De Hollandsche Lelie. Jaargang 18

Ingezonden stukken.
Buiten verantwoordelijkheid der Redactie.

Het gevaarlijke van meisjes op jongens-H.B.S. of gymnasium.

Tegenwoordig is het algemeeene mode, om, als moeders dochters bezitten, die op haar 12e jaar of ouder naar jongens-H.B.S. of gymnasium te sturen. Wat mij betreft, ik vind dit heel verkeerd, om meisjes en jongens juist op dien leeftijd van 15, 16 jaar zoo intiem met elkaar te laten omgaan. Want juist op dien leeftijd denken jongens vooral, zoo dikwijls, dat ze zoogenaamd verliefd zijn en veel van een of ander meisje houden, ze loopen dan met elkaar, gaan met elkaar uit, misschien wel, zonder dat de ouders daarvan op de hoogte zijn; 1e belemmert hen dat in hunne studie en 2e moet men niet juist kinderen wat aan banden leggen, moet men niet juist dien vrijen omgang zooveel mogelijk tegengaan, moet men niet alles doen, om de algemeene zedelijkheid te bevorderen? Want, wat zullen die kinderen altijd met elkaar bepraten, geloof maar vrij, dat ze wel eens spreken zullen over dingen, die een derde niet zal mogen hooren, en juist dat is zoo verkeerd, ze krijgen dan van dingen, die juist heel mooi en gewoon zijn, eene scheeve voorstelling en lachen er om, en dat moet zooveel mogelijk vermeden worden. Natuurlijk, het eene kind is het andere niet, een heeleboel zullen het ook niet doen, maar er zijn er toch wel, die nieuwsgierig zijn en graag alles willen weten. Ik hoorde laatst nog van een meisje, dat op het gymnasium is en ook zoogenaamd geëngageerd is, ze komen dan om beurten bij elkaar. Is het niet bespottelijk, dat zulke ouders dat toestaan, sommige moeders zijn heusch niet waard kinderen te hebben, ze denken maar, dat opvoeden net zoo gemakkelijk is, als kousen stoppen en geven zich niet de minste moeite zich als 't ware in te dringen in de zieltjes harer kinderen, te ontdekken, wat voor karakter er in dit of dat kind zit. Neen, ze voeden ze maar zoogenaamd op en bedenken niet, dat het haar plicht is, goed over je kinderen te waken en te maken, dat ze als verstandige mannen en vrouwen de wereld ingaan. Ik ben zelf geen moeder, doch hoop het eens te worden en mijnen kinderen zoo'n opvoeding te geven, dat ze later altijd aan mij zullen kunnen denken als eene goede moeder.

X.

Een indruk.

'Tis een heerlijke herfstdag. Alles buiten is leven en beweging. Onder de groote menigte, die in verschillende richting dooreenkrioelt, loopen ook drie studenten.

Waarheen het toeval hen zal leiden, ze geven er zich nog geen rekenschap van. Maar opeens stelt een van hen voor, te gaan naar het kerkhof. ‘Ben je gek, vent, zeur nou niet, ik kan me de heele zaak wel voorstellen, een massa steenen, da's alles; waarachtig 't trekt me niks.’ Iets dergelijks was 't antwoord. Wie gevoelt ook op een prettige wandeling met verrukkelijk herfstweer, als de zon zoo overal in 't rond schildert, wie voelt dan lust den doodenakker te bezoeken. Toch, de twee anderen geven toe.

Al dadelijk, binnen de poort, verandert de toon van hun gesprek. 't Kwijnde al. En een eindje verder is ieder bij eigen gedachten. Voor hen rijst een tombe met gulden letters: Victus Vincam (overwonnen zal ik overwinnen). Bovenop een kruis. Dorre bladeren liggen op de harde zerk

[p. 60]

beneden; nu en dan dwarrelt langzaam een dood blad neer, losgeraakt van zijn tak. Onwillekeurig schieten te binnen verzen van den dichter der oudheid, verzen die oud, maar om hun diepen zin, altijd weer nieuw zijn: ‘'t Geslacht der menschen is als van de bladeren, de herfstwind blaast ze over den grond, de jonge lente doet nieuwe uitbotten.’

De man wiens stof rust onder dezen kouden steen, trok ééns, in vollen bloei, tot zich oud en jong door warm geloof en groote gaven. Van Oosterzee, de naam heeft zijn kracht nog niet verloren, is bewonderd, aangebeden bijna.

En nu - in 't doodenrijk. Nog klinken na door zijn geschriften gedempte tonen van den geloofszang, door hem gezongen.

Maar 't kleed, dat dien geest omhulde, is vergaan. Het monument hier getuigt er van.

Men gaat verder. Daar om een hoek komt een jonge man, eene dame volgt hem. Zij schreit. Zeker heeft zij bezocht het graf van een, die haar dierbaar was, mogelijk dat harer moeder.

De heer bij haar is kalmer, althans schijnbaar. De man immers beheerscht zich, een traan voegt niet in 't mannelijk oog. O zeker, maar toch het doet goed, het adelt te kunnen schreien, tranen van echte droefenis. En vooral de traan in het oog eener vrouw, raakt het teerste in onze ziel, die dan wordt een fijn instrument welks snaren geroerd zijn door de zachte streek van dat echt vrouwelijke, dat den man zoo machteloos doet staan.

De drie jonge mannen gaan verder, ernstig door het pas geziene. Eene weemoedige stemming is het, waarmee ze nu zien op enkele graven. ‘Hier rusten onze geliefde ouders, hier rust onze geliefde zoon, hier rust....,’ ze kunnen zoo voortlezen.

Daar ziet hij een roosje bloeien, hij wijst er zijn vrienden op:

‘Hé, da's aardig, nu nog.’ 't Kruis met rozen.

Waar symbool, tegelijk weemoedig en zoo harmonisch te zamen.

Jong leven verlangt al spoedig weer naar 't leven, hier is hun plaats nog niet.

Buiten op den weg zien zij bij het terugkeeren twee kinderen in 't zwart, vlug loopend. Het zusje draagt een handvol bloemen. Die twee hebben nog niet den ernst van 't leven gevoeld of begrepen; daarvoor zien ze er te jong uit! Ze brengen enkel een liefdeblijk.

De drie vrienden zijn weer gekomen onder de beweeglijke, drukke schare, te midden van opgewekte, tenminste zich zoo voordoende menschen. Zij zelf merken den invloed. 't Praten gaat vlotter, ze zijn nu terug in de oppervlakkigheid van het mondaine leven.

Die korte afzondering echter heeft heilend gewerkt, nagelaten kracht voor wachtenden strijd.

Want in de scherpste lijnen werd gezien hoe al 't tijdelijke onverbiddelijk tot stof wederkeert, maar óók werd dieper gevoeld, dat het oog naar boven gericht, troost en vrede kan vinden, die harmonie schenken, niet op eens, maar geleidelijk, tusschen 't vergankelijke en het eeuwige.

Dan wordt ons zijn hier, eene periode waarin wij kunstenaars zijn van ons hooger leven, om wanneer de dood klopt, den Meester over te geven, wat gewrocht is.

Blijve daarom dit op den achtergrond onzer ziel gegrift: ‘Ernst is het leven.’

We zullen dan eerst met overtuiging kunnen instemmen met het woord van Seneca:

‘Crede mihi, res sevèra est vérum gaudium,’ d.i. Geloof mij, ernst is (de bron voor) ware vreugde.

J.B. NAAKTGEBOREN.

Een smet op het leven van een groot man.

De geschiedenis van den man op wien Frankrijk terecht trotsch mag zijn, de gebeurtenissen uit het leven van Napoleon Bonaparte, worden in den laatsten tijd vooral breed uitgemeten. Een Fransch tijdschrift dat niet iets nieuws weet te vertellen, of herinneringen weet op te wekken aan hem die zoo grooten invloed heeft uitgeoefend op geheel Europa, is een zeldzaamheid. De nieuwe eeuw deed reeds veel verjaren wat terecht herdacht werd. Moed, energie, dapperheid, helderheid van geest, een staatsmansblik, dat alles waren eigenschappen van den Veldheer, wiens weergaloos krijgstalent door alle eeuwen heen de bewondering zal blijven opwekken van tegenwoordige en toekomende geslachten. Maar de glorierijke geschiedenis van dien vorst heeft ook haar donkere bladzijden. De eerzucht, die hem tot zulk een groot man maakte, ontaardde dikwijls in een eigenbelang dat voor

[p. 61]

niets terugdeinsde en geen gebeurtenis heeft op zijn leven een zoo donkere schaduw geworpen als de terechtstelling, men zou durven zeggen de moord, op den Hertog van Enghien, nu juist honderd jaren geleden. Het is de brutaalste daad van geweld die de Corsicaan zich in zijn onbegrensde eerzucht niet schaamde, een waarmede hij het volkenrecht in het aangezicht sloeg.

Napoleon was altoos ongerust over de Bourbons en duchtte vooral den hertog van Enghien, een flink rechtschapen man, de eenige volgens hem die in staat zijn zou de wapens tegen hem te keeren.

Louis, Antoine, Henri van Bourbon-Condé werd 2 Aug. 1772 op het slot Chantilly geboren, als eenige zoon van Louis, Henri, Jozef van Bourbon en Mathilde van Orleans.

Den naam ‘Hertog van Enghien’ voerde bij overlevering steeds de oudste zoon van den hertog van Condé.

Met de geheele Bourbonsche familie werd hij in 1789 door de revolutionnaire beweging als vreemdeling verklaard. Hij wordt in de geschiedboeken geprezen als mooi, ridderlijk, dapper en edel van hart; een man volgens Talleyrand o.a. ‘die niets dan goed doet, tot geen laagheid in staat is en nimmer intrigeert.’

In 1796-1799 streed hij in het corps emigranten gecommandeerd door zijn grootvader, Louis van Bourbon. Na den vrede van Luneville in 1801 toen het corps werd ontbonden, richtte hij een verzoek aan den Kardinaal Rohan, bisschop van Straatsburg, (bekend door de geschiedenis van het collier van Marie Antoinette) om te mogen wonen in Ettenheim, waar hij meende veilig te zijn onder bescherming van het volkenrecht, daar Baden neutraal was en met Frankrijk bevriend. De toestemming werd gegeven en een kasteel werd den hertog ter bewoning toegestaan.

In het vroege voorjaar van 1804 was een samenzwering tegen Napoleon ontdekt die toen nog eerste consul was. Alle draden daarvan had hij zelf in handen en hij wist zeer goed dat de man die kalm te Ettenheim leefde daar part nog deel aan had.

Het was dus niet anders dan een afschuwelijke comedie toen gezegd werd dat de hertog van Enghien de man zijn zou die zich aan het hoofd der saamgezworenen had willen stellen. De saamgezworenen zelf erkenden dat de graaf van Artois zich daartoe zou hebben geleend, maar die was naar Engeland gevlucht en buiten bereik van den consul. Napoleon wilde nu door een bloedig voorbeeld ieder afschrikken om hoop op den troon te koesteren, zonder zich in 't minst om het oordeel der wereld te bekommeren, daarvoor was geen middel hem te laag. De dood van den hertog moest hoe eer hoe beter worden bewerkstelligd. Hij laat informeeren of de hertog van Enghien nog te Ettenheim is en toen hij op 9 Maart een bevestigend antwoord bekomt, geeft hij oogenblikkelijk last aan twee generaals en een corps manschappen om Ettenheim te bezetten. Intusschen benoemt hij Murat tot gouverneur van Parijs, Real tot chef van politie en belast Savary met de uitvoering. Hij overlegt alles met Real, als de hertog te Parijs is aangekomen moet hij voor den vorm terecht staan voor een krijgsraad; hij zegt wat hem gevraagd moet worden en gebiedt dat op de antwoorden geen acht moet worden geslagen. Op staanden voet moet het vonnis daarna worden voltrokken.

Terwijl dat voorspel wordt voorbereid blijft Napoleon op Malmaison, buiten Parijs, waar hij van geen verzoekschriften weten wil en verwijderd is van het tooneel van de misdaad. De papieren van den hertog waren reeds allen in beslag genomen en toonden geen enkele reden waar een veroordeeling op mogelijk was volgens recht en billijkheid.

In den nacht van 15 Maart werd nu plotseling de woning van den hertog omsingeld. Des daags had hij gejaagd en kreeg bij zijn thuiskomen een waarschuwing van den notaris Rösch uit Rheinau om zoo spoedig mogelijk te vluchten, maar daar alles nog rustig was besloot hij tot den volgenden morgen te wachten; toch zouden Grünstein en Schmidt, twee officieren uit het vroegere leger van Condé, des nachts gewapend bij hem blijven.

Diep in den nacht kwam Ordener te Ettenheim aan en liet alle uitgangen der stad bezetten. Nu rukt hij op naar de woning. De Hertog wordt gewekt omdat er onraad is, zijn bediende Canone raadt hem aan om door het venster te vluchten zooals reeds twee van zijn kameraden deden, maar de ridderlijke man weigert dat. De deur der slaapkamer wordt ingeslagen en de soldaten dringen binnen met geladen pistolen en uitgetrokken sabels. Niemand weet wie de Hertog is, en aan den eisch van kapitein

[p. 62]

Charlat om dat bekend te maken voldoet ook niemand. In der haast was besloten dat de overste Grünstein zich voor den hertog van Enghien zou uitgeven, doch die afspraak scheen vergeten. Nu wordt bevel gegeven allen buiten de stad te brengen naar een molen aan den weg. Tien personen worden meegesleept. Buiten het kasteel sloten nog verscheidene afdeelingen soldaten zich aan. De tien gevangenen worden in den molen gebracht en reeds was daar door Charlat de burgemeester ontboden die den hertog moest aanwijzen en alle verdere namen opgeven. Maar ook de burgemeester antwoordt niet. Nu maakt plotseling de hertog zich zelf bekend uit vrees dat anderen mishandeld zouden worden. Op een boerenwagen omringd door een aantal gewapenden werden nu al de gevangenen naar de citadel van Straatsburg gebracht, waar de hertog opgesloten bleef tot 17 Maart. Steeds weigerde men hem de reden van zijn inhechtenisneming te zeggen, maar zelf begreep hij het slachtoffer te zijn van den haat door den eersten consul aan de Bourbons toegedragen. In den nacht van 18 Maart werd hij gewekt en mocht ternauwernood afscheid nemen van zijn getrouwen. Het verzoek om zijn dienaar te mogen bij zich houden werd ruw afgeslagen. Te Vincennes werd hij voor den vorm door den krijgsraad ondervraagd in den nacht van 21 Maart, en dadelijk ter dood veroordeeld, hoewel hij onverschrokken verklaarde aan geen samenzwering te hebben deelgenomen en smeekte om Napoleon zelf te mogen spreken. Zijn houding was fier en edel, de gedachte voor een samenzweerder te worden gehouden deed zijn bloed koken.

Na een geheime zitting van een half uur wordt de gevangene afgehaald. Met een flambouw in de hand geleidt men hem door een donkere gang tot aan een trap die naar de binnenplaats van het kasteel voert. Daar aangekomen vinden ze een compagnie gendarmes onder bevel van Savary.

Aan den hertog wordt zijn vonnis voorgelezen naast den kuil die reeds te voren gegraven was. Een lantaren daarnaast geplaatst verspreidt een droef licht op het moordtooneel. De veroordeelde vraagt of een der omstanders zich wil belasten met een laatste opdracht van een stervende? Een officier treedt naar voren aan wien een pakje haar wordt toevertrouwd voor de vrouw die hij lief had, de prinses Charlotte van Rohan-Rochefort, een zijner nichten. Enkele minuten later viel de held onder de kogels der soldaten.

Hoewel Napoleon een ruim geweten had, schijnt de herinnering aan deze daad hem levenslang te hebben gekweld. Zijn moeder evenals zijn echtgenoote Josephine de Beauharnais hadden hem gesmeekt het plan op te geven, doch vruchteloos. De meeste Fransche geschiedschrijvers trachten haar te vergoelijken, doch niet allen. Langtrey o.a. erkent de fout van den ijverzuchtige en noemt de terechtstelling van den hertog van Enghien een onuitwischbare schandvlek.

Mevr: B. DE GRAAFF-VAN CAPPELLE.