De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Twee Bezoeken aan Wagner gewijd.

I. Zürich.

Toen wij het prachtige werk gelezen hadden: ‘Tagebuchblätter und Briefe’ van Wagner aan Mathilde Wesendonk beving ons een verlangen, bijna een heimwee, de plaats te bezoeken waar eens de hoogste vreugde werd genoten, en het zwaarste leed geleden.

De fotografie der witte villa, gelegen op den ‘grünen Hügel’, met haar boogvensters, gaanderijen en terrassen, het portret van Mathilde met haar engelachtig, stilzinnend gelaat, het mede doorleven van dit groote, verheffende lijden, deze groote, verheerlijkende liefde, alles drong ons, dit verlangen te bestendigen en tot verwezenlijking te brengen. -

Zoo stonden wij dan voor het groote ijzeren hek, dat het park van den straatweg afsloot, en lazen daar tot onze teleurstelling een Politieverordening, die het betreden van dit eigendom verbood. De villa konden wij niet zien, hooger gelegen en verscholen achter zwaar geboomte. Zoo keerden wij ons moedeloos om, toch hopend dat er nog een uitkomst zijn zou.

De villa Wesendonk ligt tegenover het Belvoir-park, een publieke tuin waar men een prachtig uitzicht heeft over stad, meer en bergen. Wij traden die binnen om eenige opheldering of aanduiding te verkrijgen. Het geluk diende ons.

Een oude dame, met sneeuwwit haar zat aan een tafeltje met eenig handwerk en hoorde ons gesprek met een der bedienden en de vraag of er geen mogelijkheid zijn zou, het park en de villa, al ware het ook slechts uitwendig, te bezichtigen. Zij nam toen het woord en vertelde dat haar de tegenwoordige eigenaars niet vreemd waren, die op het oogenblik waren ‘verreist’, dat haar man de architect der Villa was geweest, en zij Wagner en zijn eerste vrouw, alsook de familie Wesendonk van zeer nabij had gekend.

‘Veel heb ik met hen doorleefd’... zeide zij, maar het bijzijn der bedienden maakte haar stil. Zij gaf ons den raad, het hek in te gaan, het eerste pad rechts te volgen en op te stijgen naar den grünen Hügel waar wij van de huisbewaarders zeker verlof tot een bezoek zouden verkrijgen.

Wij volgden haar aanwijzing en betraden met gevoelens van aandoening en eerbied de paden, zoo dikwijls bewandeld door Wagner en Mathilde.

Het was er doodstil.

Geen vogeltje zong in de kronen, de hooge kruinen werden door geen windje bewogen. Immer steeg de weg; statig rees het zwaar geboomte waaronder nog de dorre bladeren sliepen, die eens in gouden voorjaarstoover boven hun hoofden hadden geruischt...

O, de weemoed van zoo'n plaats waar veel geleden en gestreden werd, waar, door de nu doodstille harten, eens zoo zware stormen woedden, waar de ziel, door schoonheidsverrukking tot het hoogst werd opgevoerd, de weeldedronken oogen schouwden in het licht en de pracht dier goddelijke natuur, in den glans van elkanders blikken, het schoonste, zachtste, edelste liefdelicht dat

[p. 229]

voor een mensch op aarde schijnen kan.

En nu - na het bruisen van het hoogste leven - de doodschheid die als een rouwsluier langzaam op ons daalde, die diepe, diepe stilte - het onbegrijpelijke van dat wegzijn, het onherroepelijke, dat als het luiden van een doodsklok ons omgonsde - het onwetendzijn van hen en hun bevinden, wat zij werken, waarnaar zij streven, of zij van ons nog weten, deelnemen in onze deelneming in hun lang geleden smart...

Of is dit alles ook voor hen een droom geworden? Zien zij van uit verlichter sfeer, met andere blikken naar omlaag als die des menschen? meten zij der aarde dingen met de maat der eeuwigheid? - wordt dáár te licht bevonden wat eenmaal woog ondragelijk zwaar?...

Engelenzielen, die bij elkander hoorden reeds op aarde, zijt ge nu voor eeuwig ginds vereenigd, dáár waar geen wetten of banden van menschen meer binden en scheiden?...

Wij waren aan het huis gekomen en kregen verlof vol welwillendheid, om rond te gaan.

Wij wandelden op de terrassen van waar men een verrukkelijk uitzicht heeft op Zürich, het blauwgroene meer, de schitterende sneeuwbergen onder den diep azuren hemel.

De woorden in Mathilde's brief aan Wagner zweefden ons voor den geest:

‘Wie ich jetzt am Balkon sitze und schreibe, glühen die Alpen im zartesten Abendroth. Könnte ich den rosigen Wiederschein an diese Blätter fesseln, und in Ihre Seele hauchen...

Nun ist es dunkel geworden, die Berge liegen bleich und leblos da und alles ist so still. Ruhe, Ruhe, heilige Ruhe senke sich auch in Ihr Herz’...

En in een anderen brief:

‘Mir ist als habe ich eine Höhe erstiegen und blicke nun in ein wundervolles Abendroth, den Hymnus der Schöpfung...

Die Alpenhäupter hoch zum Himmel ragen In ewig kaltem, schweigendem Entsagen

O frage nicht, Du sollst mich nimmer fragen Ich lernte viel - nur Eines nicht ertragen

Dicht bij de villa was een klein gebouw, nu weggebroken, door Wagner bewoond en door hem zijn Asyl genaamd.

In het voorwoord van Professer Golther lezen wij:

‘Richard Wagner liebte sein Asyl. - Mit Schmerz und Trauer hat er es verlassen, freiwillig verlassen.

Warum? - Müssige Frage! - Wir haben aus dieser Zeit das Werk: ‘Tristan und Isolde!’ Der Rest ist Schweigen, und sich neigen in Ehrfurcht...........................

II. Triebchen.

Van Luzern uit wenschten wij de Villa te zien, waar Wagner na doorstane stormen, de veilige haven vond in de liefde en trouwe zorg, van Cosima Wagner.

Met een bootje lieten we ons in den vooravond van Luzern naar Triebchen roeien, dat aan de overzijde ligt.

De bootsman, die met de warmte niet veel lust toonde, ons over het meer te roeien, en zoo spoedig mogelijk van zijn corvée verlost wilde zijn, zette ons af aan den overkant en liet ons daar zonder aanwijzing staan, zeggend dat hijzelf niets wist.

Komend uit het drukke Luzern leek ons deze landtong vereenzaamd en ‘öde’. Geen mensch was er te zien, geen pad liep naar de hoogte. Wij klommen op goed geluk den heuvel op, en zagen toen in de verte een villa liggen, die wij voor Wagner's villa hielden, doch aanschellend om verlof te vragen het park te doorwandelen, werd ons medegedeeld, dat de villa die wij zochten beneden lag aan het meer. Wij vervolgden onzen weg en kwamen aan een soort van hoeve waar een paar boerenvrouwen aan het werk waren. Een van beiden vroeg ons waar wij heen wilden. Terwijl wij haar om aanwijzing vroegen, kwam daar om den hoek van het huis een groote man, met langen baard, blootvoets en in hemdsmouwen. Wij hielden hem voor een boerenarbeider.

Toen hij hoorde dat wij de villa Wagner wenschten te zien, begon hij opgewonden te spreken: ‘dat hij genoeg had van die Wagnervereerders, dat zij hem vroeger te zeer hadden gekweld, dat hij na Wagner het huis had bewoond, dat het zijn eigendom was, als ook de grond waarop wij stonden, enz.... Zoo het ons reeds vreemd in de ooren klonk, dat deze gewaande boerenarbeider, eigenaar was van grond en villa, zoo vertrouwden wij zijn opgewonden praat nog minder, toen een der vrouwen, zonder dat hij het zag, ons een teeken gaf, en op

[p. 230]

haar voorhoofd wees, aldus, naar ons idee, te kennen gevend, dat wat de man daar sprak, slechts waanzin was.

Hij werd ons toen aangeduid, als die gek van den Eltenberg, die zich-zelf voor koning en keizer houdt, druk tegen een ieder spreekt over zijn waardigheden, en zelfs des Zondags in de kerk den dominé gaat tegenpraten.

Wij letten dus verder niet op hem, en een weg ziende die achter de hoeve naar beneden liep, hoopten wij, dien volgende, de villa ten minste van buiten te aanschouwen aan het meer. Maar nu werd het geroep van den man steeds dreigender, en onze schreden natuurlijk, naar rato, vlugger, om spoediger uit zijn gezicht te verdwijnen en hem aldus tot rust te doen wederkeeren. Doch hij liep ons achterna.

Wij bleven staan.

Razend en tierend kwam hij op ons aan, en toen wij vroegen, waarom hij zich zoo kwaad maakte, daar het nergens stond dat wij dezen weg niet mochten gaan, greep hij de een bij de keel, sloeg en mishandelde den ander, toen deze ter hulp wilde komen, en op onze bedreiging dat wij de politie van deze geweldenarij in kennis zouden stellen, stegen de vlammen van hoogmoedsrazernij hem geheel naar het hoofd en liep hij een schuur in om een plank te halen.

‘Ik ben de heer en de gebieder, ik ben de politie, ik ben hier alles’.... en onder verwensching en scheldwoorden hief hij de plank op om ons te slaan, maar juist toen de zeker doodelijke slag op een van beiden zou zijn neergekomen, schoot een der boerenvrouwen toe en hield hem tegen.

Wij gevoelden dat ons leven aan een toeval hing: wij waren als menschen die staan tegenover een blinde en geweldige natuurkracht, waar vluchten niet helpt, waar over de ziel komt een kalme overgave, een zeker fatalisme, dat ons gelaten voort deed schrijden.

Driemaal waagde hij boven onze hoofden den doodelijken slag, driemaal werd zijn arm tegengehouden door de vrouw, die hem bij zijn naam noemde, als om hem terug te roepen uit deze wereld van vreeselijken waan.... In de verte naderde een man - Toen liet de gek van ons af en keerde om....

Te Luzern begaven wij ons met den eigenaar van het hotel Le Cygne, die welwillend zijn geleide aanbood, naar de politie en gaven verslag van het voorgevallene.

Daar hoorden wij dat deze woestaard tot een der eerste families van Luzern behoorde, dat hij, als oudste zoon, erfgenaam geworden was van den ganschen voorsprong, waarop ook Wagner's villa staat, dat hij, na Wagner's dood, het buiten tijdelijk zelf bewoonde en genoeg werd lastig gevallen door diens vereerders. Misschien heeft het zijn hoogmoedswaan tot woede doen stijgen, dat alle eer voor Wagner was, en niemand van hem, den eigenaar, notitie nam. In ieder geval is dit wel aan te nemen, dat, indien hij een arme boer geweest ware, in plaats van een der eerste heeren van Luzern, de politie hem reeds lang onschadelijk had gemaakt, en nu afdoende reden had, want met iedereen leefde hij in strijd, overal was hij gehaat en geschuwd; door drank zijn vreeselijken aard nog opzweepend, was hij alleen nog maar gevoelig voor de woorden dezer arme boerenvrouw, die ons het leven heeft gered.

Nu bevreemdde ons niet meer de doodelijke stilte en verlatenheid van dezen landtong. - De plaats, door Wagner gewijd, wordt daar bewaard door een draak, even erg als Fafner, die den zingenden, naar de natuur luisterenden Siegfried wilde dooden.

De erve, waar de hoogste schoonheidswaan zijn hoogste zege vierde, - het deel geworden van den vreeselijksten, vernielendsten boosheidswaan...

Mochten deze woorden dienen ter waarschuwing van anderen, die evenzeer door vereering en dankbaarheid gedreven worden.

JOS. GIESE.