De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Socialistische romans. Socialisme, Literatuur en Werkelijkheid.

IV.

Aus einer kleinen Garnison. (Ein militärisches Zeitbild)
von
Leutnant Bilse.

Waarom ik dit boekje, dat zulk een storm verwekte in Duitschland, en zijn auteur dwong den militairen dienst te verlaten, in verband breng met het socialisme?

Bij een oppervlakkige lezing zal hij, die het boek alléén kocht om er de militaire ‘schandaaltjes’ in na te pluizen, misschien niet terstond begrijpen wat ik er in gelezen heb vóór of tegen het socialisme!

En toch is het geschrijf van luitenant Bilse een prachtig wapen in de hand van al diegenen die zijn tegen een streng-gedisciplineerd leger, die het beneden de waarde van

[p. 231]

den mensch vinden, dat hij in de kazerne gedrild wordt door superieuren van wier willekeur hij totaal afhankelijk is, in zijn positie van recruut, einjähriger, enz. die, in één woord, op grond van de inderdaad allesbehalve verkwikkelijke geschiedenissen welke in het militaire leven voorvallen, zich met nadruk, en in overeenstemming met de socialisten, verklaren tegen dienstplicht, en wat dies meer zij! Men behoeft het orgaan van de Fransche socialisten en democraten L'Action (waarvan de geschiedenis mij de stof zal leveren tot mijn slot-artikel, uit de werkelijkheid) slechts open te doen, om van dag tot dag te stuiten op een rubriek ‘A bas la justice militaire’, welke gevuld is met meer of minder goedgestááfde beweringen over de verdrukkingen, onrechtvaardigheden, gemeene knoeierijen en geweldenarijen, waaraan de Fransche soldaat blootstaat van de zijde zijner meerderen. Niettegenstaande de minister van oorlog André, evenals 't geheele ministerie, kruipt voor de linkerzijde, waaraan hij zijn bestaan dankt, moet hij toch dagelijks, bij monde van L'Action, vernemen hoe verrot de legertoestanden zijn ook onder zijn bewind, hoe de meerdere den mindere verdrukt, blootstelt aan te lange marschen, moedwillig in het typhusgevaar stort, dikwijls opzettelijk hem mishandelt, enz. enz.! Schering en inslag van al die betoogen is natuurlijk, dat L'Action en de socialisten heel anders, en rechtvaardiger zouden handelen!

Maar dáárover straks.

Het boek van luitenant Bilse geeft van die bovenvermelde mis-standen in het Fransche leger een Duitsch relaas van Duitsche toestanden. Wat in het garnizoen van Forbach voorvalt moge overdreven zijn, en door een al te zwarte bril bekeken, voor zoover het betreft de schuldenmakerijen en liefdesgeschiedenissen der heeren officieren, dat overige gedeelte dat sober en eenvoudig behandelt het jammerlijk lot van den onderofficier Schmitz, die het slachtoffer is der militaire wetten, dat gedeelte is slechts een niet-weg-te-redeneeren vóórbeeld uit velen! Men kan van dat stukje wáárheid niet zeggen, wat men gezegd heeft van de rest: ‘'t Is overdreven en éénzijdig’. Want de geschiedenis van den sergeant Schmitz is die van ieder ander, die blootstaat aan de wreedheid van militaire orde en regels!

Dit gedeelte is een bewijsvoering tegen zulk een instelling van militaire orde en regels, géén op-zich-zelf staand toevallig feit!

En om die reden is het een bewijsvoering in den geest van het socialisme, waartegen niet veel valt in te brengen.

De sergeant Schmitz heeft altijd, vijftien jaren achteréén, uitstekend opgepast, is een voorbeeldig militair! Zijn superieur Röthe is een knoeier met de leveranties, iemand die ‘een oogje toedoet’ als hem dat voordeel aanbrengt, in één woord iemand van zedelijk minder gehalte dan Schmitz.... maar 't is zijn superieur! En op een dag zijn beiden min of meer dronken, en Röthe, in die dronkenschap, beveelt aan Schmitz, om een paard haver te geven, dat volgens Schmitz geen haver mag hebben! ‘Je doet wat ik je beveel,’ zegt Röthe, woedend over de weigering van Schmitz. En als deze, in 't gevoel van zijn recht, blijft volharden bij zijn weigering, wordt hij den volgenden dag op het strafrapport gebracht door zijn wraakzuchtigen superieur wegens ‘dienstweigering.’

Hier hebben we nu het stelsel van militaire orde en regel in vollen gang! Want al de heeren van den krijgsraad zijn eigenlijk voor Schmitz en tegen Röthe! En toch moet men dezen in 't gelijk stellen, omdat hij de superieur is, aan wien daadwerkelijk werd dienstgeweigerd! Schmitz moet zich voor zijn eigen spaarduitjes een verdediger nemen, die hem toch niet kan redden voor het zoo gevreesde gestraft-worden met arrest! Want, gestraft-worden beteekent voor Schmitz de vernietiging van zijn vijftienjarige loopbaan van militair! Als hij na twee maanden vrijkomt, moet hij ontslag nemen, zijn spaarduitjes zijn gevlogen naar den verdediger, zelfs op pensioen heeft hij geen recht, omdat hij zich niet intijds daarvoor aangaf; en zoo is het einde van dezen eerlijken en fatsoenlijken militair, die rheumatisch en stijf werd in 's lands dienst, dat hij zich moet verhuren op een fabriek om, tegen karig loon, in zijn dagelijks onderhoud te voorzien!

Om zijn bedoeling te accentueeren heeft luitenant Bilse noodig gevonden van Schmitz een sociaal-democraat te maken, tengevolge van de ondervonden behandeling. Uit het boekje is niet duidelijk of de auteur zich daarbij zelf vereenzelvigt met de sociaal-democratische stellingen welke hij Schmitz laat verkondigen, dan of het hem daarmee slechts te doen is geweest den volke te waarschuwen, wat er van komt als, in het legerzelf, door onrechtvaardigheid en hardheid, wordt gekweekt een verbittering, die leidt tot socialisme. Ziehier wat hij, - luitenant

[p. 232]

Bilse, - letterlijk schrijft: ‘Voor nauwelijks een jaar was hij, (Schmitz), nog een soldaat van den keizer, iemand die had gezworen het vaderland te zullen beschermen en te willen dienen. En heden? Heden behoorde hij tot hen die beschuldigd worden aan de grondvesten van het staatsgebouw te durven schudden, om te trachten een nieuw gemeenschapsleven te stichten naar eigen goedvinden! Maar toen hij dien avond op de tribune stond en een menigte van honderden menschen den nieuwen kameraad het welkom tegenjuichte, toen steeg een nooit gekend gevoel van zelfbewustzijn, een vaag overheerschend sterk verlangen naar groote dingen in hem op..... Welke zegeningen ontvangt de burger, ontvangt het volk, nu eigenlijk dóór het leger? Het leger ontneemt ons onze kinderen, om die in hun beste levensjaren, die waarin de jongeling man wordt en waarin zijn karakter zich ontwikkelt, te behandelen maar al te dikwijls met een groote ruwheid en onrechtvaardigheid, en hen dan, of als verbitterde vijanden van de staatsinrichting, of als beklagenswaardige ongelukkigen, in de maatschappij terug te zenden! En al heeft iemand ook de mooiste jaren van manlijk arbeiden, en tot zelfs zijn gezondheid, dienstbaar gemaakt aan den staat, toch wordt hij om de eerste de beste kleinigheid de wijde wereld ingejaagd, waar hij dan als een verschopte hond kan gaan zoeken naar een nieuwen meester en naar een nieuw levensonderhoud! Laat ons daarom de staatsinrichting weten te dwingen, dat zij het geld, dat nu nutteloos wordt uitgegeven voor zulke doeleinden, voortaan gebruikt voor betere dingen, zoodat het volk zelf voor de gebrachte geldelijke offers óók het loon geniet.’

Heb ik geen gelijk wanneer ik beweer, dat in déze prediking van socialistische beginselen, als uitvloeisel van bestáánde onrechtvaardigheid en verdrukking, de kracht schuilt van het romannetje Aus einer kleinen Garnison? De rest is eigenlijk maar onbeteekenende bijzaak! Dat een garnizoen in een afgelegen grens-stadje uit den aard der zaak komt tot te veel drinken, tot kwaadspreken, tot minnarijen van meer of minder ernstigen aard, dat is niet zooveel bijzonders, of verwonderlijks, om er zóóveel gewag van te maken! Niet alleen in het militaire leven komen zulke gevolgen van te veel afzondering voor!

Vraag maar eens aan de marineofficieren, die gedoemd zijn langen tijd samen te huizen aan boord van éénzelfde schip, of zij-ook niet te lijden hebben onder de onvermijdelijk-onaangename gevolgen van zulk gedwongen samenleven in een kleine omgeving? En zie eens om u heen in elk provinciestadje! Heeft men daar niet min of meer al dezelfde leelijke eigenschappen onder de burgers, welke luitenant Bilse beschrijft als het speciaal eigendom van officieren en hun vrouwen! Om niet eens te spreken van koloniën, van 't leven in de binnenlanden van Indië of Afrika! Ieder die onpartijdig is zal moeten toegeven dat in zulke afgelegen oorden altijd, en in alle kringen, in meerdere of mindere mate zal heerschen: de verveling, de kwaadsprekendheid, de zucht zich met drank of onnoozele feesten te verdooven, de onderlinge jaloezie, en de neiging met elkaar op een al te intiemen voet te geraken, welke in de ‘kleine Garnison’ van luitenant Bilse worden geschilderd als speciale gevolgen van het militaire leven-alléén. Hoeveel lawaai het boekje dan ook in Duitschland veroorzaakt heeft, hoezeer het daar ook alle pennen en tongen in beweging bracht, omdat ‘das Militär’ het heilige huisje van elk rechtgeaard Duitscher is, voor ons, die buiten zulke beweegredenen staan, ware het niet de moeite waard een romannetje als Aus einer kleinen Garnison te lezen, en er over na te denken, indien het niet om die fraaiklinkende en éérlijkbedoelde sociaal-democratische theorieën ware!

Die wat nader te bekijken en toe te lichten, in verband met de werkelijkheid, heeft zijn waarde, in een tijd waarin jonge menschen, en vrouwen in de eerste plaats, allen min of meer worden meegesleept door een leer van ‘rechtvaardigheid’, van ‘gelijkheid’, etc., die o zoo verlokkelijk-mooi klinkt maar die onhoudbaar is in de praktijk! En waarnaar de sociaal-democraten-zelf dan ook even weinig handelen als het er op aankomt, als de Christenen dat doen in de praktijk, waar het hun in theorie óók heel móóie leer geldt!

Luitenant Bilse lijkt mij, in zijn eerlijk-geschreven romannetje, zoo recht een kind van zijn tijd, iemand die eerlijk ziet de onrechtvaardigheid en het geknoei van den kring en den stand waartoe hij behoort, en die zich nu laat verleiden een toevlucht te zoeken bij de holle phrasen van de sociaal-democratie, die belóóft wat zij niet kan volbrengen, en tot hare volgelingen maakt die groote schare van menschen, die niet nadenken

[p. 233]

over de andere zijde der quaestie, maar zich blind staren op de ééne, die niet leeren door de lessen der geschiedenis, welke zij zich geen tijd gunnen anders te lezen, dan in onbetrouwbare schoolboekjes, en die evenmin notitie nemen van 't geen er om hen heen, in wijderen kring dan de eigene en in andere landen dan het eigen, al zoo voorvalt ter waarschuwing en ter leering!

Daarom lijkt het mij wel der moeite waard in een volgend artikel een en ander te vertellen van het socialisme in de werkelijkheid, zooals het zich dezer dagen in Frankrijk vertoont, in de leerrijke geschiedenis van L'Action, het orgaan van republikeinen, socialisten en vrijdenkers; welke geschiedenis ik in dat blad, en dat van zijn ex-vriend, thans zijn dood-vijand La Raison, met evenveel belangstelling als vroolijkheid vervolg.

Want het maakt mij altijd vroolijk, wanneer ik zie hoe al die met mooie phrasen zwetsende menschen ten slotte eindigen met een blootgeven, op de jammerlijkste wijze, van hun eigen kleinzielige en gemeene bijbedoelingen!

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.