle nuttelooze aanhangselen, geen oude generaals, verzwakt door hoogen leeftijd, doch jongere krachten als bevelhebbers en ten slotte een armee, die meer verband zal houden met de vaderlandsche instellingen en door dat alles te samen genomen, zeer gunstig zal afsteken bij de versleten, ouderwetsche machine, die nu nog dienst doet. Wat eene moeite dat soldaatje spelen toch al veroorzaakt!

Men begrijpe mij evenwel goed, niet het meerendeel van het Fransche volk eischt dusdanige veranderingen, doch er gaan stemmen op, invloedrijke en deskundige stemmen, die naar 't mij voorkomt, in den loop der jaren, wel van eenigen invloed op de zaak kunnen zijn.

* _* *

In mijn vorigen brief sprak ik van de Etrennes-drukte in de ville lumière en beloofde ik eenige regelen aan dit onderwerp te wijden in mijn volgend epistel. Welaan, dan van wal gestoken! De St. Nicolaas is bij de Franschen ten eenenmaal onbekend; het is een Katholieke feestdag, doch de kinderpret, zooals ze ten onzent bestaat, zal men in de Fransche huishoudens vruchteloos zoeken. Ook Kerstmis gaat hier kalm voorbij:

[p. 514]

wel begeeft de bevolking zich den avond vóór het heilige feest ter kerke en verzamelt men daarna de huisgenooten aan een met spijzen en drank rijkelijk overladen disch, doch het overdadige geschenken uitdeelen, zooals in Duitschland en Groot-Britannië, blijft kalm achterwege. Maar toch heeft de Parijzenaar zijn feest van geven en ontvangen, waarvoor hij weken te voren de portemonnaie vetmest, teneinde dan eenige stonden vóór den grooten dag den dikgevoerden vogel in een der tallooze magazijnen te gaan leegplukken. Dat feest is de Etrennes, het Nieuw-jaar!

Reeds eenige weken voor de jaarsverwisseling was de drukte geweldig, overal zag men de reusachtige reclame-billetten van het Louvre, Printemps, Ménagère, Pygmalion en meerdere aantrekkingspunten voor het jonge volkje, affiches, schreeuwend van kleur, alle zonder onderscheid den Etrennes-man toonend, die met pakken speelgoed beladen, zijne kinderen komt beloonen. In de winkels had men weelderige tentoonstellingen gearrangeerd, verdrong zich het publiek, wedijverend in kooplust, voor de rijkelijk voorziene uitstallingen en ondanks het meer dan slechte weer dier dagen, stonden voor de magazijnen geheele batterijen rijtuigen en automobielen, die de koopers af- en aanvoerden en eenen bijzonderen regelingsdienst zelfs in het leven riepen. De Boulevards, de groote Boulevards, waren van Madeleine tot aan de Place de la Bastille met eene lange haag van nietige kraampjes bezaaid, waar de armen hun hart aan alle mogelijke lekkernijen konden ophalen.

Er heerschte vroolijkheid in die dagen te Parijs, wel geene kermisstemming, doch het overmatig lichtgeflikker onder zacht-wuivend tentjes dak, het geschreeuw der kramers, die hier het nieuwste soort, zich voortbewegend speelgoed door de menschenmenigte lieten kruipen, daar een hevig watertanden in de wijdgeopende monden der toeschouwers deden ontstaan door met ware stentorstem allerlei zoetige en mondstreelende substantiën aan te bevelen, bracht eene levendigheid in de Parijsche hoofdstraten teweeg, die toch gewis aan jolig kermisgewoel herinnerde.

Aan de Etrennes-pret is ook nog een typisch volksbijgeloof verbonden. Vooral onder de arbeidende klasse is men toch innig overtuigd, dat het een mannelijk wezen moet zijn, die de juffersbent het ‘veel heil en zegen’ komt toeroepen, terwijl daarentegen ook de vrouw de eerste moet wezen, die met een klappenden zoen manlief ‘alles-goeds’ in het nu komende jaar wenscht. Ontmoeten twee dames elkaar, voordat haar gelaat in aanraking is gekomen met het ruwe lippenpaar van een anderslachtig creatuur, zoo staat haar ongeluk en jammer te wachten en ook twee mannen, die elkaar krachtig de hand drukken, zonder een zachtere liefkoozing afgewacht te hebben, zullen weinig zonneschijn deze en komende maandenreeks op hun levenspad vinden. Zoo amoureus zelfs zijn dan de dames der Seine-stad, dat ze volgaarne den bakker, slager of melkboer een lieftalligen blik toelonken, om toch met een natten kus op den wang zich een tijdperk vol zaligheid te zien openen. Geloof me, in de woningen van zoodanige bekrompen en tevens guitige zieltjes kan men op den 1^sten Januari, 's morgens heel vroeg, koddige tooneeltjes aanschouwen. Een kusje is geen zonde, wordt er alom gefluisterd, en ze volgen elkaar op als een dozijn zevenklappers. En wanneer dan de onbekende kussebaard van het liefje van enkele seconden afscheid neemt en zij gelukkig met haar voorspoedig jaar hem nog eens nalacht, misschien heeft ze dan geen ongelijk, wanneer ze in jolig terugdenken aan de zooeven gesmaakte delicatesse met Bierbaum's Rieke im Manöver neuriet: ‘Ade, mein Schatz, trara ade, und wenn ich dich nicht wiederseh, es ist doch schön gewesen! Benijdenswaardige onnoozelheid, heilige onschuld!

* _* *

Van de evenementen op theatergebied is zeker de première van Henry Bernstein's ‘Le Bercail’ in de Gymnase de meest belangrijke. Genoemd stuk volgde voor eenige weken het zooveel succes te beurt gevallen werkje van Willy, naar den Friquet-roman van Gyp op. Het publiek heeft ‘le Bercail’ lang niet onwelwillend ontvangen. Kon men trouwens ook anders verwachten, waar toch deze comedie zoo buitengewoon talentvol gespeeld is door de Gymnase-artiesten, met Mad. Le Bargy en M. Tarride aan de spits. Ik vermeen zoo, dat dit de toeschouwers formeel heeft medegesleept, want Bernstein's pennevrucht, alhoewel niet van verdienste ontbloot, mist in de eerste plaats originaliteit en gaat voorts nog al mank aan onwaarschijnlijkheid der behandelde figuren. Ze toont ons de vrouw, welke haren echtgenoot verlaat, om een jong litterator, door wiens werken ze totaal getroubleerd is, op het levenspad te volgen. Wat blijkt evenwel na geruimen tijd? De schrijver is in zijne qualiteiten van auteur beslist onvoldoende, in die van amant niet te genieten. De ontrouwe vrouw, die zich tevens in het milieu, waar de minnaar haar heeft gebracht, niet bijster thuis gevoelt, wordt dit leven meer dan beu en besluit ten slotte voor de tweede maal heen te gaan en ook dezen, eerst vurig aangebedene den rug toe te draaien. Ze gaat nu alleen wonen en wel in de stad, waar

[p. 515]

haar eerste man vertoeft met zijn zoontje en eene oude dienstmaagd. Wat gebeurt valt licht te raden; het kind is oorzaak aan de verzoening en de eerst bedrogen echtgenoot neemt in dankbaarheid zijne vrouw, die hij nog steeds bemint, weder op. Zeer onwaarschijnlijk toch is deze bekeering der ontrouwe, waar zij toch in de voorgaande actes door Bernstein van zeer hoog en driftig, bepaald haatdragend karakter geteekend is, eene wending in het stuk, die verwondering wekt. Dit neemt evenwel niet weg, dat de scène, waarin de moeder haar kind terugvindt en aan het bedje van den kleine geknield hem speelgoed toont en lieve woordjes toefluistert, met eene gewisse charme behandeld is en niet nalaat ontroering te weeg te brengen. Er komen meer van die scènes in voor, die met bepaalde meesterschap geschreven zijn, doch de hoofdfouten vallen daardoor niet weg.

Zooals gezegd, Bernstein's werk, dat ook door de kritiek vrij koud ontvangen is, wordt bijna volmaakt vertolkt; vooral het spel van Mad. Le Bargy is geen spel meer, 't is leven, echt leven en deze hoedanigheid en verder de brillante toiletten, die ook een voorname reden zijn om het op sierlijkheid en élégance zoo verzotte Parijsche publiek gunstig te stemmen, doen mij gelooven, dat de Gymnase het geruimen tijd met de Bercail zal uithouden. Arbeid van blijvende waarde is Bernstein's laatste schepping echter niet.

LEO LAUER.