De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

De ‘Wereld’ en de ‘Zondag.’ Brief van Marie Corelli in ‘the London’ van Oktober 1904.

Volgens de laatst uitgesproken meeningen van beide èn Christelijke èn niet Christelijke geestelijken, schijnt het dat ‘de Wereld’ der 20^ste eeuw het niet eens is met den Zondag. Zij houdt den 7^den dag niet meer ‘heilig’. Zij wil niet naar de kerk gaan. Zij weigert te luisteren naar vervelende preken uitgesproken door vervelende predikers. Zij spreekt open haar algemeenen afkeer uit over de collecteer-schaal. Zij leest hare nieuwste boeken en maandschriften, en zegt: de Sabbath is eene Joodsche instelling. En hoewel de Joodsche geest mijn geheele zijn en wezen beheerscht, en hoewel ik geld leen van den Jood als het mij geschikt voorkomt, is er geen reden waarom ik de Joodsche kerkgebruiken zou volgen. Het Nieuwe Testament dringt nergens aan op de noodzakelijkheid den zevenden dag heilig te houden. Integendeel, het zegt ons dat ‘de Sabbath was gemaakt voor den mensch, niet de mensch voor den Sabbath’.

Dit is zeker waar. Het is een moeilijk te overkomen punt. En niettegenstaande het feit dat de opperste leiders der regeering nauwgezet het voorbeeld stellen aan al hun onderdanen minstens eenmaal op den Zondag den Heiligen dienst bij te wonen, is juist dit voorbeeld van het Koninklijk Hof datgene, dat de wereld kalm met een glimlach op zijde zet. En niettegenstaande de voortdurende, werkzame productie van keurig gedrukte Gebedenboeken, fraai gebonden in ivoor, zilver, marokijn-leder en zijden fluweel, ziet men de tegenwoordige ‘Wereld’ niet dikwijls met deze kleine symbolen van vroomheid in hare met ringen en armbanden behangen handen. Zij verkiest een spel kaarten. Hare ooren zijn meer gestemd voor het sissende geluid van den motor dan voor het plechtig geluid van heilig psalmgezang; en de stof der groote wegen, vermengd met den benzinestank van de nieuwste en snelste automobiel, biedt hare neusgaten een dankbaarder geur aan dan de geur van maagdelijke leliën op het altaar der eeredienst.

Autres temps, autres moeurs! Menschen die in niets gelooven hebben geene behoefte aan gebed. Een sociale ‘groep’, die alles voor zichzelf grijpt wat hij kan zonder dank aan God of duivel, wordt niet tot loven bewogen. Geniet van het leven zoolang gij kunt. Dat is het motto en het wachtwoord van de ‘Wereld’ van heden en ná dat leven te hebben genoten wat dan? Après nous le déluge! En zooals voorheen geschiedde en steeds wéer zal gebeuren, algemeene ondergang, verstijving er door.

Er is zeker veel te betreuren en te beklagen in het gebrek aan ernstige gedachten, het verwaarloozen van vroomheid en de verminderde eerbied voor heilige dingen die, te zamen genomen, een geest vormen in ons moderne leven van verharde onverschilligheid, die het toekomstig geslacht geheel zal ontzenuwen. Het is een geest die trapsgewijze de sociale gemeenschap van denkende, voelende, redelijk menschelijke wezens verandert in een troep, springende kangoeroes, wier grootste belang zich schijnt te bepalen in het over elkanders rug springen, of op hun hurken zitten, dwaas grijnzende, en hun voorpooten naar elkaar toezwaaiende met kluchtige gebaren van dierlijk vermaak. Zij gaan als het ware nooit een stap verder. Zij doen niets nuttigs.

Zij zijn vroolijk, verveeld, opgewonden of boos (naar hun verschillende kangoeroe-naturen) als de een wat hooger springt dan de ander, of zijn pooten wat aantrekkelijker zwaait; doch hunne gevoelens zijn van even voorbijgaanden aard als hunne hartstochten. Er is niets uit hen te krijgen dan het springen en het pootzwaaien. Tegelijkertijd is het bizonder twijfelachtig of het Zondags naar de kerk gaan hem goed zou doen, of hem terugbrengen tot een menschelijker staat. De dingen zijn te ver gegaan - de metamorphose is al bijna voltooid. De eene dag is gelijk aan den anderen bij de moderne ‘Wereld’ kangoeroe. Alle dagen zijn goed voor zijn of haar sprongen en grimassen. Maar zal er geen ‘Aanbidding’ zijn? Wat zou een kangoeroe aanbidden? Geen ‘rust’? Waarom zou een kangoeroe rusten? Luisteren naar de preek van Rever, Mr. Scoulcure, en leeren hoe goed te zijn!’ Na, ah! Men kan het beest hooren schreeuwen en zien wegrennen bij het denkbeeld alleen dat hij of zij een buiteling zal maken!

De verwaarloozing van het Zondagnàleven der ‘Wereld’ in deze eerste dagen der nieuwe eeuw is het gevolg van menig ding en hier-

[p. 292]

onder voornamelijk de ongeschiktheid der geestelijkheid interest in te boezemen aan haar hoorders of de aandacht van het algemeen publiek op zich te vestigen. Het is ongelukkig dat dit zoo is maar het is nièt anders. De leiders van den godsdienst verzuimen de vraagstukken van den dag te grijpen. Zij vergeten de uitvindingen dezer eeuw, of willen die vergeten. Toch konden in deze, eindelooze stof tot onderwerpen gevonden worden voor de goddelijkste argumenten. Godsdienst en wetenschap, breed opgevat, zijn niet zoo tegenstrijdig. Aan de vrome en diepzinnig vlijtige geest zijn de waarheden der godsdienst geopenbaard in de wonderen der wetenschap. Maar dit is wat de geestelijkheid stijfhoofdig schijnt te missen in al hun leeren en preeken. Neem, bij voorbeeld, de tekst: ‘in mijns Vader's huis zijn vele woningen.’ Welk een verheven redevoering kon hierop gemaakt worden van eenige van de meest verheven waarheden der wetenschap! - over de machten des hemels, over de lichtstroomen, over den prachtigen loop der sterren, over de volheid en glorie van onnoemelijke zonnesystemen, allen ondersteund en geleid door dezelfde verstandige kracht die ook het lot der menschen ondersteunt en leidt! Ongelukkig voor de wereld in het algemeen en voor de kerken in 't bizonder, herinneren de predikers, die teksten uit de schrift kiezen om daaruit nuttige lessen te trekken die heilzaam zullen zijn voor hunne gemeenten, niet altijd de symbolistische of allegorische wijze in welke oorspronkelijk zulke teksten gesproken of geschreven werden. Voor vele van hen is de ‘letterlijke’ beteekenis alleen duidelijk en zien zij in de ‘vele woningen’ slechts een beroemde Park Lane of Piccadilly, versierd met rijen van fraaie alledaagsche woonhuizen, gebouwd van zuiver goud. Hun begrippen van het ‘Vader's huis’ zijn droevig bekrompen. Zij kunnen het stoffelijke niet van het geestelijke afschudden, noch zichzelf genoeg vergeten om te begrijpen of zich in te werken in het sprakeloos smeeken van elk menschelijk wezen om hulp, genegenheid, liefde - zekerheid in zijne Godsbegrippen, die zekerheid die niet in botsing zal komen met de uitspraken van het gezond verstand. Want gezond verstand is even goed eene gave Gods als de spraak, en iemands verstandelijke neigingen te dooden, om zooals sommige dwepers zouden aanraden, God meer geheel te dienen, is de groote godslastering. De eigenzinnige weigering om een groote gave te gebruiken beleedigt den Gever alleen.

Het is als het ware het hardnekkig weigeren de vertakkingen van den grooten boom van het Christendom te zien in vormen, die niet nauw of bekrompen zijn, maar wijd en vèr reikend, dat de geestelijkheid in hooge mate veel verloren heeft, dat zij had moeten bebehouden.

De ‘Wereld’ heeft haar houvast losgelaten. De ‘Wereld’ ziet zelve dat te veel geestelijken òf schreeuwend òf schroomvallig zijn. Eenigen van hen zijn grootsprekers; anderen kruipers. Sommigen zijn zacht voor de rijken en hard voor de armen. Anderen wijden zich geheel aan de armen en verwaarloozen de rijken, die evenveel en misschien nog meer ‘zielverzorging’ noodig hebben als de armste Lazarus die immer in het stof lag op 's levens weg. Geen van hen schijnt in staat te strijden met de groote donkere golf van ontrouw en atheïsme, die steelsgewijze over de moderne wereld heenstrijkt, doch menig zoekende ziel verzwelgende, heentrekkende naar de diepte van zelfmoord en wanhoop. En de wereld, uitmakende dat het noch stichtelijk noch onderhoudend is Zondags naar de kerk te gaan, blijft weg en maakt een ander gebruik van den Zondag. Het komt er niet op aan wat deze gebruiken zijn, als ze maar amusant zijn. Het ouderwetsche begrip van een ‘rustdag’ of van een ‘goeden’ Zondag kan aan kant gezet worden met de kerk en den predikant; de eenige wenschelijke reden van bestaan is ‘niet verveeld te worden.’ Het spooksel van verveling sluipt overal binnen, als Banquo's geest op Macbeth's feest. Dit vreeselijk monster in bedwang te houden en te vernietigen is het voornaamste doel en einde van alle sociale kangoeroes. De Zondagsheiliging hield vroeger dit monster in 't leven doch bij onzen vooruitgang in zeden en gewoonten, nous avons changé tout cela! En de ‘Wereld’ brengt nu zijne Zondagen op eene wijze door, die, als de overgrootmoeder van Victoria's jaartelling haar doen en laten zien kon, de oude deugdzame dame zoo schokken zoude, dat zij er naar hunkeren zou die menschen te geeselen en voor jaren op water en brood in een kamer op te sluiten. En het is buiten twijfel dat zulk een heilzaam régime veel goed zou doen.

Voor het nu belangrijk tijdperk in Engeland's geschiedenis schijnt bij de ‘Upper Ten’ de Zondag herzien te zijn als de groote

[p. 293]

‘bridge’ dag. Het is de mode - de laatste mode - ‘bridge’ te spelen iederen Zondag, waar en wanneer maar mogelijk. Gedurende de laatste Londensche ‘season’ heeft de Theems gediend als eene schilderachtige omgeving voor vele van deze vermaken op den zevenden dag. Kleine speelpartijen zijn geörganiseerd ‘up the river’ en huizen zijn van zaterdag tot maandag gehuurd door bekende dames van de demi-monde, die begeerig waren jongelieden aftezetten in de zoete afzondering van haar landhuisjes aan den oever van den stroom, een eerzucht die geheel verwezenlijkt werd in de uitkomsten van Zondags ‘bridge’ te spelen van s'middags tot middernacht. In een zekere militaire kring, niet ver van Londen, kon het spelen op den Zondag tot aanmerkingen aanleiding geven. Doch het is natuurlijk in het geheim voortgezet, maar vertel het niet in Gath! - daar is eene officiersvrouw - er zijn zoovele officiersvrouwen! - maar deze eene in 't bizonder brengt mij op de verwaandheid den onsterfelijken Dichter aldus te parodieeren:

‘An officer's wife had play-cards in her lap -
And dealt and dealt. ‘What Tricks!’ quoth I!
‘They're tricks, you bet!’ the smiling cheat replied -
‘My husband is on ‘duty’ gone,
And ‘green’ young subalterns are all my game,
And till they're drained of gold and silver, Too,
I'll do, I'll do, I'll do!

En zij doet zoo. Zij heeft den weg gevonden dat deze groene, jonge officiertjes haar rekeningen betalen en zichzelf ruïneeren. Het is een door en door ‘up to date’ wijze van Zondag doorbrengen. De in de landhuizen in 't laatst der week gegeven partijtjes waren dit jaar alle ‘bridge’ partijen. Zij waren met zorg uitgekozen en op 't voornaamste was achtgegeven. Het ‘spel’ begon gewoonlijk zaterdagavond en duurde den ganschen zondag tot middernacht. Een dame, bekend om hare zinnelooze passie voor 't spelen, nam les in het bedriegen bij het ‘bridge’ spelen, eer zij zich bij hare vrienden op 't land aansloot. Haar beurs was altijd 500 pond zwaarder als zij wegging, doch van die 500 p. had zij 150 pond gewonnen van een dwaas jong meisje van 18 jaar, bekend als de dochter van een rijk doch streng vader. Toen men het arme kind hare groote verliezen meedeelde was zij bevreesd naar huis te gaan. Daarom kocht zij laudanum voor kiespijn en trachtte zich te vergiftigen. Gelukkig werd zij gered eer het te laat was en betaalde de Spartaansche ‘pa’ het geld, dat zij met haar spelen verloren had, dankbaar met tranen van vreugde in zijn oogen, als een losgeld aan den Dood. Doch zij mocht nimmer meer dat ‘speelhuis’ bezoeken, waar zij zoo onbarmhartig afgezet was. En als we bedenken hoe gaarne de ‘Wereld’ snoeft op hare kleine liefdadigheden, haar bazaars en zorgvuldig berekende aalmoezen, mogen we ons misschien verwonderen of, onder de lijst van goede en edele daden, waarvoor zij zich bekwaam achten, zij zich wilden verzetten tegen ‘bridge’ en speelpartijen en die voor altijd onfatsoenlijk en van ‘slechten toon’ verklaren.

Dit zou ware liefdadigheid zijn en meer goeds uitwerken dan geregeld kerkbezoek. Want er is geen twijfel aan dat zeer algemeen sympathie wordt betoond aan menschen, die vinden dat kerkgang een lastige bezigheid is. Het is niet alsof hen daar iets wonder-bezielends of opbeurends wordt geleerd. Zij hebben zelfs zelden de voldoening den dienst behoorlijk te hooren lezen. De meerderheid van de geestelijken missen alle welsprekendheid. Zij lezen de schoonste gedeelten van de Schrift op de dreunerige wijze voor van een klerk, die de items van een rekening omstandig opleest. Het is een eentonige manier en maakt slaperig; doch dit is haar eenigste aanbeveling. Als er geen ‘bridge’ gespeeld wordt bestaat de Zondag's nàleving der ‘Wereld’ in motor rijden. Ze vliegen en sissen overal door, maken oneindig veel stof, ruiken afschuwelijk en zien er leelijker uit dan de ergste duivels in Dante's ‘Hel.’

Schoonheid gaat zeker naar de maan in een motor. De leelijke maskers, brillen en kappen, die het costuum der vrouwen uitmaken in een automobiel, zijn genoeg de meest geloovigen af te brengen van de eeuwige aantrekkingskracht van het schoone geslacht, terwijl het meerendeel der mannen er uitziet als stokers van beroep of als machinisten. Toch moest geene vrouw zich aantrekken of andere vrouwen er leelijk willen uitzien; terwijl mannen natuurlijk altijd mannen blijven en de ‘heeren der Schepping,’ hetzij vuil of schoon. En niemand moest opkomen tegen de ‘motorwoede’ als men ziet hoe ze vele onnutte menschen uit iemands onmiddelijke nabijheid neemt en

[p. 294]

hen wijd en zijd verstrooit over de oppervlakte der aarde. De ‘Wereld’ gebruikt den Zondag als een bepaalden dag voor deze verstrooiing en misschien doet het geen groot kwaad.

Ze krijgt versche lucht, die ze noodig heeft; ze neemt het er goed van dat, in hare koortsige jacht van snel leven om spoediger te sterven, er bijbehoort; en het doet ze menschen en plaatsen zien die zij vroeger nooit zag, als mooie plekjes en ouderwetsche herbergen aan den weg, en landelijk volk, dat haar met ongeveinsd genoegen aanstaart en zich verwondert waar de wereld al toe komt. Mogelijk leert zij meer bij een automobielrit door het hartje van het landelijk Engeland dan menige preek in kerk haar leeren kan. Het eenige, dat men zou willen influisteren is, dat bij het op deze wijze doorbrengen van den Zondag, de ‘Wereld’ de Zondagen behoorde te respecteeren van hen die nog verkiezen den zevenden dag als een rustdag te behouden. Nette automobielisten konden vermijden zorgeloos in volle vaart te vliegen door groepen van landslieden, die vreedzaam hun weg naar en van de kerk gaan. Zij konden hun vaart minderen. Zij konden bedachtzaam acht geven op de kleine kinderen, die onbewaakt spelen in vele dorpstraten. Zij konden eenige achting hebben voor den onzekeren gang van zwakke en oude menschen, die mogelijk blind of doof zijn en die noch de motor zien, noch het waarschuwende geblaas op een wanluidenden hoorn hooren. In 't kort het zou de ‘Wereld’ niet benadeelen als zij de Zondagen meer dacht aan anderen dan aan zich zelve. Want de meerderheid van het Britsche volk, de menschen die Groot-Britanniers zijn, zijn nog getrouw aan de heilige en gezegende instelling van een ‘rustdag’, al is het geen dag van preeken. Voor duizenden en duizenden werkende mannen en vrouwen is de Zondag nog een ware dag des Heeren en wij mogen er God voor danken! Neen, nog meer; we moesten ons best doen die zoo ‘heilig’ mogelijk te houden, is het al niet door preeken aan te hooren, ten minste door een pauze te nemen in onze wereldsche belangen en het raderwerk te laten stilstaan om bij ons zelve na te denken hoe en waarom wij werken. De Zondag is een dag, dat wij aan de natuur vragen moesten tot ons te spreken en ons zulke dingen te leeren, die alleen in stilte en eenzaamheid te verstaan zijn - als het boek met gedichten, de schoone idylle in proza of de mooie roman ons gezelschap houden, zomer's onder de boomen of 's winters bij een helder vuur - en als het ware voor een oogenblik mochten stilstaan en adem scheppen voor het begin van een nieuwe week, onze krachten schragende alles tegemoet te zien wat die week voor ons in uitzicht heeft, hetzij vreugde of smart.

Weinige natiën zien den Zondag echter in dit licht. Op het vasteland is hij sinds lang een dag van beuzelachtig vermaak geweest en ik weet niet wat hij in Amerika is. Maar de Britsche Zondag, afgezien van den spot en toespelingen op hem gestapeld door geestige mannen en hekeldichters van dezen tijd en van vroegere jaren, was een streng en geestelijk zaligmakende kracht in het nationaal bestaan. Diners met een strijkorkest achter tafel, en een Parijsche zanger van het Café-chantant om het gezelschap daarna te onderhouden, waren voorheen des zondags in Engeland onbekende, dingen. Doch zulke ‘Sabbath’-vermaken zijn nu zeer gewoon. De particuliere huizen doen de publieke restaurants ná - des te meer jammer. Toch hoewel de Zondag van de ‘Wereld’ ontaard is in een speel- of drinkdag of van ‘tuf tuf’ door Groot-Brittanië, is het goed er aan te denken dat de ‘Wereld’ op zichzelf zoo beperkt is als zijnde slechts een klein waterblaasje op 's levens wateren - dat schuimend en spattend naar boven komt als het ware, om alleen afgeschuimd en terzijde geworpen te worden in een ernstige nationale crisis.

Het volk is het levende bloed van de natie en voor hem blijft de Zondag nog een ‘rustdag’, hoewel misschien niet meer als vroeger een dag van godsdienst. En dat het niet meer een dag van godsdienst is, is de schuld van vele predikers die in hun roeping dwalen. Zij hebben hun invloed verloren. Er is geen reden hoegenaamd die te behoeven te verliezen behalve die, die in henzelven ligt. Er is geen afneming van uitvloeiende waarheden uit de bronnen van Heilige aanwijzingen, doch eerder eene vermeerdering. De wonderen van het heelal zijn in alle richtingen door den schepper aan zijne schepselen geopenbaard. Alles kan de Godsdienaar zeggen. Doch hoe weinig wordt gezegd! ‘Hoedt mijne schapen!’ was Jezus' bevel. Doch de schapen hebben al de oude wegen van gedachten afgegeten tot op den kalen grond en de krachtelooze schaapherders weten niet waar ze heen te leiden, hoewel

[p. 295]

God's bevel even gebiedend is als altijd. Zoo heeft de hongerige kudde met alle beschermende overleveringen gebroken en kiest in wanorde het hazenpad, zoekende naar frissche velden en nieuw gras. De wereld is zeker te berispen voor zijn losse wijze van denken over godsdienst en godsdienstige voorschriften; doch bij al haar fouten is zij niet zoo laakbaar als die predikers van het Christelijk geloof, wier gemis aan oplettendheid voor hare nooden en behoeften haar brengen tot de hemelverachting, de Godsverzaking, het hartzeer, de levensmoeheid en het altijd onvoldane ding dat zij is.

De Zondag van de ‘Wereld’ is eenvoudig een weerspiegeling van 's werelds eigen onmiddellijken aard - de aard den tijd tegen elken prijs te dooden, zelfs met verlies van eigen eer, uit gebrek van iets beters te doen te hebben!

MARIE CORELLI.