De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Ingeborg Maria Sick.

LOUTERING
HET HEILIGE HUWELIJK
(uitgaven van H. Honig te Utrecht.)

Voor Julenia.

Ingeborg Maria Sick is een dichteres van de liefde. Zij is dat in Loutering, en zij is het op nog veel volmaakter wijze in Het heilig Huwelijk. Loutering heeft de uit een kunst-oogpunt zeer groote fout, van een veel te mooi, onmogelijk-eind-goed-alles-goed slot. En dat is zoo innig jammer van een roman die zulke uitstekende gedeelten bevat, als bv. het tot stand komen van dat oogenschijnlijk zoo weinig wenschelijke engagement tusschen de mooie en gevierde, wereldsche ‘Deensche dame’ en den streng-geloovigen, God-dienenden dominee. ‘De Deensche dame’, de mooie logée van mevrouw Hallager, verliest haar hart aan den neef van die dame, den door alle dames aangebeden hulpprediker Halfdan Svarte. De wijze waarop dit geschiedt, en de zielsstrijd dien zij doormaakt, omdat zij voelt hoe hare schoonheid hem heeft bedwelmd, en hoe zij geestelijk niet degene is die zijn vrouw behóórde te zijn, en haar heldhaftig verbreken van hun engagement omdat zij dit acht in zijn belang, en omdat zij zijn geluk hooger stelt dan het eigene, dat is de kern van het boek, dat bovendien bevat een zeer poëtisch geschreven inleiding, met heerlijk mooie natuurbeschrijvingen, en een geheel mislukt, zoetelijk slot waarin de twee, na jarenlange scheiding weer vereenigd worden, omdat hij zich heeft gelouterd van alle aardsche zinnenbegeeren in de hooge eenzaamheid van het eenzame Noorden, terwijl zij, na een veelbewogen leven, vrede vond in zich zelve, en zich in staat voelde hem nu in den hoogsten en meest geestelijken zin een echtgenoote te wezen. Dan gaat zij hem in zijn eenzame, zelfgekozen pastorie opzoeken, en hij vindt haar, in het Noordermaanlicht, op een steen, als een geestverschijning, en draagt haar zijn woning binnen!

Maar 't mooie zit'm niet in het meer of minder goedgelukte van het verhaal, al is dat lang niet onverdienstelijk, en moet men de schrijfster bovenal bewonderen om haar schildering van mevrouw Hallager, die je voor je ziet in haar wereldsche correctheid van quasie-godsdienstige, oppervlakkige, zelfzuchtige, tot de toon-aangevende kringen behoorende dame. Wat je in dit boek treft, is de zuivere, innige opvatting van vrouwenliefde,

[p. 261]

waardoor het trotsche, zelfverzekerde, op eigen genot bedachte meisje van lieverlede verandert in een door haar liefde lijdende, aan zich zelve twijfelende, hem dien zij liefheeft boven alles stellende, volgroeide-vrouw!

‘Dat waaraan zij zelf slechts met gesloten oogen, met ingehouden adem kon denken.... het oogenblik... het eenige werkelijke oogenblik van haar leven... dat waarop zij zich overgaf aan de handen van een ander. O die handen, die zich om haar samensloten, zoo zegebewust, zoo gebiedend, en toch zoo smeekend!
De handen die namen,... en, terwijl zij namen, haar duizendmaal méér gaven.... haar rijk maakten, onuitsprekelijk, onuitputtelijk rijk, haar vervulden met het ondoorgrondelijke: Te zijn, te zijn... dat wat men nooit bereikt vóór men een ander toebehoort!
‘Want zichzelf-alleen toe te behooren dat is de dood, ja erger, dat is niet bestaan hebben!
‘Maar van een ander te zijn dat is leven’ (blz: 115 Loutering).

Deze zelfde gedachte: Maar van een ander te zijn dat is leven, predikt Het heilige huwelijk op een veel inniger en meer diepgaande wijze. In het begin van het boek, dat een beetje zoetelijk en sentimenteel aandoet in dat éérste hoofdstuk, zou men niet vermoeden om welke ernstige waarheid het der schrijfster te doen is!

Daar, in dat begin, predikte zij, bij monde der jonggehuwde predikantsvrouw, Maja, dat elk door de kerk ingezegend huwelijk eigenlijk ‘heilig’ moet zijn voor de echtgenooten. De kerk heiligt de verbintenis. En je moet wel gelukkig worden, als je dat maar goed inziet, dat God je samenvoerde en je echtverbintenis wilde! Dan leer je elkaars gebreken verdragen, en elkaars deugden steeds meer waardeeren, en zullen er geen ongelukkige huwelijken meer zijn! - Natuurlijk is de reden dat Maja dit alles zoo zeker verkondt dáárin gelegen, dat zij zelve gevonden heeft den man die voor haar de rechte was! Hoe zij hem vond vernemen wij niet, omdat het boek begint met haar huwelijksavond. Maar 't jonge geluk van die beide menschen Holger en Maja, en de komst van hun eerste kindje is zoo eenvoudig en echt geteekend, dat wij geen oogenblik in twijfel behoeven te zijn òf deze twee bij elkaar passen!

Maar er is nog een zuster van Maja, een bij een ouden grootvader en een zwaarmoedige weduwe-moeder achtergebleven jongmeisje, dat alleraardigste, zoo door en door natuurlijke brieven schrijft aan hare getrouwde zuster, brieven waarin zich uitspreekt al haar onbevredigdheid thuis, al haar heimwee naar het groote leven ginds, en al haar heimelijke vrees dat zij nimmer zal leeren kennen dat normale vrouwengeluk, waarin Maja zwelgt! Dat alles is overgoten met een sausje van vroolijke uitvallen, beschouwingen op half luchtigen, half ernstigen toon over haar eigen inwendige-ik, in één woord met al datgene waardoor het type van het hedendaagsche onvoldane moderne jonge-meisje zich kenmerkt! Al ware het alleen om die paar zoo uitnemend-geschreven brieven van deze Gudrun, ik zou durven beweren dat Het Heilig Huwelijk getuigt van groot talent en véél menschenkennis. Intusschen, het is niet déze onervaren Gudrun die ons het meest interesseert, het is de andere, die weldra trouwt, om maar getrouwd te zijn, omdat zij er naar verlangt ‘het’ te leeren kennen, omdat zij zich eenzaam en droefgeestig voelt in haar stil huis. In één woord, om allerlei redenen die niets met een ‘heilig’ huwelijk te maken hebben, geeft zij zich zelve aan iemand, die háár wèl liefheeft, en dien zij dus eigenlijk moet bedriegen! Maar, bij hare onwetendheid van alles, toen ze haar huwelijk begon, wist zij óók niet van zinnelijkheid! En zoo komt zij tot de voor haar zelve zeer beschamende ontdekking, dat haar huwelijk eigenlijk heel goed gaat, en in de oogen der wereld, (ook in die van haar man), een heel gelukkig huwelijk heet, omdat zij beiden samen hun zinnen bevredigen en meer niets! Zooals zij zelve dat zegt in die mooie bekentenis aan hare zuster Maja:

‘Daarom was mijn huwelijk ook eigenlijk geen lijden, hetgeen misschien beter was geweest.... het was van beide kanten meer een soort comfort! Zooals in de meeste alledaagsche huwelijken heerschte er dus, - ja hoe zal ik het noemen, - een soort geoorloofde zinnelijkheid; voor de rest werd het een gewoonte, een goed zijn tegenover elkaar, en kon het ons per slot weinig schelen wie de andere eigenlijk wàs..!’

En dan komt die andere in haar leven, die haar leert begrijpen wàt liefde is! Op de traditioneele manier van de meeste romans is deze ‘hij’ natuurlijk een vriend van haar

[p. 262]

man; die op een eenigszins poëtische onverwachte wijze binnenvalt in den sleur van haar dagelijksch leven! Hij is het, die onder woorden brengt wat Gudrun zelve reeds lang voelde, namelijk dat een huwelijk eerst dan ‘heilig’ wordt, wanneer twee menschen naar lichaam en naar ziel samenhooren!

‘Er is misschien nooit méér tegen het huwelijk gezondigd, tegen den zin van het huwelijk.... tot een zekere hoogte ook tegen de kerk.. dan door het altaar, waar de menschen samen in het huwelijk treden! Hoe zoudt u het willen noemen, als de meest verschillende individuen vereenigd worden tot een geestdoodende halfheid, die heet door God te zijn “samengevoegd” Als de meest troebele verhoudingen een attest van heiligheid verkrijgen, en misschien de grootste onwaarheid van hun geheele leven daarboven goedgekeurd en bezegeld wordt? Dit heeft de kerk gedaan, zoowel bewust als onbewust!’
En, op blz. 109 spreekt hij zich nog beslister uit: De goddelijke huwelijksvoltrekking, dat is wel die, die op Liefde berust.

Maar hij maakt geen gebruik van de dikwijls geboden gelegenheid om haar tot de zijne te maken, en zijn vriend te bedriegen! Als zij hem wil volgen, met verbreking van haar huwelijksbanden, dan houdt hij tegen haar een beredeneerde verhandeling, om haar te bewijzen dat het hierdoor haar man aangedane onrecht hen beletten zou gelukkig te wezen met elkaar. Daarom moet zij er in berusten dat hij haar verlaat, en hem slechts met hare gedachten toebehooren!

In hoeverre de werkelijkheid overeenkomen kán met deze ideaal-voorstelling, beoordeele ieder, die ooit heeft liefgehad! M.i. begaat de begaafde schrijfster hier een groote fout; want de handeling van Philip bewijst dat hij niet liefheeft! Misschien komt die fout daardoor, dat Ingeborg Maria Sick blijkbaar een beslist geloovige is, en het verbreken van den door de Kerk gelegden huwelijksband dus zonde acht.

Dat zij een aldus-rechtzinnige is in de leer, blijkt vooral uit Loutering op afdoende wijze. Maar zoo dit rechtzinnige haar terugschrikken voor een ‘vrij’ huwelijk tusschen Gudrun en Philip voldoende opheldert, uit een kunstoogpunt schiet zij in deze scène geheel en al te kort! Beide, Gudrun en Philip, zijn geen hartstochtelijke, liefhebbende menschen, die eindelijk elkaar hebben gevonden; zij zijn tooneelpoppen, die de zeer deugdzame begrippen over plicht en onrecht ten beste geven, waaraan Ingeborg Maria Sick blijkbaar gelóóft!

- Intusschen, bij al het mooie, fijngevoelige, en teere, dat dit boek te genieten geeft, kunnen wij der schrijfster deze mingelukte wending kwijtschelden. Nog een ander uitstekend onderdeel van haar werk is de typeering van den ouden grootvader van Maja en Gudrun, en zijn aandoenlijke vroomheid! Hier zien wij het ‘heilig’ huwelijk in dien ouderwetschen schóónen zin, waarin onze geloovige, niet-over-zich-zelf-redeneerende voorouders hun dagelijksch leven maakten tot een voorbeeld van blijmoedige berusting, en geloof in Gods wil! De oude grootvader is niet-gelukkig getrouwd geweest; een enkele uitlating van hem zelf zinspeelt er soms op. Maar na zijn dood vernemen we de gehééle geschiedenis van ‘Tante Mine’, die haar toevertrouwt aan Gudrun. Zij en hij pasten niet voor elkaar. Hij was blijmoedig vroom; zij was somber en zenuwachtig! Hij gaf haar kinderen; maar zij ontving ze niet in blijdschap, maar als een last. En ‘Tante Mine’ logeerde dikwijls bij hen, en voelde dat zij eigenlijk beter bij elkaar hadden gepast, zij, ‘tante Mine’, en hij, dan zooals 't nu eenmaal was gekomen! Maar toen zijn vrouw daarover bitse aanmerkingen maakte, trok ‘tante Mine’ zich, als iets dat van zelf sprak, gauw terug! En hij deed zijn best zijn wettige vrouw dubbel lief te hebben en haar in alles tegemoet te komen.

Dat was zijn opvatting van het ‘heilige’ huwelijk. ‘Tante Mine’ echter werd een eerzame, met hare eigen gezondheid veel bezige, in haar lot stil-berustende oude vrijster, en, zooals zij zelve 't aan Gudrun zegt: ‘Toen wij na verloop van tien jaren elkaar ontmoetten, voelde ik dat wij beiden geheel heen waren over dat.... wat had kunnen zijn, en dat wij slechts kalme, vriendschappelijke gevoelens voor elkaar verwonnen hadden, en niets meer. Winnen, omdat het misschien niet zoo heel gemakkelijk gegaan was om het zoover te brengen, en resigneeren is toch het voornaamste in het leven.’

- In die laatste woorden ligt zoo recht de kern der vroegere levensbeschouwing: ‘Resigneeren is toch het voornaamste in het leven.’ En lijnrecht daartegenover staat die van den tegenwoordigen tijd, die geluk

[p. 263]

eischt voor ieder onzer, zij het ook ten koste van het ongeluk onzer naasten!

Gudrun is niet tevreden met die levensbeschouwing van ‘tante Mine’.

‘Wat waren de kalme, vriendschappelijke gevoelens, die men al strijdend voor elkaar had verworven, anders dan kerkhofbloemen! De gevoelens, die ook opgeschoten waren, nadat er éérst iets begraven was! Iets wat eigenlijk alléén het leven wáárde en inhoud geeft: Liefde.’

Met die mooie aanhaling wil ik eindigen! Beide boeken Loutering en Het Heilige Huwelijk zijn doorweven van teere gevoelens over liefde en de verhouding van de vrouw tot den man, die er doorheen schitteren als één gouden draad! Wat doet het er toe, of het geheele weefsel hier en daar eenige onvolkomenheden heeft, de gouden draad is overal te hervinden, en licht u glanzend tegen op bijna alle bladzijden! In deze werken spreekt de ziel eener supérieure vrouw!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.