De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Boekbeschouwing.

Het Kind, door Karin Michaëlis. Uit het Deensch vertaald door M. Stok. (Uitgave van de firma Gebr. Belinfante, 's Gravenhage). 't Kind speelt tegenwoordig een hoofdrol op het gebied van boeken, brochures, en tijdschriften. Wat wordt er in onze dagen al niet geschreven van, over, en ten behoeve van Het Kind! Over kinderverzorging, over

[p. 440]

kinderopvoeding, over kunstzin bij kinderen, over hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling, over alles en nog wat wordt geschreven, rijp en groen, door bevoegden en onbevoegden!

Maar de roman van Het Kind?

Is zij ooit gezegd, goedgezegd, zóó dat gróóte menschen haar voelden en begrepen en bewéénden: de geschiedenis van het lief en leed onzer kinderjaren, onzer éérste smart, onzer éérste kennismaking met de wereld, onzer éérste désillusie, onzer éérste liefdevreugden en éérste liefde-tranen?

- Ik geloof, dat die roman nog geschreven moet worden, ofschoon er zijn die er hun krachten aan beproefden! - Was het niet Couperus, die ons dat meesterlijke schetsje heeft gegeven, van het kind, dat zich ging van kant maken, omdat zijn schoolwerk niet goedgekeurd was? - ‘Overdreven’ zeggen de afgestompte, hardhuidige, gróótemenschen! ‘Kinderleed is zoo erg niet’ Maar ze weten niet wat ze zeggen, omdat zij-zelf géén gevoel bezitten, óók niet bezitten als ‘groote menschen!’ - Kinderleed is 't verschrikkelijkste, 't wanhopigste van alle leed! Omdat het geen troost heeft van vergelijking, van berusting, van met zichzelven redeneeren-kunnen! Kinderleed is zoo absoluut, zoo ontroostbaar! En het verschrikkelijkste is, dat het zoo dikwijls wordt veroorzaakt dóór de groote-menschen, in hun niet-begrijpen en niet-denken! - 't Zijn de groote-menschen die, met hun ruwe wreedheid van zeggen, zoo menige kinderziel voor goed een knak geven, voor altijd verflensen! En daarom begaan m.i. die moeders, die hun kinderen gemakshalve overlaten aan onbekende dienstboden of onbeschaafde gehuurde hulp, een onvergefelijke fout aan de toekomst van diegenen, aan wien zij de zoo groote verantwoording dragen van hen, zonder-eigen-willen of wenschen, in de wereld-hebben-gebracht!

Van Couperus óók is dat allermooiste gedeelte uit zijn ‘Kleine Zielen,’ waar Addie tot de ontdekking komt van de echtscheiding zijner moeder, en van het praatje daardoor in den Haag ontstaan, als zou hij, Addie, niet de werkelijke zoon zijn van van der Welcke! Ik geloof dat kindersmart zelden subliemer is ontvezeld, dan in die bladzijden, waarin Couperus beschrijft den stillen strijd van den knaap met zichzelf, zijn twijfel, zijn niet er over willen spreken, dan eindelijk de uitbarsting tegen den vader, dien hij zóó liefheeft, en van wien hij niet meer zeker is, dat die man is: zijn vader. Dat Addie, óók als zijn twijfel is weggenomen, als hij wéét dat het praatje op laster berust, nochtans iets verloren heeft van zijn kindergeluk, iets dat niemand hem vermag wéér te geven, dat heeft Couperus zeldzaam-gevoelig uitgebeeld! Het is de eerste ruwe aanraking met het gemeene in de wereld, het eerste begrijpen van de feilbaarheid zijner moeder, en van haar zonde aan haar eersten man, waardoor dit kind voortaan geworden is, van een argeloos, gelukkig-onwetende, een vroegrijpe, inééns volwassene, die heeft geleden, met bewustheid geleden!

En zelfs Borel, die m.i. in ‘Het Jongetje’ een misselijk product teekende van het overprikkelde, te vroegrijpe geslachtsleven, Borel, wiens Paul een kind is zóó weerzinwekkend-ziekelijk en onnatuurlijk pervers, als er gelukkig maar héél-weinige ‘jongetjes’ rondloopen, zelfs Borel gaf in dit boek een páár héélmooie bladzijden, in de teekening van het kostschool-leven, en van hetgeen Paul dáár leert en verneemt van andere jongens, en van zijn leeraar! In verband met het onverkwikkelijk-zinnelijke, en op ‘beentjes’ en ‘wangetjes’ en ‘boezempjes’ beluste van den quasi-onschuldigen Paul, kan men welis-waar moeilijk aannemen, dat hij inderdaad zóó onwetend en zoo rein is, als Borel hem ons wil vóórstellen! Maar dit doet niet af aan de wáárde der bladzijden-zelven. De pijn, die het kind lijdt, als hij hóórt, ziet, begrijpt, de pijn van het aldus leeren-begrijpen van nooit-vermoede gemeenheden en platheden, die pijn is met groot talent ontleed en weergegeven! Als gehéél genomen echter is een kind, als ‘Het Jongetje’ van Borel, veel meer een uiting van onreinheid in het kinderleven, dan eene van poëzie en onschuld! Nergens vond ik dit denkbeeld kernachtiger en korter uitgedrukt, dan in het spotrijm waarmede De Ware Jacob geeselt de uitgave van Borel's ‘Levenshonger,’ (waarin hij zich zoo geheel-anders in-ééns vertoont, en zijn reinheidsgedoe plotseling aan den kapstok hangt:)

(Paul, ‘het Jongetje,’ spreekt:)

‘Al was ik toen véél jonger,
Ik leed aan:... Levenshonger.’
- - - - - - - - - -

Maar beter, vollediger, en toch beknopternog dan Couperus, heeft de Deensche schrijfster Karin Michaëlis de zielsgeschiedenis van het kind saamgevat, in haar dun, slechts luttele bladzijden tellend boekje. Want terwijl Couperus slechts enkele trekken uit

[p. 441]

de levensgeschiedenis van Addie uitbeeldt, tusschen de véle bladzijden door die handelen over gehéél andere menschen en andere gebeurtenissen, houdt zijn Deensche collega zich strikt aan haar hoogst-eenvoudig gegeven: de intieme lijdensgeschiedenis van een oogenschijnlijk héél vroolijk, heel gelukkig meisje, wier kort bestaan verduisterd werd door een van niemand vermoed, zwáárdrukkend leed; leed om haar ouders, om haar vriendschap, zelfs om haar liefde; al begrijpt zij blijkbaar dit gevoel zelve niet duidelijk, en heeft zij er, in haar onschuld, nog niet dien naam voor.

Andrea, dit is de naam van ‘Het Kind’ waarover de Deensche auteur schrijft, moet sterven! Zij ligt op haar ziek- en doodbed, en voelt daarbij de taak, haar ouders, wier éénige troost zij is, in hun niet-gelukkig huwelijksleven zooveel mogelijk op te beuren, te vertroosten, de scheiding licht te maken! Aandoenlijk is vooral dat oogenblik, waarop zij haar vader en haar moeder wil vereenigen, wil overhalen elkaar voortaan gezelschap te houden in één kamer, als zij er niet meer zijn zal. ‘Moeder zal het zoo eenzaam hebben, als háár ledikantje leeg is!’ - ‘Waarom zou vader dan niet weer in dezelfde kamer met haar gaan slapen?’ Aandoenlijk vóóral noem ik deze bladzijden, omdat Andrea -, zooals dat met kinderen-alléén, die véél leed zagen, dikwijls 't geval is, - in zich veréénigt een groote mate van naïeveteit en kinderlijkheid met een sterke dosis vroegwijsheid en levensrijpheid! - Intusschen is het niet zoozeer het ziek- en sterfbed zelf van Andrea, waardoor het boekje zoo pakt, als wel het latere Dagboek, dat verklaart het karakter van het kind! Dit Dagboek, dat als een aanhangsel is toegevoegd aan het boekje, maar de meeste plaats erin inneemt, wordt door de moeder gevonden, na haar, Andrea's, dood. Wel staat er buitenop geschreven: ‘Ongeopend verbranden’, maar toch leest de moeder gretig de woorden, die haar kind schreef. - En dáárin leest zij 't geheime lijden en leven van dat oogenschijnlijk-vroolijke, zorgelooze kleinemeisje! Andrea's ouders zijn niet gelukkig samen. Zij houden echter, ieder voor zich, hartstochtelijk véél van hun dochtertje! En zoo is het gekomen, dat deze zich te dieperongelukkig voelt, omdat zij er nacht en dag over peinst, hoe die twee tot elkaar te brengen, en waarom zij van elkaar vervreemdden! Tot welke kinderlijke misverstanden dit aanleiding geeft, wordt geteekend in een stukje dagboek, waarin Andrea wanhopig is om 't geen zij haar vader tot haar moeder heeft hooren dreigen: van naar een andere vrouw te zullen gaan! In verband met haar vroegwijsheid begrijpt zij genoeg, om een wanhopige minachting te koesteren voor ‘de mannen’, en een even wanhopig medelijden met haar moeder, nu zij tot de erkentenis komt, dat óók haar vader, haar hooggeschatte vader, tot zóó iets in staat is! Wèl ontdekt zij later, dat hij zijn bedreiging niet meende, en dat ze hem dus haar liefde kan blijven geven, maar het verdriet van haar arme, jonge kinderziel, het intense verdriet, dat ze in die twijfelsdagen heeft dóórgemaakt, rijpte haar en verouderde haar;... evenals het Addie ging in den roman van Couperus! Ook haar vriendschap tot een mooi, zinnelijk meisje, wier natuur haar aantrekt, en die zij maar half begrijpt, (zoodat zij óók niet begrijpt wáárom andere menschen niet van die vriendin houden,) haar warm, eerlijk voelen voor die vriendin, is subliem van teekening! En wel 't allerfijnste hierin is zeker de ontwakende liefde tot haar jongen oom, een liefde waarvan zijzelve den naam niet vermoedt, maar die oorzaak is van een gloeiende ijverzucht, wanneer de mooie, zinnelijke vriendin haar voornemen uitspreekt, óók dézen man te willen veroveren, en onder háár invloed te zullen brengen! Karin Michaëlis laat in het Dagboek magnifique uitkomen, hoe ècht-vrouwlijk-jaloersch de arme Andrea nu wordt, zonder dat zij, in haar naïeveteit, begrijpt wáárom zij zóó boos en jaloersch is! Deze vriendschap en deze liefde, die met elkaar in botsing zijn gekomen, maar zonder dat zij zelve de oorzaken begrijpt, zij houden haar voortdurend bezig in haar dagboek, en op haar ziekbed, als zij haar moeder boodschappen opdraagt voor het vriendinnetje, van wie zij, ondanks de twist, toch zoo eerlijk houdt! Maar er is nog iets anders wat haar vervult tot op haar doodsbed! Telkens en telkens weer heeft ze haar vader gevraagd, haar toch gauw, nog vóór haar dood, ‘de Deensche letters’, (die door ouderwetsche menschen gebruikt worden in plaats van de Latijnsche,) te willen aanleeren! Haar vader begrijpt niet wáártoe die vraag diende. En zij was te zwak en te stervend om haar begeerte nog te kunnen inwilligen! Zoo gaat ze dus heen, zonder ‘de Deensche letters’ te kennen. En haar Dagboek geeft dan de droeve oplossing van dien zoo vreemden wensch. Hoe zéér de ongelukkige verhouding harer ouders haar martelt en bezighoudt, blijkt uit bijna iedere bladzijde ervan. Ten slotte besluit zij te

[p. 442]

schrijven aan haar heel-oude, en verafwonende grootmoeder, om inlichtingen over die zaak. In spanning wacht ze het antwoord. Het komt.... in Deensche letters geschreven. Onderaan staat, in het p.s. ‘Ik hoop dat je mijn Deensche letters lezen kunt. Ik kan de Latijnsche maar niet vatten.’ De brief ligt in het Dagboek, waarin zij, Andrea, dien nederlegde gedurende haar ziekte, telkens vervuld met de vergeefsche hoop, dat zij nog genoeg herstellen zal, om dien schat te kunnen ontcijferen. Ach, er staat heusch niet zóóveel bijzonders in: de héél-gewone geschiedenis van zoo menig ongelukkig huwelijk; van den kant van den man niet-genoeg liefde, van dien der vrouw niet-genoeg takt en geduld! En het onschuldig slachtoffer daarvan: Het Kind! Want dat is de les, die het boekje van Karin Michaëlis leert: het diepbeklagenswaardige van kinderleven, als de ouders niet verstaan elkáár lief te hebben! Ook al zijn zij voor hun kind nog zoo teeder en liefdevol, het bestaan van het arme wezen is verwoest dóór die in huis heerschende tweedracht! Hoe tintelen sommige bladzijden van het Dagboek van kinderlijke invallen, guitigheden, grappen! En dan, inééns weer, kijkt er doorheen allerlei half-begrepen, half-vermoede levensernst, allerlei voor kinderhersenen veel te wreede waarheid, soms grenzend aan cynisme! Ja, ik geloof wel, dat zóó is de kinderziel, althans die van het diep-gevoelige, véél-denkende, en véél-liefhebbende kind: één mengeling van echt-jonge, echt-vroolijke, van levens-lust-opbruisende invallen, en van ontwakende, halfbegrepen, en daardoor te zwaarder drukkende groote-menschen gevoelens, van liefde, vriendschap, haat, wereldleed! - Daarom zit de zéér reëele letterkundige waarde van dit boekje ook niet in den vorm of in den stijl, maar in de ontwikkeling van het gegeven, de uiterlijke en innerlijke geschiedenis dezer kinderziel! Het Dagboek is een meesterstukje van ziels-analyse. Het is zoo dóór en dóór geschreven door een kind; en tegelijk is het zóó diep-treurig, dat men erom zou willen wéénen; weenen niet alleen om Andrea's geschiedenis, maar om het diep-treurige van gevoelig-kind-zijn, dat zoo dikwijls verbergt achter groote vroolijkheids-buien uren van gedrukt-worden door onbegrepen, op-zich-voelend-aanstormen levensleed, waarvan het zich bewust is, dat de jonge schouders het niet kunnen dragen, en toch zullen moeten dragen..

Voor ik eindig moet mij nog een aanklacht van 't hart tegen de vertaalster, op wier goed-hollandsch ik niets wensch af te dingen, maar die het kind, Andrea, steeds tegen haar moeder laat zeggen: ‘Kippetje!’ Zoo iets leelijks kan er niet door! Ik vooronderstel, dat het overeenkomstige Deensche woord een geheel andere beteekenis heeft, zoodat men in 't Deensch dit liefdesnaampje, dat ten onzent héél vulgair-belachelijk klinkt, misschien wèl gebruikt! Hoe dit zij, de vertaalster had in elk geval in onze taal een woord moeten kiezen, dat aangenaam en liefelijk klinkt, in plaats van dat even ongebruikelijke, als ruw-familiaar-aandoende: ‘Kippetje!’ Het doet denken aan de bekende ‘Gedroogde Kruiden’ van Frits Reuter, wiens onsterfelijke Pomuchelskopp zijn alles-behalve beminnelijke wederhelft steeds aanspreekt met ‘Kippetje.’ Behalve in dat verhaal - en dáár is 't woord op zijn plaats, - heb ik 't woord, ‘Kippetje’ tegen een vrouw en moeder nog nooit gehoord. En het klinkt van de lippen dezer stervende Andrea, tegen haar liefdevolle en bedroefde moeder, volstrekt niet vertrouwlijk of teeder, maar veeleer ruw en brutaal en bijdehand en onhebbelijk! Ik hóóp dat dit boekje een herdruk beleeft, en dat het woord ‘Kippetje’ dan zal worden vervangen door iets lieflijkers.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.