De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

III. Aan de Redactrice der Holl: Lelie.

Zeer geachte Freule Lohman.

Overtuigd dat wij beiden strijdsters zijn voor de belangen der vróúw en ons zelf eerlijk geven in boeken en geschriften, vergunt U me zeker wel het volgende op te merken.

Reeds meermalen hinderde het mij een beetje dat de Lelie zoo fel te keer ging tegen de vrouwen zelf, en de heeren der schepping als de ongelukzalige slachtoffers daarvan beschouwde, terwijl er alstublieft toch zooveel gevallen zijn, dat het egoisme van den man de vrouw ten gronde richt.

Steeds verwijt U de moeder dat zij uitloopt, en nuttigheden of pretjes najaagt, maar denkt U wel eens over den man die alles van het leven geniet en vrouwlief maar laat tobben en sloven? Leeft er niet in vele gezinnen de echtgenoot maar als een heer op los, terwijl de echtgenoote dikwijls geen fatsoenlijke japon van hem kan machtig worden? En zich afbeult met zijn kinders.

Hoeveel edele mannen zijn niet getrouwd à la Turk en onderhouden eenige sultanes ten koste der wettige vrouw? En doen dat met zeer veel waanwijsheid en eigengerechtigheid.

Hoeveel edele vaders, ik zou u voorbeelden kunnen noemen, die niet de erfenissen hunner onmondige kinderen gebruikten om aan hun losbandige neigingen te kunnen voldoen. Hoeveel mannen kletsen er niet als oude wijven èn erger? Hoeveel mannen hechten niet aan beuzelingen met de angstvalligheid van vrouwen?

Hoeveel mannen zijn niet voor hun familie een sta-in-den-weg en teren niet op kosten van de werkende leden dezer familie?

Hoeveel mannen, die zelf letterlijk niet waard zijn een stòmp te krijgen van een vrouw die eigenwaarde heeft, belasteren niet met genot een onschuldige vrouw, al weten zij niets en niets van haar, al hebben zij nooit het geluid harer stem vernomen?

Ik kan die hóógheid en die gróótheid van de mannen maar niet zien, al lees ik ook altijd met veel genoegen de Lelie.

Integendeel, in mijn ziel schreit het ens

[p. 283]

stormt het om het gróóte, gróóte onrecht der vrouwen sedert eeuwen aangedaan.

En indien er ‘nuttigheidsvrouwen’ zijn die overdrijven, dan éér ik nog het principe, het beginsel waaruit zij het doen. Zij willen niet dat een categorie van individuen, raadselwezens op een raadsel-aarde, achterstaat bij een andere categorie. Ik geloof niet, dat verstandige ‘nuttigheidsvrouwen’ en die zijn er goddank ook in ons land edele en vele, manwijven willen zien van de vrouw, maar zij willen recht, rècht voor de sedert eeuwen verdrukte, en daarin hebben zij gelijk en tienduizendmaal gelijk.

Ik ken geen ongelukkiger wezen dan een vrouw. Indien ik begaafd ware met het genie van Jonathan Swift, zou ik als een Swift voor haar willen opkomen. Niet dat hij feminist was, integendeel, maar zijn scherpte zou ik willen.

Ik sprak daarboven van laster, het moordtuig waar vooral de vrouw mee gefolterd wordt. Kijk nu eens aan, hoe rampzalig.

Wanneer het moordtuig een man treft, hij kan zich verweren, verwoed schreeuwen, zijn belagers een pak slaag geven, alles kan hij doen.... en met eerbied treedt men achteruit, want hij is màn, het wezen door de eeuwen heen gezalfd als de koning, de god van de maatschappij, die après tout geen kwaad doen kàn.

Maar de vrouw.... óóóóóó! zij kan naar huis gaan en zitten en lijden lijden lijden! Ternauwernood durft zij er met iemand over spreken, want men mòcht toch eens denken: het is waar wat er van haar gezegd wordt.

De arme, de ongelukkige! Aan gerechtelijk herstel harer eer valt heelemaal niet te denken, want dan zouden de menschen door het heele land weer veronderstellen, dat er in elk geval wèl wàt van aan kàn zijn. Er is geen koe zoo bont.... dat wordt er altijd bijgehaald. Een man kan zich bijna altijd zuiveren. Een vrouw wordt in stilte doodgemarteld door die welwillende wezens, haar natuurgenooten, welke zich ten taak hebben gesteld, uit gebrek aan andere bezigheden, haar het leven zoet te maken en te veraangenamen. (sic).

Van alle landen der wereld is Holland het Piet-Gijs-en-brug, waar de vrouw het meest te lijden heeft, waar haar het minst recht wordt gegund, waar het meeste slijk en vuil op haar gegooid wordt. En zeker wanneer zij een weinig meer is dan haar sexe-genooten.

Legerscharen van mannen en helaas vrouwen, U weet er van geachte redactrice, trekken op haar aan om haar te verguizen, haar nu eens te rukken als hongerige wolven zich werpen op een schaap. Weg met haar, kruisigt haar.

Het eenige waar zij hen mee kan betalen is: ‘Heere vergeef het hun, zij weten niet wat zij doen.’

Ik moet dan ook bekennen dat dit wel het verstandigst is wat het mensch in zoo'n geval kan verrichten, want door uitschelden stelt ze zich zoo niet met hen gelijk, dan toch dichter bij haar belagers dan zij hoort.

Zij kan de schouders ophalen.... en toch lijden. En wéét men dat zij lijdt, dan geniet men.

Het best doet zij nog haar geestes- en zieleleven zóó hoog op te voeren dat hun vuil haar voorbijspat, als de modderspatten die een rijtuig in vliegende vaart opzendt. Laat vooral de vrouw, die belasterd wordt, haar innerlijk maken tot een blanken gewijden tempel waarin zij zich kan terugtrekken, jubelend dat zij zóó hoog staat boven haar die haar lééd willen.

Er is niet een van mijn romans, waarin ik niet op mijn wijze heb aangegeven dat zij dit móét doen, en ik hoop nederig dat ik misschien zoo nu en dan eens, een woord van troost heb mogen uiten tot een verdrukte zuster, God bescherme haar. Amen.

Want de menschen zullen haar niet beschermen.

Indien iemand soms ooit de goedheid had aan mijn bedoelingen te twijfelen, want de menschen die je heelemaal niet kennen, weten gewoonlijk alles van je, zoo zou ik hem of haar verzekeren dat al mijn werk mij uit het hárt geschreven is, dat ik mijn werk ben en mijn werk ik, = Cornélie Noordwal, en dat ik met het grootste genoegen slaráák heb gegeven waar ik dacht dat de mannen te kort schoten tegenover de vrouwen, en óók wel vice versa. Het was mij o.a. een waar genot in ‘de Winkeljuffrouw uit l' Oiseau d' Or’ te wijzen op de góéde heeren die zoo 's avonds na lief thee gedronken te hebben bij hun vrouwen, winkeljuffrouwen die hen niets in den weg leggen, uitschelden en nazitten, welk feit ik zoo tallooze keeren uit den mond van de belaagde partijen vernomen heb, dat ik mijn gevoelens eens móést uiten.

Er zijn meisjes die de zoogenaamde hulde dier heeren zoeken, maar hoevele goeden moeten hier niet onverdiend lijden, en bitter?

Ik zal de laatste wezen om te beweren dat de vrouwen heiligen zijn, maar gegeven de mate waarin zij achterstaan in voorrechten bij de mannen, is globaal gerekend hun houding in het warboeltje dat maatschappij moet heeten, nog zéér te loven, en zijn haar fouten nog niet zoo schrikkelijk.

De dochters moeten, volgens u, zich niet wijden aan de maatschappij, maar aan eigen kring en de naastbijzijnde plichtjes. Maar u vergeet hoeveel goed-willende dochters er

[p. 284]

letterlijk door bazige moeders of tantes den eigen kring uitgejaagd worden, als een soort indringsters op huishoudelijk gebied worden beschouwd.

‘Laat jij maar staan, ga jij nou maar weg, ik kan 't veel beter.’ Dat is de leus van zeer veel moeders, die de dochters nog op een gegeven oogenblik verwijten dat ze niets aan haar hebben. En gesteld dat wanneer er meerdere dochters zijn in een gezin, en een of twee zich nuttig maken op sociaal gebied, zonder te vallen in overdrijvingen als 't geven van sterrekunde-lessen aan dienstboden, dan brengt dit m.i. genoemde dochters verder, geeft 't haar een wijderen blik, ontwikkelt meer hun hart en gemoed dan dat zij daar zitten te tobben over hun japon, een nieuwen hoed achten als de spil waarom zich de aarde wentelt en kwaad spreken van hun kennissen. Willen zij als nuttigheidsvrouwen hun haartooi missen, en hun laarzen méér uit hun rok laten komen dan de sleeplievende zusteren permitteeren, dan neemt dit toch niets af van de góédheid hunner bedoelingen, en wie weet hoeveel misdeelden verlichting van hun lijden danken aan een vrouw met kort haar of korten rok; haar verschijning moge dan ons schoonheidsgevoel treffen als iets minder bevalligs. Het is toch Piet-Gijs-en-Brugsch daaraan te hechten, en haar daarom te bestempelen met den naren titel van manwijven. (Ik ben nooit te Piet-Gijs-en-Brug geweest, en heb dus niets tegen Piet-Gijs-en-Brug persoonlijk, maar het plaatsje is klein, heel klein, en klein van karakter komt Holland mij in zulk een massa opzichten voor). Ook meen ik dat als de zielen in den loop der eeuwen stijgen naar een hooger bestaan dan zij nu lijden in hun stoffelijk hulsel, en het minime vonkje goddelijkheid, dat smeult in de harten der beklagenswaardige aardelingen, vooral in die der onzelfzuchtigen, is aangeblazen tot heldere vlam, de godheid, wier onsterfelijk werk die zielen zijn, geen onderzoek zal doen naar een korten rok of afgeknipt haar of een eenigszins mannelijk uiterlijk. Dan zullen zij wel gelijk zijn eindelijk de mannen die edel wilden en de vrouwen, dàn zullen zij wel gelijk zijn de vrouwen vóór reform en er tégen, met kroeshaar op het voorhoofd, en in banden gescheiden over de ooren; de vrouwen die niet trouwden en de vrouwen, die het zedelijker achten hun man te verlaten dan te volharden in een huwelijk dat dikwijls een hel bleek. Dan zal er voor alle wèlwillenden wel rècht zijn, geen kwelling meer en druk en vervolging, die volgens mij alleen kàn heerschen op ons sinaasappeltje zwevend in 't heelal, waar wij nog in een oer-stadium van mènsch-zijn verkeeren. Het eindje beschaving (en spreek het luide uit) waarnaar wij thans ons wegen is immers niets in de eeuwigheid. Duizenden grootere beschavingen liggen achter ons en zijn vergaan. De menscheid is maar steeds aan 't kiesjesmaken, melktandjes en melkkiesjes. En de zuigeling doet niets dan schreeuwen, als elke tandjes-makende zuigeling. Nog even wat knijpen in Holland's Piet-Gijs-en-Brug. De mannen die wat voor u doen, hoont en belastert gij ook, als zij niet lachen zooals gij lacht, eten zooals gij eet, drinken zooals gij drinkt! Gij zijt zúlk een deugdzaam: Jantje zag eens pruimen hangen, o als eieren zoo groot. Zou ik om een handvol pruimen ongehóórzaam wezen. Néén!!! En dan beent gij zoo déúgdzaam weg voor den tuinman of uw vader, in uw lange span-hanssop met uw kinderlijk plooikraagje om uw schraal Jantjeshalsje. Och zoo lief! En als vader of tuinman wèg zijn.... Veroorloof mij dat ik niet geloof aan uw lasterende deugd. Maar de vrouwen, die U schenken van hun geestesgaven, hebben 't nog een beetje erger te verduren.

Daar gaat b.v. een begaafde dichteres, wier zangen U geplaatst hebben in de rij der volkeren, die een literatuur de hunne noemen. Gij, háár volk hetwelk zij gaf het edelste, het beste dat een mensch kan geven - hoe handelt gij met haar? Gij gaat na hoe zij kijkt, hoe zij loopt, hoe zij iets koopt; gij staart haar aan, als ware zij een of ander vreemd dier ontsnapt uit een menagerie, op de onbeschoftste wijze. Met versmading van al het onbetaalbare dat zij U wrocht, beleedigt gij haar bijna dat zij het hoort; gij wilt het haar dóén weten dat haar persoon niet in uw smaak valt, laakt haar uiterlijk, haar kleeding.... En dan lacht gij uw hoonlach over geleerde vrouwen en excentriciteiten, Piet-Gijs-en-Brug! Dat is uw gentleman-likeness en lady-likeness. Uw hoffelijkheid.... o, Uw hoffelijkheid is onbevreesd, zoo ook uw goedheid en liefderijkheid! Komt zulk een vrouw nog zóó van U af, dan mag zij al blij zijn. Ziet gij geen kans haar particulier leven nog wat te bekladden? Och alstublieft dan. Het is waarlijk of zij iets strafbaars heeft gedaan dat gij geroepen zijt te straffen, gij kopjeskoffie drinkend en bittertjes-savoureerend, dutjes doend Piet-Gijs-en-Brug, met uw borrel-societeiten en thee-visites. Zult gij dan nooit begrip ervan krijgen dat er onder U zielen zijn? Geen menschen, maar zielen? Want eerst hebt gij nog hònden en dan zielen. De ontwikkeling gaat altijd geleidelijk snapt U? Omdat gij bemerkt hebt dat Wolff en Deken niet te negeeren vielen, hebt gij haar een monument opgericht, en een grafmonumentje hebt gij welwillend Bosboom-Toussaint gegeven. Laat ons hopen, dat deze

[p. 285]

grooten thans weten dat gij haar op prijs stelt, als zij er ten minste prijs op stellen dat te weten van U.

En nu even nog tot de Lelie.

Na al de gelegenheden den mannen door de eeuwen heen geboden om zich te ontwikkelen, vind ik dat het aantal ézeldomme verstanden nog véél te groot is onder hen; en komen zij mij volstrekt niet nobeler en krachtiger van ziel voor dan de vrouwen, wier liefde en toewijding zoo dikwijls schitteren als sterren in den donkeren moreelen nacht. Hoe weinig mannen bezitten en bezaten den moed (zie illustre voorbeelden in de geschiedenis) de vrouw die hun getrouw was geweest in hun kleinheid, naast zich te stellen in hun grootheid.

‘De nuttigheidsvrouwen van liefde wars....?

Ik heb het gezegd en zal het herhalen tot vijf minuten voor mijn dood: Is het der vrouw soms geóórloofd zich te uiten? Wordt zij niet dadelijk als hoogst verachtelijk beschouwd dan? Zou zelfs de man dien zij liefheeft geen min idee van haar krijgen, waagde zij te spreken en hij had niets gezegd? Vandaar de dikwijls zoo kleinzielige zegepraal der getrouwde vrouw, die het lot in de loterij dan toch eindelijk heeft bemachtigd, en nu du haut de sa grandeur neerziet op de meisjes, die zijn blijven zitten. Want met al het feminisme zijn de men schen nog altijd kleinzielig. De meisjes, die zijn blijven zitten, zijn dan dor en droog en hebben geen liefdevol hart. Ja natuurlijk zij moesten feitelijk roepen: O stóél, hoe bemin ik u! O vaas op den schoorsteen, wat heb ik u lief, zet een hoogen hoed op, en geleid mij naar den burgemeester, die liefdepermissies uitdeelt. Wel Zaterdag nog toe, als zij toch niet gevráágd worden door een wezen van de tegenovergestelde sexe, als dat wezen niet de hànd naar haar uitstrekt, gelijk een hand zich uitstrekt naar een perzik aan een leiboom, kùnnen zij dan soms beminnen? Zij zijn immers wel gedóémd te verschrompelen en te verdrogen. Daar steekt juist het vernederende in, dat zij daar uitgestald moeten blijven als waren tot zij gekozen worden, en de eeuwige hartetragedie, grooter dan Shakespeare er ooit een gemaakt heeft, is in hun zwijgen, hun zichzelf verloochenen, hun leugen door de eeuwen heen. Leugen aangemoedigd door de maatschappij en toch ook weer gehoond als leugen. Er zijn oorspronkelijk geen, wat U geachte redactrice noemt, manwijven droog en dor, het zijn allen vrouwen met kloppende harten, en ik in mijn oneindig erbarmend medelijden met haar, begrijp ze dan beter dan U.

En als ze het groote geluk, dat eerst elke vrouw zich droomt, niet deelachtig kunnen worden, en haar wezen van vrouw zich wat verhardt, ja als ze verbitterd komen uit den strijd met het harde leven, is dat dan juist niet een reden om zachter jegens haar te worden gestemd? Kunnen zij dan die vieze maatschappij die van leugen, schijnheiligheid en bedrog aan elkaar hangt, veranderen te haren voordeele? Zijn er geen laffe weeke mannen, geen, wat ik noem, katoenen mannen? Ik spreek nog liever met een mannelijk-kloeke vrouw dan met zoo'n katoenen man, die een stem heeft als een piepmuis. En loutert haar het levenslijden, breiden zij haar gezichtskring uit, streven en werken zij voor anderen, en vinden zij daar bevrediging in - dan zijn zij immers boven alles te eeren. Want er wordt haar immers niets gegund door de maatschappij.

Mijn bedoeling is niet daar te schelden op de sterkere sexe, er zijn ten allen tijde voortreffelijken en grooten onder geweest en edelen en braven, voor zoover een sterveling zich beroemen kan op al die hoedanigheden, doch de vrouwen hebben te veel geleden van af dat er een maatschappij wàs, om nú nog trappen op het hoofd te krijgen van een vrouw als U, die zelf is verguisd, ómdat zij de verkondigster was eener zuivere waarheid, waarvoor ik U reeds meermalen hulde bracht. De doornenkroon die U daarvoor draagt siert U natúúrlijk, maar voleind dan uw werk, U met uw grooten invloed.

Laten wij alles doen om Piet-Gijs-en-Brug uit den slaap te krijgen. Laten de mannen maar zien hoeveel er nog aan hùn eerlijk en mooi mensch-zijn hapert, en laten de vrouwen toch ophouden hun eigen sexe te verkleinen in de oogen van menschenwezens die nu niet zóó ijselijk supérieur zijn. De goeden onder de mannen kènnen zichzelf dan ook wel, en willen de vrouw wel den hobbeligen weg naar recht helpen opklauteren, zelfs al knipten die vrouwen hun haar af tot jolige knikkerbolletjes.

21 Oct.

Noot redactrice.
Lieve Juffrouw Noordwal. Het komt mij voor, dat U in Uw stuk een beetje schermt tegen windmolens. Dat er heel veel ‘katoenen’, en nog legio andere soorten van akelige mannen zijn, wie zal het ontkennen? Ik zeker niet! En ik denk, de mannenwereld-zelf óók niet! En aan den anderen kant ken ik óók vele mannen van het goede soort, waarvan U-zelf het bestaan evenzeer erkent in Uw slotzin.
Maar als vrouw, en redactrice van een vrouwenblad, vind ik het nog al natuurlijk, dat ik mij meer bemoei met de vrouw en met hare ondeugden en plichten, dan met de meerdere of mindere waarde van den man. U maakt zich m.i. schuldig aan de eigenaardige redeneering van vele hedendaagsche vrouwen, die van de gebreken der eigen sexe niet hooren willen onder het excuus: De andere sexe deugt óók niet veel. Het onlogische dezer bewijs-

[p. 286]

voering moet U, dunkt mij, zelf wel inzien. Als vrouw en redactrice van een vrouwenblad vind ik het nuttiger en doeltreffender mij bezig te houden met de balken in onze eigen oogen, inplaats van met de splinters in die der mannen.
Overigens komt het mij voor, dat U, door Uw ijselijke ervaringen opgedaan met de mannen, over het geheel in een wel wat héél tragische stemming zijt geraakt. Want waarlijk, waar U spreekt van een ‘doornenkroon’ die mij ‘siert’, daar neemt U toch heusch dat geklets en geteut waarop U zinspeelt veel te zwaarwichtig op. Ik kan U geruststellen met de verzekering, dat een dergelijke storm in een glas water, dien ik de eer had bij een zeker soort menschen te veroorzaken, mijzelf de koude kleeren niet raakt, alleen maar nu en dan eens hartelijk doet lachen, omdat ‘men’ zóó dom in zijn oordeel en zóó slim-in-het-kwaad-spreken, beide tegelijk, kan zijn. Neen heusch, als dergelijk kleinzielig menschengepraat en verkneukelend geklets óók al een doornenkroon geeft aan het onderwerp daarvan, daar ware zoo'n kroon te gauw en te gemakkelijk verdiend....

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.