De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Een dag in Insulinde.

Tis half 6 in den morgen. Zoo juist heb ik na een heerlijke nachtrust zachtjes de klamboe geopend, om mijn man niet wakker te maken en heb me heerlijk wat opgefrischt eerst. Dan mijn kimono, of kortheidshalve ‘jum’ genoemd, aangetrokken, mijn haar in een vlecht op den rug en de deur geopend die uitkomt in de zijgalerij.

Hoe goddelijk frisch is de atmosfeer hier buiten....

Alles ademt nog nachtstilte; geen geluid verstoort de rust van den nog dommelenden morgen dan het eentonig gesnerp van een krekel. 't Licht draalt nog; nachtelijk donker houdt Soerabaja nog onder haar dekmantel gevangen. Doch niet lang meer, want zie, terwijl ik met mijn ellebogen op de ballustrade van de galerij geleund, naar den doezelig-wazigen hemel kijk, breekt aan den horizont een zacht-rose gloed langzaam door, gloeit aan.... tot hel-rose.... licht rood en verspreidt zich dan snel door de gansche lucht, alles overgietend met zacht-rooden schijn.

Een apotheose van zwijgend grootsch genot vind ik dit moment in het verder zoo banale indische sleurleven; nog liggen nevelsluiers over tuinen en grasvelden, nog heerscht de zalige koelte van den nacht, maar tegelijker tijd krijgt de natuur weer nieuwe bezieling, de vogeltjes, die overdag zwijgen, heffen hun morgenzang aan, de aarde glanst in herlevend licht.

Na mijn eerste zwijgende extaze kan ik niet langer alleen genieten; ik snel naar mijn kamer om mijn man te wekken en hem te zeggen hoe wonderheerlijk 't nu buiten is. Ik heb eenige minuten noodig om hem goed wakker te krijgen, maar dan staat ook hij vlug op, trekt zijn slaapbroek en kabaja aan, verfrischt zich even 't gezicht en handen en gaat met mij mede; maar o wee.... 't heerlijke aspect van straks is voor een groot deel reeds verdwenen; wel zweven hier en daar nog rose-roode en violette wolkjes, en is de horizont nog licht rood getint, maar 't is niet meer dat brandend bloedrood van zooeven.

De nevelsluiers zijn nu ook weggevaagd want pijlsnel breekt nu 't daglicht zich baan... Toch is het nog verrukkelijk buiten; want nog is de atmosfeer frisch en zuiver door de harde regens, die den vorigen avond en 't eerste gedeelte der nacht zijn gevallen, en nog hebben geen verzengende zonnestralen de droppels van de bladeren weggezogen.

Even staan wij beide in zalig genieten; dan voel ik een arm om mijn hals en hoor een lieve stem vragen: ‘Kom vrouwtje, willen we nu nog een klein eindje wandelen, 't is nu nog niet te warm.’... Ik knik hem lachend toe; vlug trek ik een peignoir aan, mijn man een wit pak en na een kop koffie gedronken te hebben gaan we op weg. 't Is nu even zes uur... en nog gansch rustig op straat. Europeanen zijn er nog bijna niet, maar de inlanders zijn al overal druk in de weer. Overal langs den weg staan reeds mannen en vrouwen met hun koffiestalletjes; en snoeperijen, want de Javaan is een eerste snoeper en eet den heelen dag door. Ook komen wij reeds verscheidene picollers tegen met gras, dat zij langs den weg snijden en op een soort passer verkoopen.... maar 't is vreemd, al die inlanders nemen de rust van den vroegen dag niet weg; 't gaat alles zoo zacht en onhoorbaar, en ze zijn je voorbij zonder dat je ze hoort.

We wandelen Kenteng maar op, dit is volgens ons beiden een van de mooiste gedeelten van de stad, en tevens een van de interessantste omdat 't je onwillekeurig doet denken aan een van de grachten in Amsterdam.

Een klein beetje fantaisie moet er natuurlijk bij gebruikt worden want de huizen zijn hier natuurlijk niet in een dichte drom naast elkaar gebouwd en ook de boomsoort is van gansch ander gehalte, doch de kali met zijn vrij hoogen steenen wal, waarlangs boomen staan, en zijn brug in 't midden geeft toch

[p. 165]

een welbekend hollandsch aspect. Als altijd blijven we tenminste geboeid staan aan den oever van de kali en zien de vrij lange rivier af. Veel beweging is ook hier nog niet; slechts een enkele prauw met pisang beladen drijft pijlsnel af, want de strooming is hier zeer sterk. Dicht aan den oever nemen inlandsche vrouwen haar morgenbad; de sarong òf tot onder den arm gebonden òf de borsten blootlatend, ploeteren ze in 't water, dat in droppeltjes over haar vettige huid glijdt; dan maken ze de condé los, schudden de lange door klapperolie vetgemaakte haren goed heen en weer en bevestigen de haarwrong zonder kam met ongelooflijke snelheid tot een onberispelijken knoop in den nek, steken er de gebruikelijke zilveren speld in en stappen aan den kant, waar zij haar schoone sarong over haar natte lichaam laten glijden en dan haar weg vervolgen, 't Is vreemd en werkelijk verwonderlijk hoe weinig indécent het gezicht van die halfnaakte vrouwen zelfs het meest kiesche Europeesche oog aandoet; ik denk dat dit komt, omdat de lichaamskleur der Javaansche vrouw zoo zonder eenige nuance is en het leven en de bezieling mist van de huid eener blanke vrouw. Toch is de Javaansche niet zonder bekoring, al is haar tint bruin; wat haar lichaamsbouw betreft wint zij het tenminste in de meeste gevallen van de blanke. Dit is misschien of liever zeker een gevolg van het vrijlaten van het lichaam; van de jeugd af aan kan het opgroeien zooals de natuur het wil, zonder belemmerd te worden door corset of kwellende kleederen. De mollige ronde hals, waarop het ovaalronde hoofd rust, de fijne afhangende schouders, de fiergeheven hooge borsten zijn werkelijk uitstekend geschikt voor schildersmodel. Ook de heuplijnen zijn mooi en beenen en enkels zijn slank. Meer eigenaardig dan bekoorlijk is echter haar wiegende gang, waarbij de heupen van links naar rechts schijnen te glijden, maar toch is het bij deze vrouwen niet hinderlijk, wat echter wel het geval is bij de blanke vrouw.

Maar ik vergeet geheel onze wandeling en de tijd staat toch niet stil; om zeven uur moeten wij op 't allerlaatst thuis zijn, want dan moet er nog gebaad en ontbeten worden en om 8 uur is de bendy voor om manlief naar kantoor te brengen.

We wandelen langzaam verder en merken op hoe langzamerhand meer en meer Europeanen zich vertoonen; hoe de kossongs beginnen te rijden en de dogcarretjes der inlanders elkaar voorbijvliegen. 't Wordt nu roezig op straat en te gelijkertijd ook warmer, want de zon is herrezen; zendt hare eerste warme stralen op de stad neer, en doet de heerlijke koelte wijken voor een steeds aanzwellende hitte. Ik wuif me met mijn zakdoek reeds toe, want 't loopen in Indië maakt aanstonds warm....

‘Laten we maar teruggaan,’ zegt mijn man lachend ‘'t wordt nu langzamerhand ook tijd’ en ik laat 't me geen tweemaal zeggen. Even over zeven komen we thuis, in ons paleisje op Simpang.

De spen is druk bezig met schoonmaken van de voor- en binnengalerij en de kebon zuivert de rozen van gele blaren. Ons home ziet er zoo knus en zoo heerlijk gezellig uit zooals het daar, witglanzend tusschen palmen en assimboomen, ligt te koesteren in de morgenzon, dat wij beide even blijven stilstaan om ‘ons spulletje,’ zooals mijn mannie 't noemt, even te bewonderen. Gelukkig als twee kinderen stappen wij nu de zijgalerij weer door naar onze slaapkamer, waar ons eerste werk is, ons verkleeden; ik natuurlijk in het gebruikelijke sarong en kabaja, want zelf de kimono, hoe luchtig ook, is op den duur niet zoo aangenaam als die echt inlandsche dracht.

Terwijl mijn man zich baadt, geef ik mijn kokkie geld voor de passer, en ga dan in de eetkamer kijken of de jongen het ontbijt heeft klaar gezet; snijd brood en kook een paar eitjes. Ben ik daarmee klaar, dan is mijn heer-gemaal ook reeds gemandied en gekleed en gaan we ontbijten. Helaas is dan ook al heel gauw 't afscheidsuurtje daar en als steeds daalt dan mijn stemming, maar Paul zegt dat hij vroeg thuis zal komen, troost en kust me en zegt, dat ik een flink vrouwtje moet zijn. Nu dat wil ik wel, ik wil tenminste beproeven 't te schijnen, ik lach hem dus toe, terwijl hij in de bendy stapt en wuif net zoo lang tot ik hem niet meer zie. Met een zuchtje wend ik me dan af en ga op mijn kokkie wachten, want vóor dien tijd kan ik toch niet rustig zitten werken.

Eindelijk.... daar is de keukenprinses; zij heeft een andere meid bij zich die al de etenswaar in een mand op haar hoofd draagt; de meeste kokkies vinden zich te voornaam om zelf 't gekochte te dragen.

Even daarna ga ik gewapend met mijn sleutelmandje naar de keuken, mijn muiltjes klikklakken daarbij zoo gezellig op de steenen

[p. 166]

galerij, en met plezier kijk ik naar mijn sarong, die ik nu eindelijk goed kan vastbinden, zonder dat er een tipje uitkomt van onder.

Nu komt de dagelijksche rekenpartij.... op den grond, in schalen en pisangbladeren uitgestald, ligt al de eetwaar voor den heelen dag en nu begint kokkie met haar zangerige stem de prijzen op te dreunen: ‘Ini setali nja’ - dit een kwartje Mevrouw - ‘ini limablas cèn’ - dit 15 cent - enz., totdat zij alles heeft genoemd en ik haar de volle som zeg en zij mij van de ringit (Rsd) 't resteerende teruggeeft.

Is dit afgeloopen, dan roep ik de spen en de baboe voor de goedang, want die doe ik slechts eenmaal per dag open. Ik help de kokkie aan boter, eieren, suiker en wat zij nog meer noodig heeft voor de maaltijden, de jongen neemt petroleum en de baboe zeep om 't kleine goed uit te wasschen. Ziezoo, ook dit is nu afgeloopen.

't Is nu al aardig warm, ik ga dus gauw een bad nemen, of liever ik ga me sirammen, zooals men dat hier noemt, daar er geen badkuip is waar men ingaat; maar men zich met een soort emmertje afgiet. In 't eerst mist men erg de heerlijke kuip, maar al heel gauw krijgt men smaak in 't sirammen, het frischt meer op daar het water uit het steenen bassin koel blijft en geen lichaamswarmte overneemt.

Geheel verfrischt van het mandieën zet ik me in mijn naaikamer neer, met eenig werk dat noodzakelijk afmoet, hopende eens flink op te schieten van morgen, als ik ineens word opgeschrikt door een temerig ‘djeroek manis nja’?

Ik bedenk dat ik niets als pisang in huis heb en vraag haar wat zij vraagt voor tien djeroeks. ‘Figa poeloeh cèn, nja’ (30 cts. Mevrouw). Ik weet dat 't mensch mij de helft overvraagt en zeg verontwaardigd: ‘Tiga poeloeh, dan makan maar sendiri kwé: (‘30 cts.? eet ze dan zelf maar op.’) - Dit helpt, ze schijnt overbluft en teemt verder ‘Brapa njonja sawar?’ - ‘hoeveel biedt Mevrouw?’ - Ik zeg dat de helft al meer dan genoeg is en hoewel zij eerst een erg armzalig gezicht zet, besluit ze toch maar met ze te geven.

Gauw ga ik nu weer aan 't werk; de naald met dubbelen ijver hanteerend, dit oponthoud weer in te halen; doch geen tien minuten heb ik ongestoord gewerkt of ik hoor: tongtong, tong, tong op mijn erf en al heel gauw de vleiende stem van een chineesche klontong: ‘Njonja moeda tida pakkèg apa-apa? - Heeft de jonge Mevrouw niets noodig?’ -

Ik heb geen zin met hem te onderhandelen en hem te vragen naar zijn stok, waaraan hij de stalen heeft vastgeknoopt van de stofjes en katoentjes die hij verkoopt en zeg dus ‘tida ba.’ Doch hij treuzelt nog en herhaalt zijn vraag nog eens, er iets vleiends bijvoegend, maar ten teeken dat ik 't werkelijk meen, schud ik mijn hoofd en naai door. Dan neemt hij zijn pakken weer op en gaat met een ‘tabé njonja’ weer heen, al kleppende met zijn houten tong-tong.

't Schijnt wel of alles er op gezet is om mij 't naaien te beletten; nu is 't een vrouw met kippen die me stoort, dan een chinees met slofjes of een mensch dat leege flesschen opkoopt; telkens moet 't werk blijven rusten en als 't eindelijk twaalf uur is en ik moet gaan zorgen voor 't eten van mijn man, ben ik lang niet voldaan over mijn vorderingen.

Ik berg mijn werk op en begeef mij weer naar de keuken, waar ik het eten moet verdeelen en mijn mannie zijn maaltijd moet zenden in geémailleerde schaaltjes, die allen te zamen in een verwarmde etensdrager gaan. 't Is een heel vervelend iets hier op Soerabaja, maar de meeste heeren moeten op hunne kantoren of fabrieken eten, daar deze meestal aan 't uiterste eind van de stad zijn, dáar waar geen Europeanen kunnen wonen.

Ziezoo, nu kan mijn jongen het diner gaan wegbrengen en heb ik zelf nog een verloren oogenblikje om te doen wat ik wil. Ik klik-klak maar eens naar de voorgalerij, zie mijn chevelure wat na, loop mijn binnengalerij in en bekijk de portretten van al mijn familie en vrienden, die ik achter moest laten in Holland. Maakt mij dit een weinig down, dan laat ik de tafel gauw dekken en ontvlucht het terrein van melancholie. Prettig en animeerend is het niet, zoo alleen aan tafel, maar als men gezond en jong is, heeft men eetlust en zoo gaat 't mij tenminste, ook zonder manlief laat ik mij 't eten goed smaken. Ik heb dan ook een uitstekende kokkie, ik wil 't mensch voor geen geld missen.

De warmte heeft nu haar toppunt bereikt; ik vind 't dan ook maar 't beste om zoo gauw mogelijk de koele slaapkamer op te zoeken en de warmte te vergeten in een lekker middagdutje. Met een gevoel van intens welbehagen sla ik de klamboe achter mij dicht, wetend me nu beveiligd tegen de bloeddorstige muskieten, voor wie ik, nog niet

[p. 167]

lang uit Europa zijnde, nog steeds een heerlijk slachtoffer schijn te zijn.

Al heel spoedig vallen de oogen toe, daar hitte zoowel bedwelmend als vermoeiend werkt, en overmant me een diepe slaap waaruit ik eerst tegen half 5 ontwaak. Mijn eerste werk is dan naar de mandiekamer gaan, om mijn lichaam te verkoelen, want na 't slapen is het dubbel warm en daarna leg ik sarong en kabaja af om 't te verwisselen met Europeesche kleedij, een luchtig wit neteldoekje. -

Nu nog een schoon wit pak voor mijn man klaar leggen en dan in de voorgalerij maar op zijn thuiskomst wachten. Het theeblad staat er al en alles is dus in orde voor zijn ontvangst; het is nu nog maar een half uurtje voor hij komt, maar 't is altijd alsof het veel langer duurt. Ongeduldig kijk ik dan ook uit of ik het welbekende wagentje nog niet aan zie komen, maar neen telkens is het weer mis en blijkt 't iemand anders te zijn. Doch eindelijk, daar komt hij aan; hij ziet er moe en warm uit, maar zoodra hij mij ziet, komt er een blijde lach om zijn mond en even daarna sluit hij mij in zijn armen, mij telkens weer kussend.

‘Heb je lang gewacht, vrouwtje’? vraagt hij ‘ik kon niet eerder wegkomen, lieveling.’ Ik zeg hem dat 't zoo erg niet is en schenk hem gauw een kop thee in, wetend dat dit altijd zijn eerste behoefte is als hij thuis komt.

Nu komt het heerlijk gezellige theeuurtje, waarin we elkaar alles vertellen wat we dien dag gedacht en gedaan hebben, de kleinste bagatellen vertellen we elkaar, maar daar we elkander innig liefhebben stellen we er toch levendig belang in.

Nu komt zachtjes aan een oogenblik van rust over de anders zoo woelige stad; de kantoren zijn nu allen gesloten en dus staken de kossongs eenigen tijd hunne bedrijvigheid. -

Steeds dieper wordt de rust naarmate de avond nadert....

De laatste zonneschichten glijden langs de balustrade van onze voorgalerij in lichte spelingen en trillingen.... dan trekt de zon haar stralen in, de vurige bol verliest haar helgelen gloed en gloeit langzaam aan tot donker - tot karmozijnrood.

Reeds ver naar den horizont genegen, staat zij daar nog aan den hemel te glanzen als het symbool van macht en majesteit, doch alsof een plotselinge vermoeidheid haar aangrijpt zakt zij eensklaps pijlsnel weg in haar donker wolkenbed, slechts nalatend een vurig rose nagloed. - Even snel als de morgen daagt, even plotseling daalt ook in Indië de nacht.... geen kwartier nog is de zon verdwenen of een lichte schemering valt in, het hel-rose van de lucht vervloeit en zacht teere nuancen, saumon, licht-violet mauve... vervangt - vloeit-uit in den wijden avondhemel, die hoog zich spant boven de zwijgende aarde.

Dit is het moment van volmaakte stilte in Indië, als de duisternis invalt is 't alsof de heele natuur in ademlooze spanning den naderenden nacht afwacht. Geen blad beweegt zich, ernstig en devoot staan de slanke palmen en blikken omhoog naar den donkeren luchtkoepel, waar langzamerhand op heur zilveren voetjes de liefelijke sterren op haar eeuwige baan komen aanzweven....

Stilte rondom.... alleen af en toe het vlugge geklikklak van paardenhoeven op het asphalt en het monotoon getjirp van eenige krekels in het gras.

Dit laatste echter verbreekt de stilte niet, doch maakt de rust nog zwijgender en dieper en geeft iets eigenaardig geheimzinnigs aan den oosterschen nacht.

Nu is het donker.... de maan in een halven cirkel rijst, koud, als in een winternacht te voorschijn, te midden van haar schitterende pages, die haar omgeven met flonkerenden schijn....

Een sprookje....

Nog even duurt de rust voort....

Nu strijkt een zware ademtocht door de bladeren der boomen, doet ze ritselen en trillen.

't Is, of dit het sein is voor het weder-op-leven der stad; meer en meer klinkt 't geklikklak van kleine paardenhoefjes.... fietsbellen tingelen er door heen, en opeens boem ..boem ..boem.. de eerste tonen van het blaasorchest in ‘de club’.

Weg is op eenmaal de geheimzinnige betoovering, waarin de stilte ons had gewikkeld; ietwat verschrikt richt ik me op uit Paul's armen en vraag wat wij van avond doen zullen.

‘Laten we maar een eindje rijden en dan even een nummertje muziek gaan hooren, vindt je dat goed?’

Ik knik toestemmend, geef mijn jongen last de theeboel weg te halen, kijk nog even bij mijn kokkie om een en ander over 't eten te zeggen en zet dan mijn hoed op. Vele dames rijden hier zonder, maar in dit opzicht kan ik mijn Europeesche gewoonte nog niet afleggen.

[p. 168]

De bendy is in dien tijd ingespannen en een oogenblik daarna rijden wij uit; het vroolijke drukke Simpang op.

't Is druk op straat, 't is of heel Soerabaja na de hitte des daags behoefte voelt van de frissche avondlucht te gaan genieten in eigen wagen of kossong.

Dit maakt een alleraardigst effect, daar alle rijtuigen twee lichtjes op hebben en Simpang een lange vrij schaarsch verlichte allée is, zoodat men een file van lichtjes zich zìet voortbewegen in het duister van den avond. Even voor de Goebengbrug slaan we rechts om en daar ligt het heerlijke Kajoen weer voor ons; aan den eenen kant de mooie gezellige buitenhuizen, helder verlicht, met overal vroolijk gepraat en gelach er uit opklinkend, aan den anderen kant de breede kali, half begroeid met lila bloemen, de zoogenaamde waterpest; en aan de overzijde der rivier de door schemerlampen verlichte pendopo's der dure, mooie huizen van Goebeng.

't Is een idylle hier te rijden, die donkere nacht met haar lichtende huizen-silhouetten er in oprijzend en ginds waar de kali een bocht maakt, als een donkere wolk boven de boomtoppen uit, de top van den eeuwigen Ardjoeno.

Jammer dat ons paardje geen schoonheidsgevoel bezit en niet zacht wil loopen, nu zijn we in minder dan geen tijd aan 't eind van Kajoen en voort vliegen we weer over Kaliassin, voorbij de club en maar ‘traoes’ door, zooals de inlander het noemt.

Nu rijden wij langs Grimm, het tooverpaleis, met zijn reusachtig verlicht front, als een onweerstaanbare lokvogel, speculeerend en azend op de beurzen van uitgaand- en pretlievend Soerabaja. 't Is er ook nu weer vol en 't is evenals altijd weer één gewemel van teere kleurtjes, hetwelk het geheel een nog betooverender effect verleent.

Wij laten ons echter niet bekoren, maar gaan liever nog een stukje muziek hooren in de Club; we keeren denzelfden weg dus maar weer terug en laten onzen jongen wachten voor den ingang van de ‘Soos’. 't Is juist even pauze en er wordt dus niets gehoord als het krassen van rolschaatsen op het cement van het plancher en het gezoem van stemmen van het vrij talrijke publiek. Alles is bijna bezet, wij hebben tenminste werk een goed plaatsje te vinden; maar eindelijk zitten we dan toch en volgen met belangstelling de paartjes die zich elegant voortbewegen op hun schaatsjes. -

Daar valt de muziek weer in, ditmaal de Valse Blue; en nu ineens duiken van alle kanten nieuwe paartjes op, grooten zoowel als kleinen, zoodat 't bijna te vol wordt om te rijden. De geroutineerden evenwel weten zich wel weg te breken, zoodat de krukken maken dat zij uit den weg komen, om niet aangereden te worden. 't Is een alleraardigst gezicht er naar te zien, vooral naar hen die keurig als op de ijsbaan aan komen zwieren, gelijkmatig en kalm zich overwiegend van links naar rechts.

Als wij een paar nummers gehoord hebben, stappen wij op, mijn man wil liever nog wat in onze voorgalerij zitten, en zoo laten we ons dan maar weer huiswaarts brengen door ons schimmeltje. 't Is nu bij half 9 en dus nog even tijd voor we gaan soupeeren om de courant in te zien.

't Eerste waar we naar kijken is natuurlijk naar de mail en wat deze voor berichten uit het verre vaderland heeft meegebracht; vervolgens komt het Indische nieuws aan de beurt.

Nog zitten we verdiept als onze huisjongen, op zijn bloote voeten onhoorbaar ons genaderd, ons doet opschrikken met zijn zacht: ‘makanan soedak klaar njonja’ - 't eten is klaar -.

Dan wordt er voor goed gesloten en gaan we naar achter om ons avondeten te gebruiken. Is dit afgeloopen liggen wij nog een half uurtje in een lange stoel, turen naar den donkeren hemel met zijn legionen van sterren, die flonkeren en dansen met groenrooden schijn. Zacht ritselen de bladeren der boomen, de krekels zingen weer hun hoogste lied uit, en niets stoort de avondstilte dan het rijden der kossongs en het luid gepraat en gelach van heeren in de societeit. - Ik ben moe van den warmen dag en sluit mijn oogen....

‘Kom vrouwtje, we gaan slapen hoor,’ zegt Paul die het ziet en als ik nog blijf liggen in mijn stoel, trekt hij mij lachend op en volg ik hem naar de slaapkamer.

In een wip ben ik dan uitgekleed en met een zucht van welbehagen vlei ik me neer in het koele, groote ledikant, dankbaar voor al het goede dat ik genoten heb, maar tevens bedenkend, dat er alweer zoo'n lange warme dag voorbij is en we dus weer een dag dichter bij ons heerlijk Holland zijn. -

A.